Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Buddyzm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Religia a etnografia - Stary rok

Batem i rusznicą wygonić stary rok

Noworoczne bale i hulanki nie mają w Polsce zbyt długiej tradycji. Jeszcze w XIX wieku należały do rzadkości. Nasi pradziadowie zwykli byli witać Nowy Rok w domowym zaciszu. W sylwestrowy wieczór rodzina, przyjaciele i sąsiedzi zbierali się, by składać sobie życzenia. Gdy wybiła północ, wyganiali stary rok trzaskając z bicza i strzelając z rusznicy. Bale urządzano głównie w miastach i to w najbogatszych domach. Znacznie starsze są natomiast są zwyczaje ludowe, np. cudaki, draby i dziady noworoczne.

Przypominają one nieco wigilię Bożego Narodzenia, ale w przeddzień Nowego Roku nie zachowywano postu i raczono się różnymi mięsnymi przysmakami. Wiele obrzędów wiązało się z jedzeniem. W wiejskich domach pieczono całe stosy małych chlebków i bułeczek, zwanych bochniaczkami lub szczodrakami. Obdzielano nimi domowników - na zdrowie i pomyślność oraz bydło w oborze - żeby się dobrze chowało. Był to również dar, zwyczajowy gościniec, przeznaczany dla sąsiadów i kolędników, których spodziewano się nazajutrz, a więc w dniu Nowego Roku.

NOWE LATKA NA SZCZĘŚCIE

Najciekawsze pieczywo noworoczne przygotowywali mieszkańcy Kurpiowszczyzny, Podlasia oraz części Warmii i Mazur. W wigilię Nowego Roku pieczono tam tzw. nowe latka. Były to kręgi z ciasta, do których przylepiano figurki zwierząt, a w samym środku umieszczano figurkę ludzką, wyobrażającą gospodarza, gospodynię z niemowlęciem na ręku, pasterza lub myśliwego. "Nowe latka" wieszano w domu, aby zapewniały szczęście i pomyślność w nowym roku.

Na Pomorzu późnym wieczorem lub w dzień Nowego Roku obwiązywano słomą drzewka owocowe i wtykano w nie krzyżyki z ciasta - na urodzaj.

W domach szlacheckich o północy wznoszono noworoczny toast, ale nie - jak dzisiaj - szampanem, tylko popularnym wówczas węgrzynem, czyli węgierskim tokajem.

MAGICZNY WIECZÓR ŻYCZEŃ I WRÓŻB

Jak pisał Zygmunt Gloger w "Encyklopedii Staropolskiej", wieczór sylwestrowy, podobnie jak andrzejkowy, był świętem magii. Panny na wydaniu wróżyły sobie miłość i małżeństwo, wylewając wosk do wody. Inną wróżbą było rzucanie buta za siebie. Jeśli spadł noskiem do drzwi znaczyło to, że panna wyjdzie za mąż w najbliższym roku.

W dzień Nowego Roku i w najbliższe następujące po nim dni składano sobie życzenia. Dawano też podarunki noworoczne, zwane "kolędami". Zwyczaj obdarowywania bliskich na Nowy Rok wygasł w Polsce na początku XIX w.

W dzień Nowego Roku wróżono, jaka będzie pogoda i urodzaj. Gdy dzień 1 stycznia był mroźny i jasny uważano, że jest to wróżba pomyślna, zapowiadająca przyszłe obfite plony. Wróżby te często ujmowane były w przysłowia, np. "Jak Nowy Rok jasny i chłodny, cały roczek pogodny i płodny", "Gdy w styczniu ciepło na dworze, pustki będą w komorze".

Istniał niegdyś przesąd, że pierwszą osobą wchodzącą do domu w Nowy Rok powinien być mężczyzna. Jeśli jako pierwsza przestępowała próg niewiasta, wróżyło to kłótnie, kłopoty i swary przez cały rok.

CUDAKI, DRABY I DZIADY NOWOROCZNE

W Nowy Rok, tak jak w całym okresie świątecznym, chodzili po domach grając i śpiewając cudacznie poprzebierani kolędnicy.

