Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Buddyzm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Religia a etnografia - Stary rok

Batem i rusznicą wygonić stary rok

Noworoczne bale i hulanki nie mają w Polsce zbyt długiej tradycji. Jeszcze w XIX wieku należały do rzadkości. Nasi pradziadowie zwykli byli witać Nowy Rok w domowym zaciszu. W sylwestrowy wieczór rodzina, przyjaciele i sąsiedzi zbierali się, by składać sobie życzenia. Gdy wybiła północ, wyganiali stary rok trzaskając z bicza i strzelając z rusznicy. Bale urządzano głównie w miastach i to w najbogatszych domach. Znacznie starsze są natomiast są zwyczaje ludowe, np. cudaki, draby i dziady noworoczne.

Przypominają one nieco wigilię Bożego Narodzenia, ale w przeddzień Nowego Roku nie zachowywano postu i raczono się różnymi mięsnymi przysmakami. Wiele obrzędów wiązało się z jedzeniem. W wiejskich domach pieczono całe stosy małych chlebków i bułeczek, zwanych bochniaczkami lub szczodrakami. Obdzielano nimi domowników - na zdrowie i pomyślność oraz bydło w oborze - żeby się dobrze chowało. Był to również dar, zwyczajowy gościniec, przeznaczany dla sąsiadów i kolędników, których spodziewano się nazajutrz, a więc w dniu Nowego Roku.

NOWE LATKA NA SZCZĘŚCIE

Najciekawsze pieczywo noworoczne przygotowywali mieszkańcy Kurpiowszczyzny, Podlasia oraz części Warmii i Mazur. W wigilię Nowego Roku pieczono tam tzw. nowe latka. Były to kręgi z ciasta, do których przylepiano figurki zwierząt, a w samym środku umieszczano figurkę ludzką, wyobrażającą gospodarza, gospodynię z niemowlęciem na ręku, pasterza lub myśliwego. "Nowe latka" wieszano w domu, aby zapewniały szczęście i pomyślność w nowym roku.

Na Pomorzu późnym wieczorem lub w dzień Nowego Roku obwiązywano słomą drzewka owocowe i wtykano w nie krzyżyki z ciasta - na urodzaj.

W domach szlacheckich o północy wznoszono noworoczny toast, ale nie - jak dzisiaj - szampanem, tylko popularnym wówczas węgrzynem, czyli węgierskim tokajem.

MAGICZNY WIECZÓR ŻYCZEŃ I WRÓŻB

Jak pisał Zygmunt Gloger w "Encyklopedii Staropolskiej", wieczór sylwestrowy, podobnie jak andrzejkowy, był świętem magii. Panny na wydaniu wróżyły sobie miłość i małżeństwo, wylewając wosk do wody. Inną wróżbą było rzucanie buta za siebie. Jeśli spadł noskiem do drzwi znaczyło to, że panna wyjdzie za mąż w najbliższym roku.

W dzień Nowego Roku i w najbliższe następujące po nim dni składano sobie życzenia. Dawano też podarunki noworoczne, zwane "kolędami". Zwyczaj obdarowywania bliskich na Nowy Rok wygasł w Polsce na początku XIX w.

W dzień Nowego Roku wróżono, jaka będzie pogoda i urodzaj. Gdy dzień 1 stycznia był mroźny i jasny uważano, że jest to wróżba pomyślna, zapowiadająca przyszłe obfite plony. Wróżby te często ujmowane były w przysłowia, np. "Jak Nowy Rok jasny i chłodny, cały roczek pogodny i płodny", "Gdy w styczniu ciepło na dworze, pustki będą w komorze".

Istniał niegdyś przesąd, że pierwszą osobą wchodzącą do domu w Nowy Rok powinien być mężczyzna. Jeśli jako pierwsza przestępowała próg niewiasta, wróżyło to kłótnie, kłopoty i swary przez cały rok.

CUDAKI, DRABY I DZIADY NOWOROCZNE

W Nowy Rok, tak jak w całym okresie świątecznym, chodzili po domach grając i śpiewając cudacznie poprzebierani kolędnicy.

