Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Buddyzm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

=>> ART. PRZEKROJOWE - Boże Ciało - adoracja, spektakl, wierzenia

Boże Ciało - adoracja, spektakl, wierzenia


 

Uroczystość Ciała i Krwi Chrystusa po raz pierwszy świętowano w Liège w 1247 roku. Jest ona ściśle związana ze średniowieczną pobożnością eucharystyczną, przejawiającą się m.in. w pragnieniu oglądania hostii, której widok dla grzeszników pozbawionych komunii był najważniejszym momentem uczestniczenia we mszy, a dla innych spełnieniem potrzeby kontaktu z Bogiem ukrytym, lecz prawdziwym, niezależnie od komunii. Z punktu widzenia ówczesnej teologii konieczne było podkreślenie Bożej obecności w wielkości i majestacie, którą przesłoniła wizja ofiary krzyżowej Chrystusa.

Znaczny wpływ na powstanie uroczystości nazywanej w Polsce tradycyjnie świętem Bożego Ciała (mszał z 1970 roku posługuje się określeniem: uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa) miały widzenia przełożonej klasztoru z Mont Cornillon koło Liège, Julianny de Retine, z których miała wynikać potrzeba ustanowienia specjalnego święta ku czci Eucharystii. Opiekun duchowy Julianny, późniejszy papież Urban IV ustanowił uroczystość Bożego Ciała świętem Kościoła powszechnego i w tym celu przygotował w 1264 roku specjalną bullę, która jednak z powodu nagłej śmierci papieża nie od razu została ogłoszona. Do tej sprawy wrócił po latach papież Jan XXII. W początkach XIV wieku święto zyskuje znaczną popularność w Anglii, Hiszpanii i w krajach skandynawskich. Z terenu Polski pierwsza informacja o uroczystym obchodzie Bożego Ciała pochodzi z diecezji krakowskiej (1320), którą zarządzał wówczas biskup Nanker.
Adoracja Eucharystii
Procesja została wprowadzona później niż sama uroczystość i początkowo miała charakter przede wszystkim adoracyjny — uczczenia Chrystusa pod postacią hostii. W XV wieku pojawia się dodatkowo motyw prośby o pogodę, urodzaj i odwrócenie klęsk. Z tego czasu pochodzi zwyczaj śpiewania początków Ewangelii przy czterech ołtarzach. W liturgii średniowiecznej początek Ewangelii był uroczystą formułą błogosławieństwa i wierzono powszechnie w jego skuteczność. Stąd wielka popularność procesji Bożego Ciała i liczne fundacje przeznaczone dla jej uświetnienia.

W czasach reformacji zaczęto upatrywać głównego celu procesji w manifestowaniu wiary w dogmat o przeistoczeniu, odrzucony przez reformatorów. Tam, gdzie protestanci sięgnęli po władzę lub stanowili większość, katolicy musieli zaniechać odprawiania procesji, a co najmniej zrezygnować z wystawności. Działo się tak również w Polsce, choć o wiele rzadziej niż na przykład w pomocnych księstwach Rzeszy. I u nas zdarzały się napady na uczestników procesji, szydzono z nich, przeszkadzano w publicznym uprawianiu kultu. Kiedy w Toruniu jezuici zamierzali poprowadzić procesję na rynek, okazało się, że wiodące do niego ulice zostały zamknięte łańcuchami. Rada miejska w Gdańsku zakazała urządzania publicznych procesji po ulicach. Rajcy wileńscy oświadczyli kapitule, że na koszt miasta zostaną zbudowane tylko dwa ołtarze, a nie cztery jak dawniej.

W warunkach konfrontacji Sobór Trydencki sprecyzował naukę o Eucharystii. Uchwały Soboru dotyczące liturgii święta przeniosła na grunt polski Agenda..., czyli zbiór przepisów kościelnych ks. Hieronima Powodowskiego. Jej wskazania zostały przyjęte w większości diecezji. Ujednolicenie liturgii postępowało stopniowo od 1631 roku, czyli od ukazania się Rytuału piotrkowskiego.

