Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Buddyzm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Religia a etnografia - Stary rok

Batem i rusznicą wygonić stary rok

Noworoczne bale i hulanki nie mają w Polsce zbyt długiej tradycji. Jeszcze w XIX wieku należały do rzadkości. Nasi pradziadowie zwykli byli witać Nowy Rok w domowym zaciszu. W sylwestrowy wieczór rodzina, przyjaciele i sąsiedzi zbierali się, by składać sobie życzenia. Gdy wybiła północ, wyganiali stary rok trzaskając z bicza i strzelając z rusznicy. Bale urządzano głównie w miastach i to w najbogatszych domach. Znacznie starsze są natomiast są zwyczaje ludowe, np. cudaki, draby i dziady noworoczne.

Przypominają one nieco wigilię Bożego Narodzenia, ale w przeddzień Nowego Roku nie zachowywano postu i raczono się różnymi mięsnymi przysmakami. Wiele obrzędów wiązało się z jedzeniem. W wiejskich domach pieczono całe stosy małych chlebków i bułeczek, zwanych bochniaczkami lub szczodrakami. Obdzielano nimi domowników - na zdrowie i pomyślność oraz bydło w oborze - żeby się dobrze chowało. Był to również dar, zwyczajowy gościniec, przeznaczany dla sąsiadów i kolędników, których spodziewano się nazajutrz, a więc w dniu Nowego Roku.

NOWE LATKA NA SZCZĘŚCIE

Najciekawsze pieczywo noworoczne przygotowywali mieszkańcy Kurpiowszczyzny, Podlasia oraz części Warmii i Mazur. W wigilię Nowego Roku pieczono tam tzw. nowe latka. Były to kręgi z ciasta, do których przylepiano figurki zwierząt, a w samym środku umieszczano figurkę ludzką, wyobrażającą gospodarza, gospodynię z niemowlęciem na ręku, pasterza lub myśliwego. "Nowe latka" wieszano w domu, aby zapewniały szczęście i pomyślność w nowym roku.

Na Pomorzu późnym wieczorem lub w dzień Nowego Roku obwiązywano słomą drzewka owocowe i wtykano w nie krzyżyki z ciasta - na urodzaj.

W domach szlacheckich o północy wznoszono noworoczny toast, ale nie - jak dzisiaj - szampanem, tylko popularnym wówczas węgrzynem, czyli węgierskim tokajem.

MAGICZNY WIECZÓR ŻYCZEŃ I WRÓŻB

Jak pisał Zygmunt Gloger w "Encyklopedii Staropolskiej", wieczór sylwestrowy, podobnie jak andrzejkowy, był świętem magii. Panny na wydaniu wróżyły sobie miłość i małżeństwo, wylewając wosk do wody. Inną wróżbą było rzucanie buta za siebie. Jeśli spadł noskiem do drzwi znaczyło to, że panna wyjdzie za mąż w najbliższym roku.

W dzień Nowego Roku i w najbliższe następujące po nim dni składano sobie życzenia. Dawano też podarunki noworoczne, zwane "kolędami". Zwyczaj obdarowywania bliskich na Nowy Rok wygasł w Polsce na początku XIX w.

W dzień Nowego Roku wróżono, jaka będzie pogoda i urodzaj. Gdy dzień 1 stycznia był mroźny i jasny uważano, że jest to wróżba pomyślna, zapowiadająca przyszłe obfite plony. Wróżby te często ujmowane były w przysłowia, np. "Jak Nowy Rok jasny i chłodny, cały roczek pogodny i płodny", "Gdy w styczniu ciepło na dworze, pustki będą w komorze".

Istniał niegdyś przesąd, że pierwszą osobą wchodzącą do domu w Nowy Rok powinien być mężczyzna. Jeśli jako pierwsza przestępowała próg niewiasta, wróżyło to kłótnie, kłopoty i swary przez cały rok.

CUDAKI, DRABY I DZIADY NOWOROCZNE

W Nowy Rok, tak jak w całym okresie świątecznym, chodzili po domach grając i śpiewając cudacznie poprzebierani kolędnicy.

