Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Buddyzm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Synagoga - Historia Wielkiej Synagogi na Tłomackiem

Historia Wielkiej Synagogi na Tłomackiem

Nie rozbrzmiewają już modły rabinów Wielkiej Synagogi na Tłomackiem, nie słychać śpiewu słynnego w przedwojennej Warszawie chóru świątyni, ale pamięć o tym niezwykłym miejscu trwa i jest przekazywana kolejnym pokoleniom warszawian. "Wielka Synagoga na Tłomackiem wyrosła na fali haskali - ruchu hebrajskiego oświecenia, który zapoczątkowany został pod koniec XVIII wieku w Europie Zachodniej" - wyjaśnia dr Eleonora Bergman z Żydowskiego Instytutu Historycznego.

Najważniejszym ośrodkiem haskali był Berlin, w którym aktywnie działał Moses Mendelssohn. Zgromadzeni wokół niego Żydzi propagowali m.in. nowoczesne świeckie nauczanie, podejmowanie pracy w zawodach nie związanych z handlem i rzemiosłem, domagali się także emencypacji kobiet i unowocześnienia własnej kultury.

Jak wyjaśnia Elonora Bergman, także w Warszawie zwolennicy haskali chcieli utworzyć swój własny dom modlitwy, dystansując się w ten sposób od ortodoksyjnych wyznawców judaizmu, licznie zamieszkujących stolicę.

"Pierwszy dom modlitwy "oświeceni" utworzyli w 1802 roku na ulicy Daniłowiczowskiej, za ówczesnym ratuszem znajdującym się na placu Teatralnym. W 1843 roku wznieśli na tym miejscu większy budynek. Jednak i ta budowla okazała się po kilkunastu latach zbyt mała" - mówi dr Bergman.

Ponieważ wśród modlących się w tej bożnicy byli przede wszystkim bardzo zamożni ludzie - bankierzy, właściciele drukarń, prawnicy i lekarze, postanowili oni wybudować znacznie większą synagogę w innym miejscu Warszawy. W 1872 roku zakupiono pod budowę nowej synagogi plac na Tłomackiem, w sąsiedztwie ówczesnego Placu Bankowego.

Opisując wygląd okolicy synagogi, dr Bergman przypomina, że prostokątny obecnie plac Bankowy miał wtedy kształt trójkątny, a z zespołu mieszkalnego Tłomackie, na którym stała istniejąca do dzisiaj Gruba Kaśka, wychodziły dwie ulice - Leszno i Bielańska.

"W 1873 roku rozpisano konkurs architektoniczny na synagogę, jednak Komitet Budowy, niezadowolony z jego rezultatów, zdecydował się na powierzenie opracowania projektu znanemu warszawskiemu architektowi Leandrowi Marconiemu" - mówi Eleonora Bergman. Budowę rozpoczęto na wiosnę 1876 roku, a uroczyste otwarcie nastąpiło 26 września 1878 roku w święto Rosz Ha-Szana - żydowski Nowy Rok.

W uroczystości wziął udział m.in. rosyjski dygnitarz, gubernator hr. Paweł Kotzebue, który jak przypomina Eleonora Bergman, nie zaprotestował, gdy kaznodzieja Izaak Cylkow wygłosił kazanie po polsku, a nie po rosyjsku. Odczytane to zostało przez zgromadzonych jako pozwolenie na posługiwanie się językiem polskim w czasie zgromadzeń w synagodze. "Miało to niezwykłe znaczenie ze względu na restrykcje panujące w Królestwie Polskim po Powstaniu Styczniowym".

Budowla łączyła w sobie styl klasyczny i renesansowy. "Do synagogi wchodziło się przez czterokolumnowy klasycystyczny portyk. Po każdej ze stron schodów znajdowały się pięcioramienne świeczniki - menory. Hebrajski napis nad wejściem brzmiał +Imię, które w tym przybytku zagościło, imię Wszechmocnego, niechaj sprawia, aby zamieszkały wśród nas miłość, braterstwo, spokój i zgoda+" - przypomina dr Bergman.

Z przedsionka mężczyźni przechodzili do znajdującej się na parterze wielkiej sali modlitw, a kobiety przechodziły schodami na galerie znajdujące się po bokach tej sali. "Na wprost wejścia znajdowało się podwyższenie, a po dwóch jego stronach stały dwie kolumny korynckie, nawiązujące do kolumn istniejących przy wejściu do opisanej w Biblii Świątyni Jerozolimskiej" - mówi dr Bergman.

Synagoga była bogato zdobiona marmurem i tkaninami przetykanymi złotem i srebrem. Arka - najważniejsze miejsce synagogi, w którym przechowywano zwoje świętej księgi, Tory, wykonana była z drewna cedrowego sprowadzonego z Libanu. Arka (aron ha-kodesz - dosłownie: święta skrzynia) została podarowana przez rodzinę bankiera Natansona.

