Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

=> Anglikanizm - Purytanizm

Purytanizm

purytanizm [ang. < łac.], nurt reformacyjny dążący do zmian w Kościele angielskim zgodnie z założeniami teologii kalwińskiej. W historiografii nie ma zgody co do zakresu znaczeniowego pojęcia: jedni ograniczają je do opozycji religijnej  w łonie anglikanizmu, inni do dysydentów zewnętrznych (separatystów), jeszcze inni traktują najszerzej, obejmując oba prądy, a także baptystów, kwakrów czy tzw. poszukujących.

Rozwój purytanizmu. Za początek purytanizmu przyjmuje się odmowę przez część duchownych deklaracji lojalności w siedzibie biskupów anglikańskich w Lambeth 1566. Nazwa purytanizm została użyta po raz pierwszy prawdopodobnie ok. 1567. Purytanizm jako postawa w sprawach religii istniał od początku reform w Kościele angielskim.

Tak zwany okres heroiczny purytanizm przeżył za krótkiego panowania Marii Tudor (Krwawej Mary), co barwnie, choć z przesadą, opisał w Book of Martyrs (Acts and Monuments) J. Fox. Obrana przez Elżbietę I via media w sprawach kościoła, realizowana w ramach tzw. regulacji elżbietańskich (usprawiedliwienie przez wiarę, odrzucenie celibatu, język narodowy w liturgii, komunia pod 2 postaciami, dostępność Biblii, rezygnacja z kultu Matki Boskiej i świętych), tylko częściowo zadowoliła purytan. Ich żądania były bowiem znacznie szersze. Występowali oni także przeciw formom kultowym (szaty, organy, orientowane ołtarze, modlitwy za zmarłych), poziomowi intelektualnemu i moralnemu kleru. W tym czasie centrum purytanizmu były akademickie środowiska Oksfordu i Cambridge.

Kościół państwowy wznowił Act of Supremacy (1559), a potem wprowadził Acts against Seditious Sectaries (1583, 1593), grożące kontestatorom więzieniem i wygnaniem, a w przypadkach drastycznych   śmiercią.

Nadzieje purytan wzbudziło objęcie tronu przez Jakuba I (1603, w prezbiteriańskiej Szkocji rządził jako Jakub VI). Zwrócili się wówczas do niego z tzw. Petycją Tysiąca Mężów (Millenary Petition), postulującą zmianę ustroju kościoła z episkopalnego na prezbiteriański i dalsze reformy w duchu kalwińskim (Hampton Court Conference, 1604). Wobec sprzeciwu monarchy uzyskano jedynie nowy przekład Biblii, znany jako Biblia króla Jakuba (King James Version 1611).

Represje Jakuba I kontynuował Karol I, wraz ze zwolennikiem arminianizmu (arminianie), arcybiskupem Canterbury, W. Laudem, podejmując nawet nieudaną próbę anglikanizacji Kościoła szkockiego (1637). Wobec militarnego zagrożenia szkockiego, Karol I zwołał 1640 parlament, zw. krótkim, gdzie dominację zyskali dysydenci   religijni (purytanie) i polityczni (antymonarchiczna szlachta), wysuwając żądania natury religijnej. Po jego rozwiązaniu król zwołał 1640-53 nowy parlament, zw. Długim. Doszło wówczas do wojny domowej, określanej mianem rewolucji purytańskiej.

W 1643-49 działało powołane przez parlament Westminsterskie Zgromadzenie Teologów, które opracowało purytańskie wyznanie wiary (Westminster Confession of Faith 1646) oraz katechizmy (Longer and Shorter Catechism 1647). W 1648 purytanie pod wodzą O. Cromwella pokonali wojska królewskie. Na początku 1649 Karol I został ścięty, a z parlamentu usunięci zwolennicy prezbiterianizmu (tzw. parlament kadłubowy). Powołano wówczas Republikę Angielską (purytańską), od 1653 kierowaną przez Cromwella jako Lorda Protektora. Jego rządy to okres względnej tolerancji dla protestantów (także anglikanów i baptystów) i Żydów, jej braku dla katolików i kwakrów oraz dużej surowości obyczajów w życiu publicznym.