Na ziemi Sądeckiej i Rzeszowskiej w dniu Nowego Roku (i tylko w tym dniu) przychodziły z życzeniami "draby" - czyli starsi chłopcy i młodzi mężczyźni w słomianych strojach. Podkradali jedzenie i płatali różne figle, np. zatykali kominy starymi szmatami lub wypuszczali bydło z obory. Wszystko uchodziło im bezkarnie, ponieważ wierzono, że "gdzie drab w domu, szczęście w domu będzie, krowa się ocieli, dziewka za mąż wyjdzie".

Podobne zwyczaje, jak pisze Barbara Ogrodowska w "Polskich obrzędach i zwyczajach dorocznych", zachowały się do dziś w południowej Polsce, zwłaszcza w okolicach Żywca, Koniakowa i Gorlic. W Nowy Rok od samego rana (a czasami już w noc sylwestrową) chodzą tam "dziady noworoczne", barwni przebierańcy - czerwone i czarne diabły, śmierć, dziad i baba, sznurkarz zwany moczidulą, kominiarz, doktor, Żyd. Wszyscy biegają po wsi, zaczepiają przechodniów i próbują wciągnąć ich do wspólnej zabawy.

Wielkie bale sylwestrowe rozpowszechniły się w Polsce dopiero po drugiej wojnie światowej. Huczne zabawy, fontanny szampana, petardy i sztuczne ognie stały się dziś nieodłącznymi elementami sylwestrowego szaleństwa. Choć wygląda to inaczej niż przed laty, tak samo jak nasi przodkowie z niepokojem, ale też radością i nadzieją przekraczamy granicę starego i nowego roku.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Łucyk - 2006