Nad półkolistą wnęką, w której znajdowała się Arka, było miejsce dla chóru - niewielka galeria arkadowa. "Chór występujący w Wielkiej Synagodze na Tłomackiem znany był w całej Warszawie. Występowali w nim słynni śpiewacy i dyrygowali doskonali muzycy, m.in. Dawid Ajzenszadt. Wiele osób, wśród nich także chrześcijanie, przychodziło na nabożeństwa tylko ze względu na występy chóru" - wyjaśnia Eleonora Bergman.

Synagoga na Tłomackiem była największym żydowskim domem modlitwy w przedwojennej Warszawie. W okresie międzywojennym czczono tu polskie święta narodowe, w tym 11 Listopada i 3 Maja czy dzień śmierci marszałka Piłsudskiego - 12 kwietnia. O patriotyzmie Żydów modlących się w tej synagodze świadczy m.in. napis umieszczony na tablicy wmurowanej w roku 1929 po remoncie synagogi - "Bogu jedynemu na chwałę gmach ten odnowiono w 50. roku jego zbudowania i 10 roku wskrzeszenia Rzeczypospolitej Polskiej".

Upadek synagogi nastąpił wraz z wybuchem II wojny światowej i polityką eksterminacji, którą hitlerowcy prowadzili wobec Żydów przede wszystkim na ziemiach polskich. Po utworzeniu w 1940 roku getta w Warszawie, synagoga znalazła się w jego granicach. Wiosną 1942 roku, gdy Niemcy zaczęli zmniejszać obszar dzielnicy żydowskiej, synagoga znalazła się poza nią. Wtedy Niemcy urządzili tu magazyn mebli, które zwozili z wyludnionych domów.

Tragiczny koniec synagogi wiąże się z wybuchem powstania w getcie warszawskim i postacią dowodzącego likwidacją getta gen. Juergena Stroppa. "Przygotowania do wysadzenia w powietrze Wielkiej Synagogi trwały kilka dni. 16 maja 1943 roku wieczorem Juergen Stropp za pomocą jednego przycisku dokonał detonacji ładunków wybuchowych" - mówi Eleonora Bergman.

Synagoga nie została odbudowana po wojnie. W końcu lat 50. podjęto decyzję o wybudowaniu tu wieżowca - prace rozpoczynano i przerywano. W końcu lat 80. powstał tu budynek nazywany przez warszawian Błękitnym Wieżowcem. "Wieżowiec, w którym Żydowski Instytut Historyczny ma swoją salę wystaw czasowych, znajduje się dokładnie w miejscu synagogi, a dodatkowo jest wysunięty na północ, w stronę +Grubej Kaśki+" - wyjaśnia dr Bergman.

********
O historii Wielkiej Synagogi na Tłomackiem opowiadała w ramach warszawskiego Festiwalu Nauki dr Eleonora Bergman. Wykład "Wielka Synagoga na Tłomackiem 26 września 1878 roku i później" dr Eleonora Bergman wygłosiła 24 września w ramach IX Festiwalu Nauki w siedzibie Żydowskiego Instytutu Historycznego ("błękitny wieżowiec", plac Bankowy, wejście od ulicy Tłomackie).

