Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Buddyzm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Religia a etnografia - Stary rok

Batem i rusznicą wygonić stary rok

Noworoczne bale i hulanki nie mają w Polsce zbyt długiej tradycji. Jeszcze w XIX wieku należały do rzadkości. Nasi pradziadowie zwykli byli witać Nowy Rok w domowym zaciszu. W sylwestrowy wieczór rodzina, przyjaciele i sąsiedzi zbierali się, by składać sobie życzenia. Gdy wybiła północ, wyganiali stary rok trzaskając z bicza i strzelając z rusznicy. Bale urządzano głównie w miastach i to w najbogatszych domach. Znacznie starsze są natomiast są zwyczaje ludowe, np. cudaki, draby i dziady noworoczne.

Przypominają one nieco wigilię Bożego Narodzenia, ale w przeddzień Nowego Roku nie zachowywano postu i raczono się różnymi mięsnymi przysmakami. Wiele obrzędów wiązało się z jedzeniem. W wiejskich domach pieczono całe stosy małych chlebków i bułeczek, zwanych bochniaczkami lub szczodrakami. Obdzielano nimi domowników - na zdrowie i pomyślność oraz bydło w oborze - żeby się dobrze chowało. Był to również dar, zwyczajowy gościniec, przeznaczany dla sąsiadów i kolędników, których spodziewano się nazajutrz, a więc w dniu Nowego Roku.

NOWE LATKA NA SZCZĘŚCIE

Najciekawsze pieczywo noworoczne przygotowywali mieszkańcy Kurpiowszczyzny, Podlasia oraz części Warmii i Mazur. W wigilię Nowego Roku pieczono tam tzw. nowe latka. Były to kręgi z ciasta, do których przylepiano figurki zwierząt, a w samym środku umieszczano figurkę ludzką, wyobrażającą gospodarza, gospodynię z niemowlęciem na ręku, pasterza lub myśliwego. "Nowe latka" wieszano w domu, aby zapewniały szczęście i pomyślność w nowym roku.

Na Pomorzu późnym wieczorem lub w dzień Nowego Roku obwiązywano słomą drzewka owocowe i wtykano w nie krzyżyki z ciasta - na urodzaj.

W domach szlacheckich o północy wznoszono noworoczny toast, ale nie - jak dzisiaj - szampanem, tylko popularnym wówczas węgrzynem, czyli węgierskim tokajem.

MAGICZNY WIECZÓR ŻYCZEŃ I WRÓŻB

Jak pisał Zygmunt Gloger w "Encyklopedii Staropolskiej", wieczór sylwestrowy, podobnie jak andrzejkowy, był świętem magii. Panny na wydaniu wróżyły sobie miłość i małżeństwo, wylewając wosk do wody. Inną wróżbą było rzucanie buta za siebie. Jeśli spadł noskiem do drzwi znaczyło to, że panna wyjdzie za mąż w najbliższym roku.

W dzień Nowego Roku i w najbliższe następujące po nim dni składano sobie życzenia. Dawano też podarunki noworoczne, zwane "kolędami". Zwyczaj obdarowywania bliskich na Nowy Rok wygasł w Polsce na początku XIX w.

W dzień Nowego Roku wróżono, jaka będzie pogoda i urodzaj. Gdy dzień 1 stycznia był mroźny i jasny uważano, że jest to wróżba pomyślna, zapowiadająca przyszłe obfite plony. Wróżby te często ujmowane były w przysłowia, np. "Jak Nowy Rok jasny i chłodny, cały roczek pogodny i płodny", "Gdy w styczniu ciepło na dworze, pustki będą w komorze".

Istniał niegdyś przesąd, że pierwszą osobą wchodzącą do domu w Nowy Rok powinien być mężczyzna. Jeśli jako pierwsza przestępowała próg niewiasta, wróżyło to kłótnie, kłopoty i swary przez cały rok.

CUDAKI, DRABY I DZIADY NOWOROCZNE

W Nowy Rok, tak jak w całym okresie świątecznym, chodzili po domach grając i śpiewając cudacznie poprzebierani kolędnicy.