Po restauracji monarchii 1660 wprowadzono liczne restrykcje wobec purytan, m.in. zakaz sprawowania urzędów w miastach (Corporation Act 1661), ponowną ordynację duchownych według rytu anglikańskiego (Act of Uniformity 1662), zakaz nabożeństw niezgodnych z Book of Common Prayer (Conventicles Act 1664), zakaz zbliżania się do dawnych parafii (Five Miles Act 1665), zakaz pełnienia funkcji państwowych i wojskowych (Test Act 1673). W 1688 dokonała się zmiana położenia purytan (Glorious Revolution) za sprawą osadzonego na tronie Wilhelma III Orańskiego, zwolennika kalwinizmu, dopuszczającego obok Kościoła anglikańskiego istnienie wspólnot purytańskich (1689).

Do Ameryki Północnej pierwsi purytańscy osadnicy przybyli 1620 na statku Mayflower, zakładając osadę w Plymouth. Zostali nazywani Ojcami Pielgrzymami. Rekrutowali się spośród tzw. brownistów (od R. Browne'a, przywódcy separatystów angielskich), którzy 1609 wyemigrowali do Holandii. Ojcowie Pielgrzymi jeszcze na statku w drodze do Ameryki Północnej podpisali porozumienie (Mayflower Compact), zapewniając sobie władzę polityczną w kolonii. Przewodzili im W. Brewster, J. Carver i W. Bradford.

W 1630-40 według szacunków od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy purytan opuściło Anglię i przybyło do Nowej Anglii, tworząc w Ameryce Północnej wspólnoty o strukturze kongregacjonalnej (m.in. Salem, Boston, New Haven). W Bostonie główną rolę polityczną odgrywał gubernator J. Winthrop, a duchową   J. Cotton i dynastia Matherów.

Ze względu na silny wpływ religii na życie społeczno-polityczne, kolonie purytańskie nazywano "ostatnią fortecą teokracji", co potwierdzają akty prawne Massachusetts: o prawie głosu w wyborach tylko dla członków Kościoła (1631), o powszechnym obowiązku uczęszczania do Kościoła (1635), o konieczności zgody sądu na powołanie nowego Kościoła-kongregacji (1636), o pensjach państwowych dla duchownych (1638), mimo że formalnie władza duchowna była oddzielona od świeckiej. Charakterystyczne dla purytanizmu amerykańskiego były silne nastroje millenarystyczne i przekonanie o realizacji przezeń "świętego eksperymentu" i "zdawaniu przed Bogiem uroczystego egzaminu"; stąd stanowczość purytan amerykańskich w zwalczaniu dysydentów, m.in. A. Hutchinson, R. Williamsa, kwakrów.

Teologia. Purytanizm w kategoriach teologicznych wyrastał z kalwinizmu (reformowany ewangelicyzm). Głosił upadłość natury ludzkiej, predestynację (arbitralność decyzji boskiej co do zbawienia i potępienia jednostki) oraz fundamentalne znaczenie zbawczej ofiary Chrystusa. Purytanizm podkreślał rangę doświadczenia nawrócenia   człowiek nigdy nie osiąga pewności zbawienia, ale nawrócenie i doświadczenie obecności Ducha Świętego, połączone z odmianą życia, może być pewną wskazówką. Nawrócenie uzdatnia także do członkostwa w Kościele.

Życie duchowe koncentrowało się na samodyscyplinie i introspekcji, życie społecznego   na hierarchii i posłuszeństwie, domowe   na pewnej surowości obyczajów. Twórczym wkładem purytanizmu do rozwoju teologii wydaje się rewaloryzacja pojęcie przymierza, rozumianego w 3 aspektach: przymierza łaski (covenant of grace), przymierza Kościoła (covenant of church) i przymierza obywatelskiego (civil covenant).

Do głównych teologów purytańskich należeli: w Anglii   W. Perkins, W. Ames, R. Sibbes, T. Cartwright, J. Preston, J. Owen, w Ameryce Pn.   J. Cotton, R. Mather, I. Mather, C. Mather, S. Sewall. W purytanizmie amerykańskim daje się zauważyć od 2. połowy XVII w. pewne złagodzenie radykalizmu teologicznego w stronę subtelnego arminianizmu. Synod 1662 wprowadził kategorię półprzymierza (half-way covenant), obejmującego ochrzczone dzieci nawróconych rodziców, mające niepełne członkostwo w Kościele do czasu doświadczenia przemiany wewnętrznej.

