Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Buddyzm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

=-- ( Mazdakizm ) - Mazdak i mazdakizm

Mazdak i mazdakizm
Kawad I Kawad I Kawad I (śrp. Kawad) panował w dwóch okresach (488-496 i 498-531) przedzielonych fazą wygnania. Od początku rządów król pragnął ukrócić potęgę domów Karin i Mihran, od których był zupełnie zależny. W końcu udało się Kawadowi, wspieranemu przez Szapura Mihrana, wyeliminować Zarmihra.

W obliczu nowych zagrożeń był to jednak sukces połowiczny; Iranem zaczęły wówczas targać wstrząsy społeczne o nieznanej dotąd sile. Pojawiła się wielka siła polityczna, ruch Mazdaka, którego cele i znaczenie budzą kontrowersje.

Owiana licznymi legendami postać herezjarchy Mazdaka postrzegana jest w większości publikacji jako przywódca radykalnej rewolucji, aktywny za Kawada i zabity wraz z wieloma zwolennikami z poduszczenia królewicza Husrawa. Pojawiła się także teoria, że Mazdak nie istniał, postać tę zaś wymyślono za Husrawa I, aby zrehabilitować jego ojca Kawada, który rozniecił skierowaną przeciwko arystokracji wielką rewoltę ludową pod hasłami komunistycznymi. Faktem jest, że żadne współczesne źródło nie zna Mazdaka. Herezjarcha pojawia się natomiast w wielu późniejszych wzmiankach, ale są one z kolei pełne sprzeczności. Jeszcze inna hipoteza głosi, że Husraw I kazał wszelkie wiadomości o znienawidzonym Mazdaku usunąć z archiwów, dlatego późniejsze informacje o nim, oparte na rozproszonych źródłach, obfitują w niejasności i spekulacje. Jak widać, hipotezy na temat Mazdaka są zupełnie sprzeczne ze sobą. Ale ruchowi Mazdaka i rządom Kawada I należy przyjrzeć się dokładniej, gdyż wydarzenia tej epoki zmieniły zupełnie oblicze Iranu.

Główne przekazy dotyczące ruchu mazdakickiego to dzieła Joszuy Stylity (uznawane za jedyny przekaz współczesny, napisany ok. 507 r.), Prokopiusza (przekaz oparty na informacjach zebranych w latach 527-531), Agathiasa (który poprzez chrześcijańskiego tłumacza miał dostęp do królewskiego archiwum Sasanidów) i Malalasa (obaj żyli w VI w.).

Ważne są przekazy arabskie, w szczególności takich autorów jak Tabari, Szahrastani (zm. 1153, napisał dzieło Kit ab al-milal wa’n-nihal, czyli Księga religii i sekt) oraz Ibn an-Nadim (Kitab al-Fihrist, czyli Katalog, dzieło z 988 r.). Wreszcie cenny jest Ferdousi i jego Szahname.

Kilka współczesnych przekazów opowiada o komunizmie Kawada w okresie jego pierwszego panowania (Joszua Stylita, Prokopiusz oraz Agathias). Potwierdzają to także późniejsze przekazy orientalne (m.in. Kronika z Se’ert, Dinawari, Tabari, Mas’udi). Tylko przekazy islamskie mówią o Mazdaku, czyniąc z niego siłę napędową rewolucji za Kawada (kroniki bizantyjskie i Kronika z Se’ert milczą o nim). Część przekazów islamskich umieszcza herezję Kawada w czasie jego I panowania, wtedy też sytuują śmierć Mazdaka. Inne źródła pahlawijskie, arabskie i nowoperskie wiążą upadek i śmierć Mazdaka z Husrawem (I) jako następcą tronu lub królem.

Mazdak syn Bamdada pochodził wedle Tabariego z Madaraja (nad Tygrysem), ale inne przekazy wywodzą go z Tabrizu lub Istachr. Początkowo był on zapewne kapłanem zaratusztriańskim, lecz zwrócił się przeciwko ortodoksji, stając się nie tylko przywódcą religijnym, ale i politycznym. Mazdak głosił doktrynę, wedle której bóg Światła otoczony jest czterema mocami: Rozumem, Pojmowaniem, Pamięcią i Radością. Owe moce kierują sprawami świata poprzez siedmiu wezyrów, którym towarzyszy dwanaście duchów.

