Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Judaizm II Świątyni - Gnoza judejska

Filozoficzna gnoza judejska
Równolegle do filozoficznej gnozy hellenistycznej, choć chronologicznie znacznie krócej, kształtowała się i rozwijała w ośrodkach palestyńskich i egipskich filozoficzna gnoza judejska. Do bliższego powiązania umysłowości judejskiej z grecką doszło w Aleksandrii, w wyniku czego hellenizujący judaizm stał się jednym z podstawowych czynników ruchu umysłowego w basenie śródziemnomorskim w początkach cesarstwa rzymskiego.

Judejsko-aleksandryjski typ filozofowania tego okresu posiada własne, indywidualne cechy zarówno w zakresie metody i przedmiotu, jak i celów swoich dociekań. Metoda ta polega przede wszystkim na łączeniu postawy racjonalnej z postawą sakralną filozofii greckiej i z doktryną zawartą w kanonie ksiąg świętych, na przyjmowaniu filozoficznego dorobku teoretyczno-metodycznego w celu interpretacji tradycyjnej doktryny kanonicznej.

Przedmiotem tej filozofii jest nie tyle poznanie rzeczywistości, co raczej zdobycie umiejętności porządkowania pojęć, technika aparatu umysłowego, a nie badanie. Wreszcie celem jej będzie nie obiektywna wiedza i nauka, ale uracjonalnienie doktrynalnej tradycji judejskiej. Dlatego też filozofia przekształca się w tym nurcie w umiejętność „wyrokowania czy gnostycznego orzekania o sprawach dotyczących Boga i człowieka".

Filon Filon z Aleksandrii
(ok. 10 p.n.e.- ok. 40 n.e.)
W związku z tym pojawia się nowy typ judejskiego „filozofa-mędrca"jako apokaliptyka szukającego zbawienia świata, sybillisty, mędrca i ascety zarazem, w postaci esseńczyka lub judejskiego pustelnika terapeuty. Podstawą i źródłem filozofii, a raczej teozofii judejsko-aleksandryjskiej były księgi sakralne i ich greckie tłumaczenie — Septuaginta.

Wiązanie się umysłowości judejsko-aleksandryjskiej z umysłowością   grecką dokonywało się jakby za pośrednictwem jej przecedzania przez księgi kanoniczne. Tą drogą przenikały do judaizmu przede wszystkim elementy mitologiczne, od Homera, Hezjoda i orfików poczynając, a kończąc na teistycznym racjonalizmie pitagorejczyków, Platona i Arystotelesa, łącznie z naturalistyczną teodyceą stoików. Skutki tej umysłowej symbiozy judejsko-greckiej uwidoczniły się historycznie w dwóch kierunkach: w formowaniu się nurtów filozoficzno- i rełigijno-ascetycznych (esseńczycy i terapeuci)  oraz kierunków filozoficzno-teozoficznych o zabarwieniu mistycznym (Aristeas, Aristobulos i Filon z Aleksandrii).

Wszystkie te nurty i kierunki, biorąc za przedmiot swych teoretycznych rozważań i praktycznej działalności treść judejskich ksiąg kanonicznych, w węższym lub szerszym zakresie przystępowały do jej interpretowania za pomocą aparatury pojęciowej, czerpanej z greckiego racjonalizmu spirytualistycznego (mitologia naturalistyczna, idealizm obiektywny, teodycea).

1.  Nurty filozoficzno- i religijno-ascetyczne

Pod poważnym wpływem filozofii greckiej pozostawały już niektóre późniejsze judejskie księgi sakralne. Takie zagadnienia, jak wszechprzyczynowy związek rzeczy, konieczność rozumowego kierowania życiem uczuciowym, pojęcie mądrości jako odblasku bożego światła logosu, zagadnienie preegzystencji dusz, pojęcie dobra i związanego z nim szczęścia, problem wieczności materii i stworzenia z niej świata, wskazują na bliższe lub dalsze powiązanie z filozoficzną umysłowością grecką.

Powiązania te występują jeszcze silniej u esseńczyków i terapeutów. Esseński sposób życia, organizacja gmin, stosowanie inicjacji, prawość moralna, humanitaryzm, opowiadanie się za wolnością, głoszenie ogólnoludzkiego braterstwa — wszystko to wskazuje na głoszenie wśród ówczesnych Żydów „filozofii życia" praktykowanej w związkach pitagorejskich. O powiązaniach esseńczyków z filozofią grecką świadczy także ich intelektualizm etyczny, dualizm ciała i duszy oraz teoria o preegzystencji dusz.

Również judejski terapeuta przejmował wiele elementów z filozofii greckiej, aby móc rozumowo wskazywać na właściwy sens treści zawartych w judejskich księgach sakralnych. Bowiem doktryna biblijna i filozofia grecka dotyczyły według niego zasadniczo tych samych treści, a tylko w metodzie ich ujmowania i przedstawiania tkwiły ewentualne różnice.