PAP - Nauka w Polsce, Bogusława Szumiec-Presch - 2005


Data utworzenia: 04/01/2008 @ 07:49
Ostatnie zmiany: 10/08/2011 @ 04:11
Kategoria : Synagoga
Strona czytana 46300 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
rozmyslania-marek-a 1913.jpgprzeglad-religioznawczy.pngklengel-his-sy.jpgNAPISY--1994.jpgegipt-i-biblia-p-montet.jpeglengauer-religijnosc.jpgnowe-ateny.jpghistoria-wenecji_norwich.jpegLeeuw-fenomonologia.pngpascal-mysli.jpgrzeczpospolita_topolski.jpgmeczenstwo_w_islamie.jpgcyw-zyd.jpghis-euro.jpg40-piesni-r.pngzbikowski-legendy.jpgreligie-sw.jpgmargul-mity-z-pieciu.pnghall-heretycy.jpgwatykan-zd.jpgklucz-niebieski-k.jpgleksykon-re.jpgwilson-krwawiacy.pngstern-zlote-mysli.pngkultura-smierci-1.jpgHistoria bez cenzury - Hartwig.jpegTako rzecze-zaratustra-1922-Nietzsche.jpegmilczenie-1-2012.jpgogarek-czoj.jpgLeksykon_duchowosci_katolickiej.jpgmitoznawstwo-porownawcze.jpgsaggs.jpghistoria-mali-tymowski.jpegdogon-ya-gali.jpgmonarsze-sekrety-jankowski.jpegMieszko_Pierwszy_Tajemniczy.jpgjoga-eliade.jpggraves-mity-gr.jpgtajemnice-smim.jpgkrotka-hi-islamu.pngprawo-koscielne-kat.jpgmagia-i-religia.jpgd-bog-urojony.jpgCOLLECTANEA-PHILOLOGICA-XX-2017.jpgmaly-slownik-religiozna.jpgu-schylku-starozytnosci-2014-a.jpgilustrowany-slownik-terminow-lit.jpgSaga-o-Nibelungach-Treumund.pngswity-koszmar-haught.jpeganatomia hybrydy.jpgkonstytucja-laidler.jpgbravo.jpgkartezjusz-roz.jpggirard-koziol.jpgmarkus-chrzesc.jpgetyka-prot-weber.jpgzapomniane-n-strzelczyk.jpgburszta-asteriks.pngkissinger_dyplomacja.jpgbabilonskie-zaklecia.jpgchrzescjianstwo-rusi-k.jpgpsychologia-religii-bernhard-grom.jpgHistoria-sztuki-eu_Meyer.pngznak-1994-2-465.jpegMACHIAVELLI-Ksiaze-1917.jpgprzeinaczanie-jezusa-bart-ehrman.jpgSzalenstwo w rel-swiata.jpgpolska-X-XI.jpgde-mello.jpghyperborea-religia-grekow-gebura.jpgdelitsh-babilon-i.jpgRodzima wiara ukrainska - Lozko.jpg1908-o-wolnosci.pngsachs_muzyka-wswieciestar.jpgslowianie-mitologie-swiata.jpg101-tore-murphy.jpgwiek-propagandy.jpgdrioton-egipt-faraonow-2.jpgerman-mity-s.jpgczarn-mwxxw.jpghistoria-irlandii.jpgpolskie-n.jpgeisenberg.jpgpolityka-jako-wyraz-lub-nastepstwo.jpghis-p-k.jpgreligierzymu.jpgniemcy500.jpgreligia-a-wspolczesne-stosunki-miedzynarodowe.jpegod-abrahama-do-ch.jpgSzyszko-Hinduizm-buddyzm-islam.jpgapokryfy-nowego-testamentu.jpghistoria-kosciola-2-600-1500.jpegmitologia-l-tur.jpgdynastia-piastow-ba.jpgency-archeo-z-s.jpgzarys-h-sz.jpgkaligula.jpgtylak-bog.jpgmysli-sw-jana-chr.pngwu-wei-plyn-z-pradem-zycia-Fischer.jpgputek-1966-mroki-s.jpg100-punk-zap.jpgpodstaw-wiedzy-muzulmanskiej.PNGJasienica-slowianski rodowod-1961.jpgchrystianizacja-europy-kosciol.jpgod-mojzesza-do-mahometa-ke.jpgszrejter-mitologia.bmpstudia-theologica-varsaviensia-1977-1.jpgewolucja-boga.jpgpolska_mieszka_i1.jpghinduizm_-k.jpglisty-prof.jpgbaschwitz-czarownice_dzieje.jpgbutterwick.jpgChiny-nowe.jpgmity-skandynawskie-ma.jpgjerzy-adamski-historia-l-f.jpgamsterd-abc.jpgbronk-podstawy-nauk-o-religii.jpgczary-i-czarty-polskie-tuwim.jpgpliniusz-h-n.jpegjero.jpgwatykan.jpgNarody dawnej.jpgupaniszady-ut.jpgetnologia-religii-szyjewski.jpgestreicher-zarys.jpggrabski-mieszko.jpgCollectanea Theologica 83-2013-nr 4.jpgbogowie-slowian-m.jpgwewior-wstepujac-w.jpgdemony-r.jpegin-god-we-trust.pngpales.jpgmalinowski-zsdzikich.jpgmieszko-I-strzelczyk-1992.jpgIDEA-XIX-2007.pngmit-azteko1.jpghaidit-prawy-umysl.jpgcamus-eseje.jpge-jastrzebowska.jpgkompendium-nauki-sk.jpghistorya-pow-h-3a.giffuld-krotka.jpgHistoria Czechoslowacji - Heck-Orzech.jpgprawo-wyznaniowe-2011.pngodrodzenie-2000-44.pngZycie-Buddy_1927.jpgprzeglad-historyczny-87-1996.jpgSTUDIA-RELIGIOLOGICA-39_2006.jpg100_filmow_Lis.jpgwzory-kultury-b.jpgap06.jpgzli-papieze-c.jpghis-b-w.jpgrozmowy-z-diablem.jpgramadan-i-kurban.pngpilarczyk-literatura-zydowska.jpgedda-lelewel-1828.jpgMalinowski-Wierzenia_pierwotne.jpgtrevel-his-a.jpgMedzat_Studia Egiptologiczne-2-13-1.jpgnor-davies-boze-igrzysko.jpgpsychoanaliza-i-religia.jpgpod-sztandarem-nieba-wiara-ktora-zabija-w-iext43267118.jpghistoria-pow-sredniowiecza-zientara.jpegswieci-nie-swieci.jpgnieznane-arch-mis.jpgislam-wnuk.jpgbugaj-hermetyzm.jpgjudyta-postac-b-granic.jpgtocqueville.jpgo-duszy.jpglabuda-m.jpgbancroft-wspolczesni.pngmegalomania-narodowa-by.pngniwinski-mity-symbole.jpgheinemann-eunuchy.pngkrewzkrwijezusa.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 13447719 odwiedzający

 418 odwiedzających online