Na ziemi Sądeckiej i Rzeszowskiej w dniu Nowego Roku (i tylko w tym dniu) przychodziły z życzeniami "draby" - czyli starsi chłopcy i młodzi mężczyźni w słomianych strojach. Podkradali jedzenie i płatali różne figle, np. zatykali kominy starymi szmatami lub wypuszczali bydło z obory. Wszystko uchodziło im bezkarnie, ponieważ wierzono, że "gdzie drab w domu, szczęście w domu będzie, krowa się ocieli, dziewka za mąż wyjdzie".

Podobne zwyczaje, jak pisze Barbara Ogrodowska w "Polskich obrzędach i zwyczajach dorocznych", zachowały się do dziś w południowej Polsce, zwłaszcza w okolicach Żywca, Koniakowa i Gorlic. W Nowy Rok od samego rana (a czasami już w noc sylwestrową) chodzą tam "dziady noworoczne", barwni przebierańcy - czerwone i czarne diabły, śmierć, dziad i baba, sznurkarz zwany moczidulą, kominiarz, doktor, Żyd. Wszyscy biegają po wsi, zaczepiają przechodniów i próbują wciągnąć ich do wspólnej zabawy.

Wielkie bale sylwestrowe rozpowszechniły się w Polsce dopiero po drugiej wojnie światowej. Huczne zabawy, fontanny szampana, petardy i sztuczne ognie stały się dziś nieodłącznymi elementami sylwestrowego szaleństwa. Choć wygląda to inaczej niż przed laty, tak samo jak nasi przodkowie z niepokojem, ale też radością i nadzieją przekraczamy granicę starego i nowego roku.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Łucyk - 2006