Na ziemi Sądeckiej i Rzeszowskiej w dniu Nowego Roku (i tylko w tym dniu) przychodziły z życzeniami "draby" - czyli starsi chłopcy i młodzi mężczyźni w słomianych strojach. Podkradali jedzenie i płatali różne figle, np. zatykali kominy starymi szmatami lub wypuszczali bydło z obory. Wszystko uchodziło im bezkarnie, ponieważ wierzono, że "gdzie drab w domu, szczęście w domu będzie, krowa się ocieli, dziewka za mąż wyjdzie".

Podobne zwyczaje, jak pisze Barbara Ogrodowska w "Polskich obrzędach i zwyczajach dorocznych", zachowały się do dziś w południowej Polsce, zwłaszcza w okolicach Żywca, Koniakowa i Gorlic. W Nowy Rok od samego rana (a czasami już w noc sylwestrową) chodzą tam "dziady noworoczne", barwni przebierańcy - czerwone i czarne diabły, śmierć, dziad i baba, sznurkarz zwany moczidulą, kominiarz, doktor, Żyd. Wszyscy biegają po wsi, zaczepiają przechodniów i próbują wciągnąć ich do wspólnej zabawy.

Wielkie bale sylwestrowe rozpowszechniły się w Polsce dopiero po drugiej wojnie światowej. Huczne zabawy, fontanny szampana, petardy i sztuczne ognie stały się dziś nieodłącznymi elementami sylwestrowego szaleństwa. Choć wygląda to inaczej niż przed laty, tak samo jak nasi przodkowie z niepokojem, ale też radością i nadzieją przekraczamy granicę starego i nowego roku.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Łucyk - 2006