Chrystus z Eucharystią, obraz Joana de Joanes Zgodnie ze wspomnianymi dokumentami główną procesję należało odprawić w święto Bożego Ciała. Ma się ona odbyć „jak najuroczyściej, powinna zachwycić wiernych, a zawstydzić przeciwników" — czytamy u Powodowskiego. Zdawano sobie jednak sprawę z niebezpieczeństwa przerostu formy i nadmiernego eksponowania problemu obrony wiary, dlatego niektórzy biskupi zwracali uwagę, że ta procesja symbolizuje triumf Chrystusa nad śmiercią i szatanem. Należy ją więc odprawiać w nastroju podniosłym i religijnym, dbając o przygotowanie wiernych do obchodu święta przez post, spowiedź i komunię. Dostojnicy kościelni nakazywali, by w głównej procesji uczestniczyli księża diecezjalni i zakonnicy w szatach liturgicznych, ze świecami, by nie zabrakło bractw i uczniów niosących zapalone świece lub symbole Męki Pańskiej: krzyż, koronę cierniową, włócznię, gwoździe. Zalecano również przyozdabianie domów dekoracjami o treści religijnej.

Między procesją i podobnymi uroczystościami świeckimi łatwo dostrzec daleko idącą współzależność, wynikającą z wykorzystywania sprawdzonych wzorów, a takimi były uroczyste wjazdy królów i możnowładców, odbywające się w Polsce co najmniej od panowania Henryka Walezego, oraz z drugiej strony — z popularności imprez organizowanych zwłaszcza przez jezuitów. Dzięki sprawnie działającym kolegiom nowości inscenizacyjne stosunkowo szybko docierały do mniejszych nawet ośrodków, o czym świadczy zapis kronikarski z Ostroga.

„W przedzie, przed Przenajświętszą Hostią kroczyli w szeregu członkowie rozmaitych bractw. Dalej sześciokonny zaprzęg wiózł sztucznie uczyniony owoc Drzewa Żywota, wysoko umieszczony, jakby na scenie. Wokół stali chłopcy przebrani za aniołów i pierwszych rodziców, w pokornej adoracji oddając cześć pokarmowi eucharystycznemu. Następnie pojawiła się Arka Testamentu, otoczona przez dwóch aniołów i dwóch serafinów, którą nieśli kapłani w tiarach i strojach starożytnych. Za nimi kroczył Najwyższy Arcykapłan niosąc świętą księgę. Na końcu jechał wóz ciągniony przez anioły, a na nim Chwała należna Najczcigodniejszemu Sakramentowi. Towarzyszyły jej krwawiące jagnię i orzeł z rozpostartymi skrzydłami, oddający cześć Chrystusowi, oraz inne bardzo liczne wyobrażenia, które nie tylko u katolików, lecz także u schizmatyków szczególny wzbudzały podziw".

Problematyka ideowa procesji zmienia się przechodząc od polemiki z przeciwnikami Kościoła do ilustracyjnego przedstawienia dogmatu o Eucharystii z różnych punktów widzenia: biblijnego, historycznego, moralnego i dydaktycznego. Równolegle dokonują się przesunięcia w zakresie repertuaru; początkowo przeważają tematy ze Starego i Nowego Testamentu, później z żywotów świętych i historyczne.

Bardzo okazałe były procesje w stolicy, często z udziałem króla. Opisując kulturę obyczajową czasów saskich, Jędrzej Kitowicz zanotował:

„Cechy wszystkie asystowały tej procesyi z chorągwiami i świecami. Warszawska konfraternia kupiecka z muszkietami, z których po wniściu duchowieństwa cum Sanctissimo do kościoła, przed tymże kościołem po trzykroć wydała ognia. (...) dla tej procesyi, którą zawsze prowadził i prowadzi biskup lub prymas, a król niemal zawsze jej asystuje, robią pomost z tarcic dokoła rynku (...) dla wygodniejszego chodzenia królowi, celebransowi i panom orderowym (...). Z obu stron pomostu we dwie linie stoi uszykowana gwardyia konna i piesza, nie puszczająca motłochu w środek, a nawet i z okazalszych nie każdego. (...) Wyglądający z kamienic oknami na procesyją, którymi najwięcej są damy, muszą zamykać okna, gdy się procesyją zbliża, a to dlatego, żeby te obiekta wabiące wzrok do siebie nie czyniły dystrakcyi nabożeństwu".