W swej nauce Mazdak uznawał też fakt zmieszania się Światłości i Ciemności w kosmosie i człowieku. Ponowne zjednoczenie oczyszczonej duszy ludzkiej ze Światłem możliwe jest dzięki wiedzy, którą posiadają wybrani. Mazdak głosił pokój i sprawiedliwość, ale pod warunkiem zbudowania ich na fundamentach jego doktryny. Religijne nauczanie Mazdaka nie zgadzało się z ortodoksyjnym zaratusztrianizmem i nosi wyraźne cechy gnostyckie. Wydaje się jednak, że celowo było ono propagowane jako prawdziwa interpretacja zaratusztrianizmu. Doktryna ta miała ogromne konsekwencje w sferze społecznej.

Mazdak zasadniczo nie stworzył oryginalnego systemu, lecz czerpał z nauk kilku poprzedników. Wedle niektórych badaczy Mazdak sięgał do myśli Bundosa, działającego na przełomie III i IV w. w Rzymie i Iranie i uchodzącego za manichejczyka (grecki przekaz Malalasa nazywa Bundosa jednym z tzw. daristhenów, podobnie zresztą określa Kawada; termin ten odpowiada śrp. dristdenan, określeniu zwolenników prawdziwej religii drist den).

Mazdak nawiązał poza tym w dużym stopniu do nauk niejakiego Zaraduszta. Joszua twierdzi, że odstępstwo Kawada (a zatem pośrednio i Mazdaka) wzięło się z herezji zwanej Zaradusztakan, którą król odnowił. Syryjska kronika miasta Karka de-Bet Selok z VI w. wymienia Zaraduszta jako współczesnego Maniemu twórcę herezji, która przetrwała do Husrawa I. Wedle Denkardu owym herezjarchą był Zaraduszt Chrosakan (u Tabariego Churrakan) z Fasy w Farsie.

Kilka innych przekazów islamskich potwierdza istnienie Zaraduszta. W jego doktrynie kobiety i rzeczy pojmowano jako przyczynę sporów i nienawiści. Rozwiązaniem takiej sytuacji miało być ich wspólne posiadanie, gdyż bóg stworzył wszystkich ludzi jednakowymi. Echa tej koncepcji widoczne są u Mazdaka.

Mazdak stał się znany głównie z powodu społecznego i politycznego wymiaru swej nauki. Głosił bowiem, że przyczyną nieszczęść człowieka są nienawiść i rozłam spowodowane przez nierówność między ludźmi, z których część posiada więcej majątku i kobiet niż inni. Wyeliminowanie nierówności doprowadzić ma do ogólnego szczęścia. Dlatego Mazdak postulował wspólnotę posiadania kobiet i rzeczy w obrębie komun. Nie bez powodu zarzucano mazdakitom, że kupują kobiety „jak owce”. Król Kawad poparł mazdakitów, ale pozostaje sporne, w jakim stopniu.

Według współczesnych Kawadowi przekazów nowa polityka króla polegała na komunistycznym podejściu do posiadania kobiet - miały być one dobrem wspólnym (według Prokopiusza, Agathiasa i Joszuy). Wedle Kroniki z Seert Kawad kazał budować nawet kaplice i zajazdy przeznaczone „dla rozpusty”.

Niektórzy specjaliści sądzą, że Mazdak i Kawad wzmocnili instytucję „pożyczania” bezdzietnej żony przez męża innemu mężczyźnie, aby uzyskać dziedzica. Wydaje się jednak, że problem statusu kobiet starano się rozwiązać bardziej radykalnie, co wywołało powszechny opór w Iranie. Propagowany przez Mazdaka ogólny dostęp do kobiet, traktowanych jak wspólna własność, burzył dotychczasowe reguły społeczne, w tym także zasadę incestu, częstą pośród arystokracji.