Organizacja i kult. Ustrój kościelny purytanizmu przyjmował formę prezbiterianizmu (w czasach Elżbiety I głównym reprezentantem takiej koncepcji był Th. Cartwright, żądający zastąpienia struktury episkopalnej radą duchownych i świeckich) bądź kongregacjonalizmu, popularnego zwłaszcza w purytanizmie amerykańskim. W 1646 kościoły lokalne Massachusetts (oraz obserwatorzy z Plymouth, New Haven i Connecticut) przyjęły regulamin dyscypliny kościoła (Cambridge Platform), głoszący duchową łączność przy organizacyjnej niezależności, przyznający synodom jedynie zadania doradcze i pouczające. Purytanizm praktykował 2 sakramenty: chrzest (niemowląt) i Wieczerzę Pańską. Jednoznacznie opowiedział się za uproszczeniem oprawy zewn. nabożeństw, których centrum miało być głoszenie Słowa Bożego. Wiązało się to z wprowadzeniem prostego stylu kazań (tzw. plain style).

W sensie kulturowym, purytanizm jawi się jako "punkt widzenia, filozofia życia i kodeks wartości" (P. Miller), mające źródło w teologii reformowanej opartej na Biblii. Purytanizm dowartościował wykształcenie zarówno duchownych, jak i świeckich członków. W zakresie etyki promował tzw. cnoty purytańskie   pracowitość, uczciwość, oszczędność. Mimo że purytanizm jest zjawiskiem historycznym, do jego tradycji odwołuje się protestancki nurt Kościoła anglikańskiego, a także Kościoły i wspólnoty prezbiteriańskie, kongregacjonalistyczne, baptystyczne i kwakierskie.



T.J. Zieliński Purytanizm. Zarys dziejów, ideologii i obyczajów anglosaskiego ruchu reformacyjnego, "Rocznik Teologiczny ChAT" 1995 t. 37 z. 2
E.S. Morgan Visible Saints: The History of Puritan Idea, New York 1953
A. Simpson Puritanism in Old and New England, Chicago 1955
C.H.K. George The Protestant Mind of the English Reformation, Princeton 1961
P. Miller The New England Mind, vol. 1-2, Boston 1961
The Puritans. A Sourcebook of Their Writings, ed. P. Miller, T.H. Johnson, New York 1963
P. Collinson The Elizabethan Puritan Movement, London 1969
Ch. Hill Puritanism and Revolution: Studies in Interpretation of the English Revolution of the XVII Century, London 1969
tegoż Society and Puritanism in pre-revolutionary England, London 1969
L.J. Tinterud Elizabethan Puritanism, New York 1971
M. Lloyd-Jones The Puritans. Their Origins and Successors, Edinburg 1991.

Piotr Stawiński


Fragment książki: Religia. Encyklopedia PWN. T. 8


Data utworzenia: 08/10/2020 @ 14:16
Ostatnie zmiany: 22/11/2020 @ 07:51
Kategoria : => Anglikanizm
Strona czytana 13685 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
bahaisquare.jpegjasna-gora.jpgmonastery-picture02.jpg0-armenia.jpgneamt-monastery-moldova.jpgsantuario-tokio-japon.jpgmonastery-picture04.jpgIonaAbbey.jpgManastirea_Sinaia.jpgmonastery-picture06.jpgjericho-st-georges-monastery.jpgbud101.jpgmonastery-mont-saint-michel.jpg0-bhutan.jpgmonastery-picture05.jpggreek.jpgdiveevo.jpgSofia.jpgpoblet.jpgmonastery-picture03.jpgthiksey-gompa-in-ladakh.jpgdracula_mnsnagov.jpgmeteora_monastery.jpgCamedolite-Monastery.jpgOrvieto.jpg0-Jvari Monasteri-Georgia.jpgmonastery-picture01.jpgjvari.jpgmonastery-picture07.jpgmonastery-picture08.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 8137832 odwiedzający

 397 odwiedzających online