Na podłożu procesji powstały, w Niemczech zanotowane już na początku XIV wieku widowiska procesjonalne, a później sceniczne. W Polsce XVI i XVII wieku były to spektakle bardzo popularne; należały do różnych odmian dramatu, np. alegorycznej czy epickiej. Najstarsze informacje o dialogach eucharystycznych pochodzą z kolegium jezuitów w Pułtusku. Utwory zanotowane w tzw. Kodeksie pułtuskim wprowadzają w krąg tematyczny tej twórczości. Znajdujemy tam dialog w języku polskim o Ablu i Kainie, o Melchizedechu, o Najświętszym Sakramencie, o przeniesieniu arki, o raju, o upadku pierwszych rodziców i drzewie żywota, o wężu miedzianym. Czteroaktowa kompozycja niektórych dramatów wskazuje, że były one wykonywane przy poszczególnych ołtarzach. Kilka z tych utworów przybrało z czasem formę typową dla sztuk scenicznych, z prologiem, epilogiem, intermediami i podziałem na akty. Towarzyszyła im muzyka i symboliczny taniec. W ten sposób dramaty podporządkowane pierwotnie celom kultowym rozpoczęły egzystencję w znacznym stopniu samodzielną i upodabniały się do innych sztuk z repertuaru teatru szkolnego. W XVIII wieku coraz rzadziej towarzyszyły procesjom, można je było natomiast oglądać w auli lub na scenie kolegium.

Z uroczystością Bożego Ciała związały się różne wierzenia, przesądy i zwyczaje oparte na przeświadczeniu o magicznej sile zdobiących ołtarze wianków, kwiatów i gałązek. Jeszcze niedawno na wsi w Sieradzkiem gałęzie i kwiaty z ołtarzy umieszczano na zagonach kapusty w przekonaniu, że robactwo szkodzić jej nie będzie, bo jak powiada zanotowane przez Adalberga (Księga przysłów polskich) przysłowie: „na Boże Ciało robak w kapustę (...) włazi". Często zatykano gałązki pod strzechy, aby chroniły zabudowania przed pożarem. W kościołach święci się uwite z ziół i kwiatów wianki, które po przyniesieniu do domu są zawieszane pod obrazami o tematyce religijnej. Ziół z tych wianków używano jako lekarstwa na wszystkie dolegliwości.

 

Fragment książki: Józefa Smosarskiego „Świętowanie doroczne w Polsce”, Biblioteka „WIĘZI”, Warszawa 1996

 