Celem ataków mazdakitów stało się też zapewne wielożeństwo ludzi majętnych jako symbol wysokiego statusu społecznego, a zatem jaskrawy przejaw nierówności. Autorzy bizantyjscy nie mówią o kwestii własności rzeczy za Kawada. Natomiast niemal wszystkie późniejsze przekazy wiążą innowacje Mazdaka oraz Kawada z komunistycznym pojęciem wspólnej własności.

Ruchowi Mazdaka sprzyjały klęski głodu, susze i katastrofy militarne nękające Iran za Peroza i Kawada, gdyż zrujnowani ludzie znajdowali w rewolucyjnych hasłach nadzieję na lepsze życie. Ferdousi mówi o suszy za Kawada jako sile napędowej rewolucji.

Ruch Mazdaka eksplodował w końcu jako potężna rewolta mas pospólstwa, wdzierającego się do spichlerzów królewskich i posiadłości arystokracji, gdzie rabowano i zabijano opornych. Mazdak był co prawda werbalnie pacyfistą, ale zakaz zabijania nie obowiązywał jego zwolenników w czasie rewolucji. Widać z tego, że tak jak w innych ruchach gnostycko-rewolucyjnych teoria doktryny ubrana była we wzniosłe słowa, lecz praktyka wyglądała brutalnie i bezwzględnie.

Pierwotny mazdakizm prowadził w konsekwencji do upadku dotychczasowych struktur społecznych, grabienia dóbr prywatnych i spustoszenia kraju. Główne centra rebelii to Irak i kraje zachodniego Iranu z Farsem (późniejsi spadkobiercy rewolucji Mazdaka, churramici, skupiali się przeważnie w górach Zagros), ale mazdakici mieli silne ośrodki praktycznie w całym Iranie.

Chronologia rewolucji mazdakickiej pozostaje niewyjaśniona. Pewne jest, że Kawad długi czas udzielał poparcia ruchowi Mazdaka. Przyjmuje się niekiedy, że chciał rękami mazdakitów zniszczyć potęgę arystokracji i duchowieństwa zaratusztriańskiego. Wątpliwe jednak, aby świadomie był zdecydowany poprzeć zupełną destrukcję społeczeństwa, która musiałaby pochłonąć nieuchronnie i króla. Najwidoczniej ambitny monarcha pragnął zmian, ale uwierzył w utopijne i niszczycielskie idee.

Wytłumaczeniem takiej postawy może być wiek - Kawad w chwili objęcia tronu miał 12 lub 15 lat (znamienne, że Kawad w okresie oddania się herezji był pacyfistą i wegetarianinem). Możliwe, że młody władca chciał unowocześnienia i centralizacji państwa, biorąc za wzór głównie Bizancjum. Warto wspomnieć, że Peroz, ojciec Kawada, próbował wprowadzić rzymskie łaźnie w Iranie, co spotkało się z wrogością kapłanów. Kawad poszukiwał nowych źródeł inspiracji (podobnie jak Szapur I), o czym świadczy fakt, iż zarządzał początkowo otwarte prezentacje wyznawców różnych religii.

Wobec odejścia króla od przyjętych zasad społecznych, zwłaszcza w odniesieniu do kobiet, grupy arystokracji, kapłani oraz chłopi nie pozostali bezczynni i obalili Kawada, któremu dzięki żonie-siostrze udało się uciec do Heftalitów (496).

Dziś większość badaczy nie dostrzega związku między doktrynami gnostyckimi a ruchami rewolucji społecznej. Konsekwencje systemów gnostyckich, w tym manicheizmu i mazdakizmu (potem też katarów i bogomiłów) były bardzo podobne - „zawsze uderzano w podstawowe instytucje własności i rodziny, które ciągle były i są obiektami atawistycznych reakcji” (F.A. von Hayek).