Na ziemi Sądeckiej i Rzeszowskiej w dniu Nowego Roku (i tylko w tym dniu) przychodziły z życzeniami "draby" - czyli starsi chłopcy i młodzi mężczyźni w słomianych strojach. Podkradali jedzenie i płatali różne figle, np. zatykali kominy starymi szmatami lub wypuszczali bydło z obory. Wszystko uchodziło im bezkarnie, ponieważ wierzono, że "gdzie drab w domu, szczęście w domu będzie, krowa się ocieli, dziewka za mąż wyjdzie".

Podobne zwyczaje, jak pisze Barbara Ogrodowska w "Polskich obrzędach i zwyczajach dorocznych", zachowały się do dziś w południowej Polsce, zwłaszcza w okolicach Żywca, Koniakowa i Gorlic. W Nowy Rok od samego rana (a czasami już w noc sylwestrową) chodzą tam "dziady noworoczne", barwni przebierańcy - czerwone i czarne diabły, śmierć, dziad i baba, sznurkarz zwany moczidulą, kominiarz, doktor, Żyd. Wszyscy biegają po wsi, zaczepiają przechodniów i próbują wciągnąć ich do wspólnej zabawy.

Wielkie bale sylwestrowe rozpowszechniły się w Polsce dopiero po drugiej wojnie światowej. Huczne zabawy, fontanny szampana, petardy i sztuczne ognie stały się dziś nieodłącznymi elementami sylwestrowego szaleństwa. Choć wygląda to inaczej niż przed laty, tak samo jak nasi przodkowie z niepokojem, ale też radością i nadzieją przekraczamy granicę starego i nowego roku.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Łucyk - 2006