Data utworzenia: 04/01/2008 @ 06:05
Ostatnie zmiany: 17/03/2018 @ 19:07
Kategoria : Religia a etnografia
Strona czytana 55235 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
od-abrahama-do-ch.jpgwilson-krwawiacy.pngtrevel-his-a.jpgtocqueville.jpgetnologia-religii-szyjewski.jpgreligierzymu.jpg101-tore-murphy.jpgmysli-sw-jana-chr.pngMalinowski-Wierzenia_pierwotne.jpgislam-wnuk.jpgbugaj-hermetyzm.jpgmity-skandynawskie-ma.jpgkartezjusz-roz.jpgklengel-his-sy.jpgslowianie-mitologie-swiata.jpgTako rzecze-zaratustra-1922-Nietzsche.jpegwatykan-zd.jpgd-bog-urojony.jpgsachs_muzyka-wswieciestar.jpghistoria-kosciola-2-600-1500.jpegwewior-wstepujac-w.jpgtylak-bog.jpgmegalomania-narodowa-by.pngnowe-ateny.jpgSzyszko-Hinduizm-buddyzm-islam.jpghis-p-k.jpgstudia-theologica-varsaviensia-1977-1.jpgetyka-prot-weber.jpgilustrowany-slownik-terminow-lit.jpgmieszko-I-strzelczyk-1992.jpgkompendium-nauki-sk.jpgprzeglad-religioznawczy.png100-punk-zap.jpgpolskie-n.jpgchrzescjianstwo-rusi-k.jpglisty-prof.jpgfuld-krotka.jpgjudyta-postac-b-granic.jpgkissinger_dyplomacja.jpgbabilonskie-zaklecia.jpgupaniszady-ut.jpgCollectanea Theologica 83-2013-nr 4.jpgmarkus-chrzesc.jpgpolska_mieszka_i1.jpgamsterd-abc.jpgputek-1966-mroki-s.jpgmagia-i-religia.jpgu-schylku-starozytnosci-2014-a.jpgreligia-a-wspolczesne-stosunki-miedzynarodowe.jpegmargul-mity-z-pieciu.pnghall-heretycy.jpgwu-wei-plyn-z-pradem-zycia-Fischer.jpgprzeinaczanie-jezusa-bart-ehrman.jpgMedzat_Studia Egiptologiczne-2-13-1.jpgNAPISY--1994.jpgpales.jpgSTUDIA-RELIGIOLOGICA-39_2006.jpgsaggs.jpgapokryfy-nowego-testamentu.jpgZycie-Buddy_1927.jpgpliniusz-h-n.jpegpascal-mysli.jpgbancroft-wspolczesni.pngkonstytucja-laidler.jpgreligie-sw.jpghis-euro.jpgSaga-o-Nibelungach-Treumund.pngswieci-nie-swieci.jpgbutterwick.jpghaidit-prawy-umysl.jpgmitologia-l-tur.jpgpod-sztandarem-nieba-wiara-ktora-zabija-w-iext43267118.jpgpolityka-jako-wyraz-lub-nastepstwo.jpgmilczenie-1-2012.jpgSzalenstwo w rel-swiata.jpgzarys-h-sz.jpgzli-papieze-c.jpgwatykan.jpgMACHIAVELLI-Ksiaze-1917.jpgedda-lelewel-1828.jpgbravo.jpgdrioton-egipt-faraonow-2.jpghistoria-pow-sredniowiecza-zientara.jpegznak-1994-2-465.jpegegipt-i-biblia-p-montet.jpeghistoria-mali-tymowski.jpeghistorya-pow-h-3a.giflabuda-m.jpgmonarsze-sekrety-jankowski.jpeggirard-koziol.jpghistoria-wenecji_norwich.jpegklucz-niebieski-k.jpgpsychologia-religii-bernhard-grom.jpgbaschwitz-czarownice_dzieje.jpgHistoria-sztuki-eu_Meyer.pngde-mello.jpgzbikowski-legendy.jpgLeeuw-fenomonologia.pngkaligula.jpgprawo-wyznaniowe-2011.pnghinduizm_-k.jpgniwinski-mity-symbole.jpggraves-mity-gr.jpgjoga-eliade.jpgdelitsh-babilon-i.jpgcyw-zyd.jpgrzeczpospolita_topolski.jpgszrejter-mitologia.bmphistoria-irlandii.jpgodrodzenie-2000-44.pngstern-zlote-mysli.pngjerzy-adamski-historia-l-f.jpganatomia hybrydy.jpgewolucja-boga.jpgtajemnice-smim.jpgap06.jpgdogon-ya-gali.jpgmaly-slownik-religiozna.jpgczary-i-czarty-polskie-tuwim.jpgRodzima wiara ukrainska - Lozko.jpgheinemann-eunuchy.pngdynastia-piastow-ba.jpgswity-koszmar-haught.jpegkrewzkrwijezusa.jpgburszta-asteriks.pngNarody dawnej.jpgin-god-we-trust.pngrozmowy-z-diablem.jpglengauer-religijnosc.jpghyperborea-religia-grekow-gebura.jpggrabski-mieszko.jpgIDEA-XIX-2007.pngramadan-i-kurban.pnghis-b-w.jpg100_filmow_Lis.jpgpilarczyk-literatura-zydowska.jpgChiny-nowe.jpgpodstaw-wiedzy-muzulmanskiej.PNGwzory-kultury-b.jpgczarn-mwxxw.jpgjero.jpgerman-mity-s.jpgkultura-smierci-1.jpgHistoria Czechoslowacji - Heck-Orzech.jpgnieznane-arch-mis.jpgLeksykon_duchowosci_katolickiej.jpgzapomniane-n-strzelczyk.jpgrozmyslania-marek-a 1913.jpge-jastrzebowska.jpgeisenberg.jpgniemcy500.jpgJasienica-slowianski rodowod-1961.jpgmit-azteko1.jpgpsychoanaliza-i-religia.jpgod-mojzesza-do-mahometa-ke.jpgprzeglad-historyczny-87-1996.jpgmeczenstwo_w_islamie.jpgestreicher-zarys.jpgHistoria bez cenzury - Hartwig.jpegnor-davies-boze-igrzysko.jpgdemony-r.jpegpolska-X-XI.jpgcamus-eseje.jpgogarek-czoj.jpg1908-o-wolnosci.pngkrotka-hi-islamu.png40-piesni-r.pngMieszko_Pierwszy_Tajemniczy.jpgleksykon-re.jpgbogowie-slowian-m.jpgo-duszy.jpgmitoznawstwo-porownawcze.jpgwiek-propagandy.jpgCOLLECTANEA-PHILOLOGICA-XX-2017.jpgbronk-podstawy-nauk-o-religii.jpgency-archeo-z-s.jpgmalinowski-zsdzikich.jpgprawo-koscielne-kat.jpgchrystianizacja-europy-kosciol.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 13443200 odwiedzający

 365 odwiedzających online