Po wypędzeniu Kawada na tronie zasiadł jego brat Zamasp (śrp. Zamasp, 496-498). Wykorzystując anarchię w Iranie wskutek nowej klęski głodu, Kawad odzyskał tron dzięki pomocy Heftalitów (498). Zobowiązał się przy tym do płacenia im trybutu. Aby odciągnąć Irańczyków od spraw wewnętrznych, król rozpoczął wojnę z Bizancjum. Liczył przy tym na łupy, których pilnie potrzebował na trybut dla Heftalitów. W 502 r. Persowie zdobyli Theodosiopolis (Erzurum), a w 503 Amidę. Walki trwały do 506 r., gdy zawarto pokój, na którego mocy Bizancjum zapłaciło dużą kontrybucję w zamian za odzyskanie Amidy.

Kawad przejawiał aktywność głównie na zachodzie i nie drażnił potężnych Heftalitów. W 518 r. zaproponował cesarzowi Justynowi, aby ten zaadoptował jego najmłodszego syna Husrawa. Król perski pragnął bowiem, aby ten właśnie potomek objął po nim władzę. Cesarz, początkowo przyjazny i życzliwy, ostatecznie odmówił. Wówczas Persowie wsparli antybizantyjski bunt w Gruzji, zajmując Mcchetę (523). Wypędzony stamtąd władca Gurgenes uciekł do Łaziki (dawniej Kolchida nad Morzem Czarnym) i zyskał pomoc Bizancjum.

Nowy cesarz Justynian (527-565) wysłał silną armię pod wodzą Belizariusza do Mezopotamii. Wojska Sasanidów, zwycięskie na początku, zostały pobite pod Darą, ale zmagania trwały do śmierci Kawada. Dużą rolę w konflikcie odgrywały wówczas plemiona arabskie. W tym czasie uformowało się w północnej Arabii królestwo Kinda, walczące skutecznie z wasalami Sasanidów - Lachmidami.

W ostatnich latach panowania Kawad starał się uregulować następstwo tronu. Najstarszy syn Kawada, Kawus, był zwolennikiem mazdakitów, najmłodszy Husraw pozostawał wrogiem rewolucjonistów. Pozbawiony oka średni syn nie mógł kandydować do tronu ze względu na defekt fizyczny. Jeden z filarów frakcji mazdakickiej, magnat Sijawusz, na rozkaz króla został zgładzony, co było uwerturą do ostatecznej rozprawy z mazdakitami.

Mazdak Egzekucja Mazdaka - Szahname

Nie wiadomo, czy wiarygodna jest opowieść o tym, że Mazdaka wezwano na dysputę z kapłanami zaratusztriańskimi na dworze. W jej trakcie przywódca ruchu i jego najbliżsi zwolennicy zostali pojmani i zgładzeni. Stało się tak rzekomo z rozkazu królewicza Husrawa. Pewne jest, iż dokonano serii zabójstw mazdakitów, ale represje nie zdołały zupełnie zniszczyć ruchu, gdyż jego zwolennicy przetrwali w niektórych regionach do epoki islamskiej (sekta churramitów). Koncepcje Mazdaka i jego zwolenników wywarły silny wpływ na niektóre nurty szyickie.(...)
 
Po śmierci Kawada tron przejął popierany przez większość magnatów Husraw I. Jego starszy brat Kawus nie ustępował, ale zniknął szybko ze sceny politycznej. Husraw I, zwany później Anoszirwan („O nieśmiertelnej duszy”), uchodzi w wielu podaniach za najwspanialszego władcę Iranu w epoce Sasanidów. Czy ta opinia jest słuszna, zależy od obiektywnej oceny dokonań króla.

Po wstąpieniu na tron Husraw zawarł tzw. wieczny pokój z Bizancjum (532), na którego mocy ze spornej Łaziki ewakuowano załogi perskie. Iran musiał teraz uporządkować problemy wewnętrzne - po ostatecznym rozbiciu potęgi mazdakitów nadszedł czas na zmiany fiskalne, społeczne i wojskowe, rozpoczęte przez Kawada. Swe zasadnicze reformy Husraw przeprowadził w latach 532-539.