Data utworzenia: 04/01/2008 @ 06:05
Ostatnie zmiany: 17/03/2018 @ 19:07
Kategoria : Religia a etnografia
Strona czytana 52810 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
islam-wnuk.jpgsachs_muzyka-wswieciestar.jpgu-schylku-starozytnosci-2014-a.jpg100_filmow_Lis.jpgdogon-ya-gali.jpgkrotka-hi-islamu.pngmonarsze-sekrety-jankowski.jpegMieszko_Pierwszy_Tajemniczy.jpgodrodzenie-2000-44.pngmegalomania-narodowa-by.pngCollectanea Theologica 83-2013-nr 4.jpgNarody dawnej.jpg1908-o-wolnosci.pngMACHIAVELLI-Ksiaze-1917.jpgklengel-his-sy.jpgleksykon-re.jpgkrewzkrwijezusa.jpgdrioton-egipt-faraonow-2.jpghinduizm_-k.jpgwatykan.jpghaidit-prawy-umysl.jpgpilarczyk-literatura-zydowska.jpgChiny-nowe.jpgbabilonskie-zaklecia.jpgin-god-we-trust.pngSaga-o-Nibelungach-Treumund.pnghall-heretycy.jpgedda-lelewel-1828.jpgde-mello.jpgputek-1966-mroki-s.jpgstudia-theologica-varsaviensia-1977-1.jpgnowe-ateny.jpglisty-prof.jpgnor-davies-boze-igrzysko.jpgwatykan-zd.jpgNAPISY--1994.jpgzapomniane-n-strzelczyk.jpgrzeczpospolita_topolski.jpglabuda-m.jpghis-p-k.jpgmalinowski-zsdzikich.jpgLeksykon_duchowosci_katolickiej.jpgbronk-podstawy-nauk-o-religii.jpgswity-koszmar-haught.jpegap06.jpghistorya-pow-h-3a.gifsaggs.jpggirard-koziol.jpgprawo-wyznaniowe-2011.pngzbikowski-legendy.jpgznak-1994-2-465.jpegmaly-slownik-religiozna.jpghyperborea-religia-grekow-gebura.jpgmarkus-chrzesc.jpgkultura-smierci-1.jpgprzeinaczanie-jezusa-bart-ehrman.jpgSzyszko-Hinduizm-buddyzm-islam.jpgniemcy500.jpgrozmowy-z-diablem.jpgilustrowany-slownik-terminow-lit.jpgwilson-krwawiacy.pnghistoria-pow-sredniowiecza-zientara.jpegMalinowski-Wierzenia_pierwotne.jpgmeczenstwo_w_islamie.jpgjero.jpgod-mojzesza-do-mahometa-ke.jpgdynastia-piastow-ba.jpgprawo-koscielne-kat.jpgogarek-czoj.jpgapokryfy-nowego-testamentu.jpgestreicher-zarys.jpgbravo.jpgmargul-mity-z-pieciu.pngZycie-Buddy_1927.jpgtocqueville.jpghistoria-irlandii.jpgjerzy-adamski-historia-l-f.jpgmity-skandynawskie-ma.jpgtylak-bog.jpgbaschwitz-czarownice_dzieje.jpgkonstytucja-laidler.jpghistoria-wenecji_norwich.jpegwewior-wstepujac-w.jpghis-euro.jpgczary-i-czarty-polskie-tuwim.jpg101-tore-murphy.jpgMedzat_Studia Egiptologiczne-2-13-1.jpgJasienica-slowianski rodowod-1961.jpgpolityka-jako-wyraz-lub-nastepstwo.jpgmieszko-I-strzelczyk-1992.jpgreligie-sw.jpgjoga-eliade.jpgeisenberg.jpgHistoria-sztuki-eu_Meyer.pngmilczenie-1-2012.jpgetnologia-religii-szyjewski.jpgwiek-propagandy.jpggraves-mity-gr.jpgramadan-i-kurban.pngRodzima wiara ukrainska - Lozko.jpgburszta-asteriks.pngchrzescjianstwo-rusi-k.jpgmitoznawstwo-porownawcze.jpgzarys-h-sz.jpgprzeglad-religioznawczy.pngheinemann-eunuchy.pngSzalenstwo w rel-swiata.jpgrozmyslania-marek-a 1913.jpgslowianie-mitologie-swiata.jpggrabski-mieszko.jpgtajemnice-smim.jpgszrejter-mitologia.bmpLeeuw-fenomonologia.png40-piesni-r.pnghistoria-mali-tymowski.jpegjudyta-postac-b-granic.jpgpolska-X-XI.jpgtrevel-his-a.jpgmit-azteko1.jpgod-abrahama-do-ch.jpgpales.jpgswieci-nie-swieci.jpgreligia-a-wspolczesne-stosunki-miedzynarodowe.jpegkartezjusz-roz.jpgcamus-eseje.jpgpodstaw-wiedzy-muzulmanskiej.PNGegipt-i-biblia-p-montet.jpegpolska_mieszka_i1.jpgwzory-kultury-b.jpgzli-papieze-c.jpgdemony-r.jpegbancroft-wspolczesni.pngreligierzymu.jpgpascal-mysli.jpgpod-sztandarem-nieba-wiara-ktora-zabija-w-iext43267118.jpgklucz-niebieski-k.jpgkissinger_dyplomacja.jpgamsterd-abc.jpgnieznane-arch-mis.jpgkaligula.jpg100-punk-zap.jpgSTUDIA-RELIGIOLOGICA-39_2006.jpgprzeglad-historyczny-87-1996.jpgczarn-mwxxw.jpgCOLLECTANEA-PHILOLOGICA-XX-2017.jpghis-b-w.jpgency-archeo-z-s.jpgTako rzecze-zaratustra-1922-Nietzsche.jpeganatomia hybrydy.jpgstern-zlote-mysli.pngpolskie-n.jpgpliniusz-h-n.jpegpsychoanaliza-i-religia.jpgewolucja-boga.jpgcyw-zyd.jpgo-duszy.jpgupaniszady-ut.jpgpsychologia-religii-bernhard-grom.jpgmitologia-l-tur.jpgerman-mity-s.jpgd-bog-urojony.jpgmagia-i-religia.jpgfuld-krotka.jpgmysli-sw-jana-chr.pngkompendium-nauki-sk.jpge-jastrzebowska.jpgIDEA-XIX-2007.pngwu-wei-plyn-z-pradem-zycia-Fischer.jpgbugaj-hermetyzm.jpgchrystianizacja-europy-kosciol.jpgdelitsh-babilon-i.jpgbutterwick.jpglengauer-religijnosc.jpgbogowie-slowian-m.jpghistoria-kosciola-2-600-1500.jpegniwinski-mity-symbole.jpgHistoria Czechoslowacji - Heck-Orzech.jpgetyka-prot-weber.jpgHistoria bez cenzury - Hartwig.jpeg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 13054421 odwiedzający

 645 odwiedzających online