Data utworzenia: 04/01/2008 @ 06:05
Ostatnie zmiany: 17/03/2018 @ 19:07
Kategoria : Religia a etnografia
Strona czytana 54065 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
jero.jpgupaniszady-ut.jpgwzory-kultury-b.jpgod-abrahama-do-ch.jpganatomia hybrydy.jpgrozmyslania-marek-a 1913.jpgChiny-nowe.jpgpod-sztandarem-nieba-wiara-ktora-zabija-w-iext43267118.jpgMieszko_Pierwszy_Tajemniczy.jpggraves-mity-gr.jpghistoria-mali-tymowski.jpegSzalenstwo w rel-swiata.jpgzbikowski-legendy.jpgpolska_mieszka_i1.jpggirard-koziol.jpgwiek-propagandy.jpgbabilonskie-zaklecia.jpgSaga-o-Nibelungach-Treumund.pngtajemnice-smim.jpgrzeczpospolita_topolski.jpgznak-1994-2-465.jpeghinduizm_-k.jpgtocqueville.jpgbugaj-hermetyzm.jpgszrejter-mitologia.bmpczarn-mwxxw.jpgburszta-asteriks.pngetnologia-religii-szyjewski.jpg101-tore-murphy.jpgchrystianizacja-europy-kosciol.jpgkultura-smierci-1.jpghistoria-kosciola-2-600-1500.jpegMedzat_Studia Egiptologiczne-2-13-1.jpgSzyszko-Hinduizm-buddyzm-islam.jpgerman-mity-s.jpgbutterwick.jpgmeczenstwo_w_islamie.jpgwu-wei-plyn-z-pradem-zycia-Fischer.jpgzarys-h-sz.jpg40-piesni-r.pngSTUDIA-RELIGIOLOGICA-39_2006.jpgnor-davies-boze-igrzysko.jpghyperborea-religia-grekow-gebura.jpgLeksykon_duchowosci_katolickiej.jpgmieszko-I-strzelczyk-1992.jpgprzeglad-religioznawczy.pngap06.jpgdynastia-piastow-ba.jpgmitologia-l-tur.jpglabuda-m.jpgdogon-ya-gali.jpgmitoznawstwo-porownawcze.jpggrabski-mieszko.jpgin-god-we-trust.pngbaschwitz-czarownice_dzieje.jpgmysli-sw-jana-chr.pngchrzescjianstwo-rusi-k.jpghis-b-w.jpgd-bog-urojony.jpgbronk-podstawy-nauk-o-religii.jpg100_filmow_Lis.jpgde-mello.jpgswity-koszmar-haught.jpegwatykan-zd.jpgMACHIAVELLI-Ksiaze-1917.jpgeisenberg.jpglengauer-religijnosc.jpge-jastrzebowska.jpgslowianie-mitologie-swiata.jpgklengel-his-sy.jpgkissinger_dyplomacja.jpghistoria-pow-sredniowiecza-zientara.jpegod-mojzesza-do-mahometa-ke.jpgsachs_muzyka-wswieciestar.jpgrozmowy-z-diablem.jpgnowe-ateny.jpgRodzima wiara ukrainska - Lozko.jpgzli-papieze-c.jpgreligierzymu.jpgreligie-sw.jpgstudia-theologica-varsaviensia-1977-1.jpgtylak-bog.jpgkompendium-nauki-sk.jpgprawo-koscielne-kat.jpgwewior-wstepujac-w.jpgmaly-slownik-religiozna.jpgNAPISY--1994.jpg100-punk-zap.jpgmalinowski-zsdzikich.jpgmarkus-chrzesc.jpgswieci-nie-swieci.jpgTako rzecze-zaratustra-1922-Nietzsche.jpeglisty-prof.jpgpsychologia-religii-bernhard-grom.jpgpilarczyk-literatura-zydowska.jpgapokryfy-nowego-testamentu.jpgfuld-krotka.jpgputek-1966-mroki-s.jpgo-duszy.jpgislam-wnuk.jpgewolucja-boga.jpgbancroft-wspolczesni.pngklucz-niebieski-k.jpgwilson-krwawiacy.pngheinemann-eunuchy.pngjudyta-postac-b-granic.jpgmity-skandynawskie-ma.jpgkrewzkrwijezusa.jpgjerzy-adamski-historia-l-f.jpgency-archeo-z-s.jpgedda-lelewel-1828.jpgamsterd-abc.jpgzapomniane-n-strzelczyk.jpgdelitsh-babilon-i.jpgcyw-zyd.jpgIDEA-XIX-2007.pngilustrowany-slownik-terminow-lit.jpgZycie-Buddy_1927.jpghis-euro.jpgbogowie-slowian-m.jpgHistoria bez cenzury - Hartwig.jpegkonstytucja-laidler.jpgprawo-wyznaniowe-2011.pngmonarsze-sekrety-jankowski.jpeghis-p-k.jpgpolska-X-XI.jpgpliniusz-h-n.jpegjoga-eliade.jpgnieznane-arch-mis.jpgLeeuw-fenomonologia.pngestreicher-zarys.jpghaidit-prawy-umysl.jpgprzeglad-historyczny-87-1996.jpgJasienica-slowianski rodowod-1961.jpgogarek-czoj.jpgCollectanea Theologica 83-2013-nr 4.jpgczary-i-czarty-polskie-tuwim.jpgpales.jpgetyka-prot-weber.jpgtrevel-his-a.jpgleksykon-re.jpghistorya-pow-h-3a.gifHistoria-sztuki-eu_Meyer.pngmilczenie-1-2012.jpgdrioton-egipt-faraonow-2.jpgmargul-mity-z-pieciu.pngpolskie-n.jpgHistoria Czechoslowacji - Heck-Orzech.jpgNarody dawnej.jpgniemcy500.jpgpolityka-jako-wyraz-lub-nastepstwo.jpgprzeinaczanie-jezusa-bart-ehrman.jpgstern-zlote-mysli.pngkrotka-hi-islamu.pngbravo.jpgmit-azteko1.jpgdemony-r.jpegniwinski-mity-symbole.jpgpascal-mysli.jpgcamus-eseje.jpgMalinowski-Wierzenia_pierwotne.jpghall-heretycy.jpgodrodzenie-2000-44.png1908-o-wolnosci.pnghistoria-wenecji_norwich.jpegkartezjusz-roz.jpgpsychoanaliza-i-religia.jpgu-schylku-starozytnosci-2014-a.jpgmegalomania-narodowa-by.pngpodstaw-wiedzy-muzulmanskiej.PNGegipt-i-biblia-p-montet.jpeghistoria-irlandii.jpgmagia-i-religia.jpgkaligula.jpgreligia-a-wspolczesne-stosunki-miedzynarodowe.jpegramadan-i-kurban.pngwatykan.jpgsaggs.jpgCOLLECTANEA-PHILOLOGICA-XX-2017.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 13325312 odwiedzający

 395 odwiedzających online