Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Buddyzm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Religia a etnografia - Stary rok

Batem i rusznicą wygonić stary rok

Noworoczne bale i hulanki nie mają w Polsce zbyt długiej tradycji. Jeszcze w XIX wieku należały do rzadkości. Nasi pradziadowie zwykli byli witać Nowy Rok w domowym zaciszu. W sylwestrowy wieczór rodzina, przyjaciele i sąsiedzi zbierali się, by składać sobie życzenia. Gdy wybiła północ, wyganiali stary rok trzaskając z bicza i strzelając z rusznicy. Bale urządzano głównie w miastach i to w najbogatszych domach. Znacznie starsze są natomiast są zwyczaje ludowe, np. cudaki, draby i dziady noworoczne.

Przypominają one nieco wigilię Bożego Narodzenia, ale w przeddzień Nowego Roku nie zachowywano postu i raczono się różnymi mięsnymi przysmakami. Wiele obrzędów wiązało się z jedzeniem. W wiejskich domach pieczono całe stosy małych chlebków i bułeczek, zwanych bochniaczkami lub szczodrakami. Obdzielano nimi domowników - na zdrowie i pomyślność oraz bydło w oborze - żeby się dobrze chowało. Był to również dar, zwyczajowy gościniec, przeznaczany dla sąsiadów i kolędników, których spodziewano się nazajutrz, a więc w dniu Nowego Roku.

NOWE LATKA NA SZCZĘŚCIE

Najciekawsze pieczywo noworoczne przygotowywali mieszkańcy Kurpiowszczyzny, Podlasia oraz części Warmii i Mazur. W wigilię Nowego Roku pieczono tam tzw. nowe latka. Były to kręgi z ciasta, do których przylepiano figurki zwierząt, a w samym środku umieszczano figurkę ludzką, wyobrażającą gospodarza, gospodynię z niemowlęciem na ręku, pasterza lub myśliwego. "Nowe latka" wieszano w domu, aby zapewniały szczęście i pomyślność w nowym roku.

Na Pomorzu późnym wieczorem lub w dzień Nowego Roku obwiązywano słomą drzewka owocowe i wtykano w nie krzyżyki z ciasta - na urodzaj.

W domach szlacheckich o północy wznoszono noworoczny toast, ale nie - jak dzisiaj - szampanem, tylko popularnym wówczas węgrzynem, czyli węgierskim tokajem.

MAGICZNY WIECZÓR ŻYCZEŃ I WRÓŻB

Jak pisał Zygmunt Gloger w "Encyklopedii Staropolskiej", wieczór sylwestrowy, podobnie jak andrzejkowy, był świętem magii. Panny na wydaniu wróżyły sobie miłość i małżeństwo, wylewając wosk do wody. Inną wróżbą było rzucanie buta za siebie. Jeśli spadł noskiem do drzwi znaczyło to, że panna wyjdzie za mąż w najbliższym roku.

W dzień Nowego Roku i w najbliższe następujące po nim dni składano sobie życzenia. Dawano też podarunki noworoczne, zwane "kolędami". Zwyczaj obdarowywania bliskich na Nowy Rok wygasł w Polsce na początku XIX w.

W dzień Nowego Roku wróżono, jaka będzie pogoda i urodzaj. Gdy dzień 1 stycznia był mroźny i jasny uważano, że jest to wróżba pomyślna, zapowiadająca przyszłe obfite plony. Wróżby te często ujmowane były w przysłowia, np. "Jak Nowy Rok jasny i chłodny, cały roczek pogodny i płodny", "Gdy w styczniu ciepło na dworze, pustki będą w komorze".

Istniał niegdyś przesąd, że pierwszą osobą wchodzącą do domu w Nowy Rok powinien być mężczyzna. Jeśli jako pierwsza przestępowała próg niewiasta, wróżyło to kłótnie, kłopoty i swary przez cały rok.

CUDAKI, DRABY I DZIADY NOWOROCZNE

W Nowy Rok, tak jak w całym okresie świątecznym, chodzili po domach grając i śpiewając cudacznie poprzebierani kolędnicy.