Ruch mazdakicki zachwiał potęgą magnatów i zdziesiątkował szlachtę. Liczne posiadłości zostały rozgrabione, dlatego nieuregulowane były kwestie własności. Pozostałością ruchu mazdakickiego była też duża liczba dzieci, których rodzice zginęli, lub dzieci nieznających ojca, gdyż urodziły się we wspólnotach mazdakickich propagujących promiskuityzm. Dobra odebrane mazdakitom przekazano w ręce prawowitych właścicieli, w części zaś zagarnął je król. Dzieci, których prawdziwi ojcowie nie byli znani, miały - jeśli to możliwe - pozostać w dotychczasowych rodzinach. Kobiety, które mazdakici zmusili do związków z innymi mężczyznami, mogły teraz wybrać sobie nowych mężów, a te, które posiadały jeszcze legalnych małżonków, miały do nich wrócić. Ludzie winni przestępstw dotyczących własności mieli poszkodowanym wypłacić odszkodowanie i ponieść karę.

 

*

Fragment książki: Historia Iranu (praca zbiorowa) - Ossolineum


Data utworzenia: 19/02/2019 @ 22:57
Ostatnie zmiany: 21/02/2019 @ 06:05
Kategoria : =-- ( Mazdakizm )
Strona czytana 21069 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko


chrzescjianstwo-rusi-k.jpg
bancroft-wspolczesni.png
magia-i-religia.jpg
Medzat_Studia Egiptologiczne-2-13-1.jpg
burszta-asteriks.png
pilarczyk-literatura-zydowska.jpg
sachs_muzyka-wswieciestar.jpg
Leeuw-fenomonologia.png
in-god-we-trust.png
przeglad-religioznawczy.png
mitoznawstwo-porownawcze.jpg
historia-pow-sredniowiecza-zientara.jpeg
girard-koziol.jpg
his-b-w.jpg
ency-archeo-z-s.jpg
odrodzenie-2000-44.png
megalomania-narodowa-by.png
kompendium-nauki-sk.jpg
historia-wenecji_norwich.jpeg
polska-X-XI.jpg
tajemnice-smim.jpg
zli-papieze-c.jpg
wiek-propagandy.jpg
watykan.jpg
bogowie-slowian-m.jpg
hall-heretycy.jpg
prawo-wyznaniowe-2011.png
Historia-sztuki-eu_Meyer.png
nieznane-arch-mis.jpg
bronk-podstawy-nauk-o-religii.jpg
znak-1994-2-465.jpeg
malinowski-zsdzikich.jpg
amsterd-abc.jpg
niwinski-mity-symbole.jpg
meczenstwo_w_islamie.jpg
MACHIAVELLI-Ksiaze-1917.jpg
heinemann-eunuchy.png
swity-koszmar-haught.jpeg
Tako rzecze-zaratustra-1922-Nietzsche.jpeg
etyka-prot-weber.jpg
zbikowski-legendy.jpg
nor-davies-boze-igrzysko.jpg
101-tore-murphy.jpg
historya-pow-h-3a.gif
stern-zlote-mysli.png
bravo.jpg
polityka-jako-wyraz-lub-nastepstwo.jpg
edda-lelewel-1828.jpg
tocqueville.jpg
estreicher-zarys.jpg
Collectanea Theologica 83-2013-nr 4.jpg
swieci-nie-swieci.jpg
slowianie-mitologie-swiata.jpg
Saga-o-Nibelungach-Treumund.png
Szalenstwo w rel-swiata.jpg
zarys-h-sz.jpg
ewolucja-boga.jpg
nowe-ateny.jpg
demony-r.jpeg
graves-mity-gr.jpg
wilson-krwawiacy.png
eisenberg.jpg
kaligula.jpg
COLLECTANEA-PHILOLOGICA-XX-2017.jpg
od-abrahama-do-ch.jpg
trevel-his-a.jpg
Mieszko_Pierwszy_Tajemniczy.jpg
jerzy-adamski-historia-l-f.jpg
mieszko-I-strzelczyk-1992.jpg
watykan-zd.jpg
hyperborea-religia-grekow-gebura.jpg
kissinger_dyplomacja.jpg
monarsze-sekrety-jankowski.jpeg
wu-wei-plyn-z-pradem-zycia-Fischer.jpg
dogon-ya-gali.jpg
podstaw-wiedzy-muzulmanskiej.PNG
religie-sw.jpg
mity-skandynawskie-ma.jpg
d-bog-urojony.jpg
rozmowy-z-diablem.jpg
Historia Czechoslowacji - Heck-Orzech.jpg
prawo-koscielne-kat.jpg
polska_mieszka_i1.jpg
de-mello.jpg
krotka-hi-islamu.png
egipt-i-biblia-p-montet.jpeg
e-jastrzebowska.jpg
rzeczpospolita_topolski.jpg
etnologia-religii-szyjewski.jpg
100_filmow_Lis.jpg
his-p-k.jpg
krewzkrwijezusa.jpg
maly-slownik-religiozna.jpg
bugaj-hermetyzm.jpg
saggs.jpg
putek-1966-mroki-s.jpg
NAPISY--1994.jpg
camus-eseje.jpg
religia-a-wspolczesne-stosunki-miedzynarodowe.jpeg
labuda-m.jpg
100-punk-zap.jpg
ap06.jpg
apokryfy-nowego-testamentu.jpg
historia-mali-tymowski.jpeg
erman-mity-s.jpg
polskie-n.jpg
przeinaczanie-jezusa-bart-ehrman.jpg
wzory-kultury-b.jpg
islam-wnuk.jpg
markus-chrzesc.jpg
religierzymu.jpg
tylak-bog.jpg
historia-irlandii.jpg
IDEA-XIX-2007.png
pales.jpg
haidit-prawy-umysl.jpg
kartezjusz-roz.jpg
Szyszko-Hinduizm-buddyzm-islam.jpg
pascal-mysli.jpg
kultura-smierci-1.jpg
fuld-krotka.jpg
margul-mity-z-pieciu.png
Zycie-Buddy_1927.jpg
listy-prof.jpg
cyw-zyd.jpg
ramadan-i-kurban.png
studia-theologica-varsaviensia-1977-1.jpg
40-piesni-r.png
leksykon-re.jpg
klengel-his-sy.jpg
STUDIA-RELIGIOLOGICA-39_2006.jpg
his-euro.jpg
czarn-mwxxw.jpg
drioton-egipt-faraonow-2.jpg
baschwitz-czarownice_dzieje.jpg
mit-azteko1.jpg
Rodzima wiara ukrainska - Lozko.jpg
rozmyslania-marek-a 1913.jpg
lengauer-religijnosc.jpg
Chiny-nowe.jpg
historia-kosciola-2-600-1500.jpeg
niemcy500.jpg
pliniusz-h-n.jpeg
delitsh-babilon-i.jpg
judyta-postac-b-granic.jpg
psychoanaliza-i-religia.jpg
ogarek-czoj.jpg
szrejter-mitologia.bmp
hinduizm_-k.jpg
Leksykon_duchowosci_katolickiej.jpg
czary-i-czarty-polskie-tuwim.jpg
upaniszady-ut.jpg
babilonskie-zaklecia.jpg
wewior-wstepujac-w.jpg
psychologia-religii-bernhard-grom.jpg
ilustrowany-slownik-terminow-lit.jpg
dynastia-piastow-ba.jpg
chrystianizacja-europy-kosciol.jpg
konstytucja-laidler.jpg
jero.jpg
o-duszy.jpg
milczenie-1-2012.jpg
anatomia hybrydy.jpg
mitologia-l-tur.jpg
1908-o-wolnosci.png
Jasienica-slowianski rodowod-1961.jpg
zapomniane-n-strzelczyk.jpg
od-mojzesza-do-mahometa-ke.jpg
joga-eliade.jpg
klucz-niebieski-k.jpg
Historia bez cenzury - Hartwig.jpeg
u-schylku-starozytnosci-2014-a.jpg
przeglad-historyczny-87-1996.jpg
grabski-mieszko.jpg
mysli-sw-jana-chr.png
Narody dawnej.jpg
pod-sztandarem-nieba-wiara-ktora-zabija-w-iext43267118.jpg
Malinowski-Wierzenia_pierwotne.jpg
butterwick.jpg

Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 9931825 odwiedzający

 290 odwiedzających online