Data utworzenia: 20/12/2009 @ 17:24
Ostatnie zmiany: 04/08/2018 @ 02:07
Kategoria : =>> ART. PRZEKROJOWE
Strona czytana 54622 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
tocqueville.jpgrozmyslania-marek-a 1913.jpgpascal-mysli.jpgin-god-we-trust.pngjero.jpgZycie-Buddy_1927.jpgpod-sztandarem-nieba-wiara-ktora-zabija-w-iext43267118.jpgMieszko_Pierwszy_Tajemniczy.jpgputek-1966-mroki-s.jpgkrewzkrwijezusa.jpgdemony-r.jpeg100-punk-zap.jpgkompendium-nauki-sk.jpgap06.jpgburszta-asteriks.pnghyperborea-religia-grekow-gebura.jpgislam-wnuk.jpgczarn-mwxxw.jpgmit-azteko1.jpgwatykan.jpgprawo-koscielne-kat.jpgswieci-nie-swieci.jpgbaschwitz-czarownice_dzieje.jpgpolska_mieszka_i1.jpgegipt-i-biblia-p-montet.jpegreligia-a-wspolczesne-stosunki-miedzynarodowe.jpegdrioton-egipt-faraonow-2.jpgogarek-czoj.jpgNarody dawnej.jpgmaly-slownik-religiozna.jpgjudyta-postac-b-granic.jpgleksykon-re.jpgprzeglad-historyczny-87-1996.jpgIDEA-XIX-2007.pngilustrowany-slownik-terminow-lit.jpghistoria-irlandii.jpgpales.jpgniemcy500.jpghis-p-k.jpgeisenberg.jpgpolskie-n.jpgtajemnice-smim.jpgszrejter-mitologia.bmpmegalomania-narodowa-by.pngrzeczpospolita_topolski.jpgstudia-theologica-varsaviensia-1977-1.jpgmeczenstwo_w_islamie.jpgklucz-niebieski-k.jpge-jastrzebowska.jpgslowianie-mitologie-swiata.jpgLeeuw-fenomonologia.pngNAPISY--1994.jpgdelitsh-babilon-i.jpglengauer-religijnosc.jpgdogon-ya-gali.jpgCollectanea Theologica 83-2013-nr 4.jpgod-abrahama-do-ch.jpgstern-zlote-mysli.pngpsychologia-religii-bernhard-grom.jpgprawo-wyznaniowe-2011.pngwzory-kultury-b.jpgmargul-mity-z-pieciu.pngcyw-zyd.jpgmitoznawstwo-porownawcze.jpg1908-o-wolnosci.pngpolityka-jako-wyraz-lub-nastepstwo.jpgczary-i-czarty-polskie-tuwim.jpglabuda-m.jpgMalinowski-Wierzenia_pierwotne.jpgwewior-wstepujac-w.jpgMACHIAVELLI-Ksiaze-1917.jpg100_filmow_Lis.jpgkultura-smierci-1.jpgnor-davies-boze-igrzysko.jpghistoria-mali-tymowski.jpeggraves-mity-gr.jpglisty-prof.jpgd-bog-urojony.jpgrozmowy-z-diablem.jpgnowe-ateny.jpgzbikowski-legendy.jpghall-heretycy.jpgtrevel-his-a.jpg101-tore-murphy.jpgzli-papieze-c.jpgRodzima wiara ukrainska - Lozko.jpgmonarsze-sekrety-jankowski.jpegwiek-propagandy.jpghistoria-kosciola-2-600-1500.jpegkartezjusz-roz.jpgmitologia-l-tur.jpgMedzat_Studia Egiptologiczne-2-13-1.jpgpodstaw-wiedzy-muzulmanskiej.PNGzapomniane-n-strzelczyk.jpgbugaj-hermetyzm.jpgchrystianizacja-europy-kosciol.jpgjerzy-adamski-historia-l-f.jpgChiny-nowe.jpghistoria-wenecji_norwich.jpegodrodzenie-2000-44.pngheinemann-eunuchy.pngmilczenie-1-2012.jpgpsychoanaliza-i-religia.jpgdynastia-piastow-ba.jpgreligie-sw.jpggirard-koziol.jpgkissinger_dyplomacja.jpgCOLLECTANEA-PHILOLOGICA-XX-2017.jpgswity-koszmar-haught.jpegedda-lelewel-1828.jpgbancroft-wspolczesni.pngSzyszko-Hinduizm-buddyzm-islam.jpgbronk-podstawy-nauk-o-religii.jpgprzeglad-religioznawczy.pngniwinski-mity-symbole.jpgSaga-o-Nibelungach-Treumund.pngpolska-X-XI.jpgod-mojzesza-do-mahometa-ke.jpgkonstytucja-laidler.jpgwatykan-zd.jpganatomia hybrydy.jpghistoria-pow-sredniowiecza-zientara.jpegewolucja-boga.jpghinduizm_-k.jpgnieznane-arch-mis.jpgfuld-krotka.jpgznak-1994-2-465.jpegkaligula.jpgmagia-i-religia.jpgpilarczyk-literatura-zydowska.jpgsachs_muzyka-wswieciestar.jpgSzalenstwo w rel-swiata.jpg40-piesni-r.pngchrzescjianstwo-rusi-k.jpgetyka-prot-weber.jpgTako rzecze-zaratustra-1922-Nietzsche.jpegsaggs.jpgHistoria-sztuki-eu_Meyer.pnghaidit-prawy-umysl.jpgcamus-eseje.jpgzarys-h-sz.jpgo-duszy.jpghis-euro.jpgkrotka-hi-islamu.pngbogowie-slowian-m.jpgmity-skandynawskie-ma.jpgwilson-krwawiacy.pngbutterwick.jpgestreicher-zarys.jpgmalinowski-zsdzikich.jpgmarkus-chrzesc.jpgde-mello.jpgamsterd-abc.jpgprzeinaczanie-jezusa-bart-ehrman.jpghistorya-pow-h-3a.gifu-schylku-starozytnosci-2014-a.jpggrabski-mieszko.jpgwu-wei-plyn-z-pradem-zycia-Fischer.jpgramadan-i-kurban.pngtylak-bog.jpgJasienica-slowianski rodowod-1961.jpgpliniusz-h-n.jpegLeksykon_duchowosci_katolickiej.jpgerman-mity-s.jpgmysli-sw-jana-chr.pngHistoria Czechoslowacji - Heck-Orzech.jpgupaniszady-ut.jpgSTUDIA-RELIGIOLOGICA-39_2006.jpgbravo.jpgreligierzymu.jpgency-archeo-z-s.jpgHistoria bez cenzury - Hartwig.jpeghis-b-w.jpgetnologia-religii-szyjewski.jpgklengel-his-sy.jpgmieszko-I-strzelczyk-1992.jpgjoga-eliade.jpgbabilonskie-zaklecia.jpgapokryfy-nowego-testamentu.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 13432343 odwiedzający

 520 odwiedzających online