Na ziemi Sądeckiej i Rzeszowskiej w dniu Nowego Roku (i tylko w tym dniu) przychodziły z życzeniami "draby" - czyli starsi chłopcy i młodzi mężczyźni w słomianych strojach. Podkradali jedzenie i płatali różne figle, np. zatykali kominy starymi szmatami lub wypuszczali bydło z obory. Wszystko uchodziło im bezkarnie, ponieważ wierzono, że "gdzie drab w domu, szczęście w domu będzie, krowa się ocieli, dziewka za mąż wyjdzie".

Podobne zwyczaje, jak pisze Barbara Ogrodowska w "Polskich obrzędach i zwyczajach dorocznych", zachowały się do dziś w południowej Polsce, zwłaszcza w okolicach Żywca, Koniakowa i Gorlic. W Nowy Rok od samego rana (a czasami już w noc sylwestrową) chodzą tam "dziady noworoczne", barwni przebierańcy - czerwone i czarne diabły, śmierć, dziad i baba, sznurkarz zwany moczidulą, kominiarz, doktor, Żyd. Wszyscy biegają po wsi, zaczepiają przechodniów i próbują wciągnąć ich do wspólnej zabawy.

Wielkie bale sylwestrowe rozpowszechniły się w Polsce dopiero po drugiej wojnie światowej. Huczne zabawy, fontanny szampana, petardy i sztuczne ognie stały się dziś nieodłącznymi elementami sylwestrowego szaleństwa. Choć wygląda to inaczej niż przed laty, tak samo jak nasi przodkowie z niepokojem, ale też radością i nadzieją przekraczamy granicę starego i nowego roku.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Łucyk - 2006