Data utworzenia: 04/01/2008 @ 06:05
Ostatnie zmiany: 17/03/2018 @ 19:07
Kategoria : Religia a etnografia
Strona czytana 53579 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
stern-zlote-mysli.pngwatykan-zd.jpghis-p-k.jpgency-archeo-z-s.jpgwilson-krwawiacy.pngrozmyslania-marek-a 1913.jpgd-bog-urojony.jpgeisenberg.jpgzarys-h-sz.jpgSzyszko-Hinduizm-buddyzm-islam.jpgTako rzecze-zaratustra-1922-Nietzsche.jpegrozmowy-z-diablem.jpgklucz-niebieski-k.jpgkrotka-hi-islamu.pngmysli-sw-jana-chr.pngHistoria Czechoslowacji - Heck-Orzech.jpghinduizm_-k.jpg40-piesni-r.pngestreicher-zarys.jpgprawo-koscielne-kat.jpghistoria-kosciola-2-600-1500.jpeglengauer-religijnosc.jpgmagia-i-religia.jpgmitoznawstwo-porownawcze.jpgkaligula.jpgpascal-mysli.jpgpodstaw-wiedzy-muzulmanskiej.PNGNarody dawnej.jpgniemcy500.jpgpolska-X-XI.jpglabuda-m.jpgNAPISY--1994.jpgkultura-smierci-1.jpgtylak-bog.jpgpod-sztandarem-nieba-wiara-ktora-zabija-w-iext43267118.jpgHistoria bez cenzury - Hartwig.jpegwzory-kultury-b.jpghyperborea-religia-grekow-gebura.jpgLeksykon_duchowosci_katolickiej.jpgpales.jpgpolityka-jako-wyraz-lub-nastepstwo.jpgamsterd-abc.jpgod-abrahama-do-ch.jpgzbikowski-legendy.jpgcamus-eseje.jpgprzeinaczanie-jezusa-bart-ehrman.jpgpliniusz-h-n.jpegkartezjusz-roz.jpgklengel-his-sy.jpgmit-azteko1.jpgSaga-o-Nibelungach-Treumund.pngmaly-slownik-religiozna.jpgbravo.jpgkompendium-nauki-sk.jpgjerzy-adamski-historia-l-f.jpgbutterwick.jpgetnologia-religii-szyjewski.jpgegipt-i-biblia-p-montet.jpegprawo-wyznaniowe-2011.pnghistoria-wenecji_norwich.jpegkonstytucja-laidler.jpgdogon-ya-gali.jpgMedzat_Studia Egiptologiczne-2-13-1.jpgmeczenstwo_w_islamie.jpgewolucja-boga.jpgdynastia-piastow-ba.jpgmilczenie-1-2012.jpgbogowie-slowian-m.jpgniwinski-mity-symbole.jpgbabilonskie-zaklecia.jpgap06.jpgswity-koszmar-haught.jpegreligia-a-wspolczesne-stosunki-miedzynarodowe.jpegbronk-podstawy-nauk-o-religii.jpgLeeuw-fenomonologia.pngrzeczpospolita_topolski.jpghistoria-irlandii.jpgbugaj-hermetyzm.jpgodrodzenie-2000-44.pngbancroft-wspolczesni.pngreligie-sw.jpghall-heretycy.jpgzli-papieze-c.jpgstudia-theologica-varsaviensia-1977-1.jpgsaggs.jpgnieznane-arch-mis.jpgislam-wnuk.jpghis-b-w.jpgSTUDIA-RELIGIOLOGICA-39_2006.jpgupaniszady-ut.jpge-jastrzebowska.jpgIDEA-XIX-2007.pngjero.jpgznak-1994-2-465.jpegmonarsze-sekrety-jankowski.jpegslowianie-mitologie-swiata.jpgswieci-nie-swieci.jpgzapomniane-n-strzelczyk.jpgo-duszy.jpgchrzescjianstwo-rusi-k.jpgMACHIAVELLI-Ksiaze-1917.jpghis-euro.jpg1908-o-wolnosci.pngogarek-czoj.jpgjudyta-postac-b-granic.jpgramadan-i-kurban.pngod-mojzesza-do-mahometa-ke.jpgpilarczyk-literatura-zydowska.jpgmalinowski-zsdzikich.jpgpsychologia-religii-bernhard-grom.jpgczarn-mwxxw.jpgfuld-krotka.jpgputek-1966-mroki-s.jpgprzeglad-religioznawczy.pngpolskie-n.jpghistoria-mali-tymowski.jpegtajemnice-smim.jpgkissinger_dyplomacja.jpgmegalomania-narodowa-by.pnghaidit-prawy-umysl.jpgapokryfy-nowego-testamentu.jpgSzalenstwo w rel-swiata.jpgwewior-wstepujac-w.jpganatomia hybrydy.jpgnor-davies-boze-igrzysko.jpgwatykan.jpggrabski-mieszko.jpgreligierzymu.jpgtrevel-his-a.jpg100_filmow_Lis.jpgmity-skandynawskie-ma.jpgMieszko_Pierwszy_Tajemniczy.jpgwiek-propagandy.jpg101-tore-murphy.jpgtocqueville.jpgZycie-Buddy_1927.jpggraves-mity-gr.jpgprzeglad-historyczny-87-1996.jpgjoga-eliade.jpgdemony-r.jpegleksykon-re.jpgChiny-nowe.jpggirard-koziol.jpgburszta-asteriks.pngsachs_muzyka-wswieciestar.jpgchrystianizacja-europy-kosciol.jpgerman-mity-s.jpgmieszko-I-strzelczyk-1992.jpgmarkus-chrzesc.jpgmitologia-l-tur.jpgheinemann-eunuchy.pngkrewzkrwijezusa.jpgdrioton-egipt-faraonow-2.jpg100-punk-zap.jpgnowe-ateny.jpgde-mello.jpgpolska_mieszka_i1.jpgJasienica-slowianski rodowod-1961.jpgCOLLECTANEA-PHILOLOGICA-XX-2017.jpgetyka-prot-weber.jpgszrejter-mitologia.bmplisty-prof.jpgpsychoanaliza-i-religia.jpgmargul-mity-z-pieciu.pngu-schylku-starozytnosci-2014-a.jpgbaschwitz-czarownice_dzieje.jpgCollectanea Theologica 83-2013-nr 4.jpghistorya-pow-h-3a.gifdelitsh-babilon-i.jpgRodzima wiara ukrainska - Lozko.jpgczary-i-czarty-polskie-tuwim.jpghistoria-pow-sredniowiecza-zientara.jpegin-god-we-trust.pngilustrowany-slownik-terminow-lit.jpgedda-lelewel-1828.jpgcyw-zyd.jpgHistoria-sztuki-eu_Meyer.pngMalinowski-Wierzenia_pierwotne.jpgwu-wei-plyn-z-pradem-zycia-Fischer.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 13265457 odwiedzający

 405 odwiedzających online