Data utworzenia: 04/01/2008 @ 06:05
Ostatnie zmiany: 17/03/2018 @ 19:07
Kategoria : Religia a etnografia
Strona czytana 55497 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
chrzescjianstwo-rusi-k.jpgkaligula.jpgzbikowski-legendy.jpgfuld-krotka.jpgpascal-mysli.jpgwiek-propagandy.jpgupaniszady-ut.jpgjerzy-adamski-historia-l-f.jpgde-mello.jpgjero.jpgkissinger_dyplomacja.jpgtajemnice-smim.jpghistoria-irlandii.jpgzli-papieze-c.jpgwatykan-zd.jpgburszta-asteriks.pnghinduizm_-k.jpgdelitsh-babilon-i.jpgpolska_mieszka_i1.jpg100-punk-zap.jpgznak-1994-2-465.jpegedda-lelewel-1828.jpgprawo-koscielne-kat.jpghistoria-kosciola-2-600-1500.jpegSzyszko-Hinduizm-buddyzm-islam.jpgrozmowy-z-diablem.jpgewolucja-boga.jpghis-b-w.jpgchrystianizacja-europy-kosciol.jpgwatykan.jpgputek-1966-mroki-s.jpgbancroft-wspolczesni.pngpilarczyk-literatura-zydowska.jpgHistoria-sztuki-eu_Meyer.png101-tore-murphy.jpgrzeczpospolita_topolski.jpgjudyta-postac-b-granic.jpgtrevel-his-a.jpgHistoria bez cenzury - Hartwig.jpegmargul-mity-z-pieciu.pngin-god-we-trust.pngLeksykon_duchowosci_katolickiej.jpgCollectanea Theologica 83-2013-nr 4.jpgpales.jpge-jastrzebowska.jpgsaggs.jpgpodstaw-wiedzy-muzulmanskiej.PNGgraves-mity-gr.jpgszrejter-mitologia.bmpestreicher-zarys.jpgmagia-i-religia.jpgreligie-sw.jpgmitologia-l-tur.jpgerman-mity-s.jpgniemcy500.jpghistoria-pow-sredniowiecza-zientara.jpegkultura-smierci-1.jpgzapomniane-n-strzelczyk.jpgprzeglad-religioznawczy.pngswity-koszmar-haught.jpegstern-zlote-mysli.pngkartezjusz-roz.jpgetnologia-religii-szyjewski.jpgJasienica-slowianski rodowod-1961.jpgpolskie-n.jpgdogon-ya-gali.jpghall-heretycy.jpgtocqueville.jpg1908-o-wolnosci.pngodrodzenie-2000-44.pngcyw-zyd.jpgklucz-niebieski-k.jpghyperborea-religia-grekow-gebura.jpgd-bog-urojony.jpgreligia-a-wspolczesne-stosunki-miedzynarodowe.jpeggrabski-mieszko.jpgmitoznawstwo-porownawcze.jpglisty-prof.jpgu-schylku-starozytnosci-2014-a.jpgswieci-nie-swieci.jpgsachs_muzyka-wswieciestar.jpgetyka-prot-weber.jpgheinemann-eunuchy.pngdrioton-egipt-faraonow-2.jpghistoria-mali-tymowski.jpegpsychoanaliza-i-religia.jpghis-euro.jpgdynastia-piastow-ba.jpgpolityka-jako-wyraz-lub-nastepstwo.jpgmonarsze-sekrety-jankowski.jpegmieszko-I-strzelczyk-1992.jpgwilson-krwawiacy.pngczary-i-czarty-polskie-tuwim.jpgMedzat_Studia Egiptologiczne-2-13-1.jpgSzalenstwo w rel-swiata.jpglengauer-religijnosc.jpgZycie-Buddy_1927.jpgnor-davies-boze-igrzysko.jpgbugaj-hermetyzm.jpgkompendium-nauki-sk.jpgNAPISY--1994.jpgpolska-X-XI.jpgpod-sztandarem-nieba-wiara-ktora-zabija-w-iext43267118.jpgklengel-his-sy.jpgap06.jpgency-archeo-z-s.jpghis-p-k.jpgLeeuw-fenomonologia.pngmegalomania-narodowa-by.pngMalinowski-Wierzenia_pierwotne.jpgbronk-podstawy-nauk-o-religii.jpganatomia hybrydy.jpghistorya-pow-h-3a.gifbaschwitz-czarownice_dzieje.jpgkrotka-hi-islamu.pngbogowie-slowian-m.jpgjoga-eliade.jpgmity-skandynawskie-ma.jpgtylak-bog.jpgramadan-i-kurban.pngmilczenie-1-2012.jpg40-piesni-r.pngslowianie-mitologie-swiata.jpgreligierzymu.jpgbutterwick.jpgHistoria Czechoslowacji - Heck-Orzech.jpgegipt-i-biblia-p-montet.jpegmeczenstwo_w_islamie.jpgprzeinaczanie-jezusa-bart-ehrman.jpgMieszko_Pierwszy_Tajemniczy.jpgniwinski-mity-symbole.jpgSTUDIA-RELIGIOLOGICA-39_2006.jpgod-abrahama-do-ch.jpgNarody dawnej.jpg100_filmow_Lis.jpgSaga-o-Nibelungach-Treumund.pngmysli-sw-jana-chr.pngmarkus-chrzesc.jpgMACHIAVELLI-Ksiaze-1917.jpgmit-azteko1.jpgstudia-theologica-varsaviensia-1977-1.jpgzarys-h-sz.jpgkonstytucja-laidler.jpghistoria-wenecji_norwich.jpegapokryfy-nowego-testamentu.jpgmaly-slownik-religiozna.jpgkrewzkrwijezusa.jpgilustrowany-slownik-terminow-lit.jpgdemony-r.jpegnowe-ateny.jpghaidit-prawy-umysl.jpgczarn-mwxxw.jpgprzeglad-historyczny-87-1996.jpgwzory-kultury-b.jpglabuda-m.jpgamsterd-abc.jpgogarek-czoj.jpgRodzima wiara ukrainska - Lozko.jpgleksykon-re.jpgo-duszy.jpgwewior-wstepujac-w.jpgChiny-nowe.jpgeisenberg.jpgbabilonskie-zaklecia.jpgprawo-wyznaniowe-2011.pngrozmyslania-marek-a 1913.jpgbravo.jpgIDEA-XIX-2007.pngislam-wnuk.jpgmalinowski-zsdzikich.jpgod-mojzesza-do-mahometa-ke.jpgpliniusz-h-n.jpegTako rzecze-zaratustra-1922-Nietzsche.jpegpsychologia-religii-bernhard-grom.jpgwu-wei-plyn-z-pradem-zycia-Fischer.jpgnieznane-arch-mis.jpggirard-koziol.jpgcamus-eseje.jpgCOLLECTANEA-PHILOLOGICA-XX-2017.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 13467368 odwiedzający

 416 odwiedzających online