2.  Kierunki filozoficzno-teozoficzne

Obok mało znanego Aristeasa judejskie dążenia filozoficzno-teozoficzne miały głównie dwóch przedstawicieli: Aristobulosa Perypatetyka i Filona z Aleksandrii. Aristobulos usiłował wyprowadzić filozofię grecką z Biblii, z której mieli już czerpać pitagorejczycy, Sokrates i Platon. Bóg jest według niego siłą obejmującą wszechświat i przejawiającą się w działaniu. Działanie to jest odwiecznie dobre, a zło jest dziełem ubocznym i przeciwnym prawu bożemu. Światem rządzi boża wszechwiedza, która przenika wszystko niby promień świetlny.

Filozofia w rozumieniu Aristobulosa jest gnozą - wiedzą spraw boskich i ludzkich, mającą na celu poznanie porządku wszechświata, zasadzającego się na siódemkowym systemie związków i stosunków między rzeczami.

Właściwym teoretykiem judejskiej gnozy filozoficzno-teozoficznej był Filon z Aleksandrii (ok. 25 p.n.e. — 50 n.e.). Pochodził on z bogatego rodu kapłanów izraelskich, sam jednak do tego stopnia uległ zhellenizowaniu, że tekst biblijny znał już tylko z Septuaginty. W wyniku pogromu Judejczyków, dokonanego przy poparciu władz rzymskich w Judei i Aleksandrii, Filon w roku 38 n.e. brał udział w poselstwie do Kaliguli.

Jego dzieła, w większości zachowane, dotyczyły głównie alegorycznego tłumaczenia Pięcioksięgu. Do ważniejszych pism filozoficznych należą: O wieczności świata, Aleksander, czyli o rozumie zwierząt, O opatrzności, Każdy człowiek cnotliwy jest wolny, O stworzeniu świata.

a.  Filozofia jako teozofia. Filozofia jest w rozumieniu Filona gnozą, mającą na celu rozważanie spraw boskich i  ludzkich. Gnoza ta ma podwójny charakter: teoretyczny i praktyczny, intuicyjny i poglądowy, jest interpretacją opartą na objawieniu i wynikającą z niej ascezą życia. Przedmiotem tak pojętej filozofii jest Bóg i  świat oraz ich wzajemny  stosunek istnienia i  działania. Filozofia ta ma według Filona zapewnić człowiekowi zbawienie. Logika umacnia i uzbraja go w narzędzie poznania.

Filozofia przyrody dostarcza wiedzy o świecie. Wreszcie etyka w połączeniu z logiką i filozofią przyrody zbiera niejako owoce i zapewnia człowiekowi umiejętność życia. Ostatecznym celem tak rozumianej filozofii winna być umiejętność oglądania Boga, zdobycie synostwa bożego i zjednoczenie z Absolutem.

b.  Bóg. Na podstawie Pisma można o Bogu powiedzieć tylko, że Jest, nie można zaś wyrazić, czym jest. Według Filona Bóg   to absolutne istnienie, którym  można orzekać jedynie w sensie negatywnym, to  znaczy, czym nie jest. Poznawać go można wyłącznie na drodze intuicji.

Wszelkie przedstawienie pojęciowe będzie tu nieadekwatne, ponieważ przedstawienia te pochodzą z danych świata zewnętrznego, a między Bogiem a światem nie ma żadnego podobieństwa ani skojarzenia.

Pojęcie Boga jako absolutnego jestestwa jest według Filona pojęciem transcendentnym. Cała treść tego jestestwa przejawia się w działaniu, będącym czymś w rodzaju promieniowania, które w niczym nie uszczupla Absolutu i zarazem wraz z nim rozprzestrzenia się we wszechświecie. Działanie to jest udzielaniem się sił bożych, z których najwyższą jest Logos-rozum, skupiający w sobie całą moc bożych, ciągle aktualnych możliwości.

W Logosie istnieją prawzory, idee rzeczy, jest on ich najwyższą zasadą i odwiecznie kierującym nimi prawem. Logos jest równocześnie według Filona pośrednim ogniwem między działaniem Boga a jego tworzywem, posłannikiem i przekaźnikiem bożych idei i zarazem bożego objawienia oraz przedstawicielem wszechtworzywa przed Bogiem. Logos przejawia się podwójnie: w świecie i w człowieku.

c.  Świat. Świat i materia to biegunowe przeciwieństwo Boga jako absolutnego jestestwa. Świat i materia nie mają jestestwa, są absolutnym stawaniem się, chaosem sprzecznych  ze sobą elementów, nieprzebranym mrokiem i zaprzeczeniem Logosu. Materia w swej bezwzględnej dynamice tkwi poza Bogiem, który jej nie stwarza, a tylko za pośrednictwem Logosu ustawicznie według miary i liczby porządkuje jej wieczny chaos, dzieli go i scala, dając istnienie rzeczom.

Dzięki Logosowi w materii istnieją podobieństwa sił bożych, które skupiają się w rozumie rozproszonym w duszach rzeczy. Element rozumowy w duszy jest według Filona podobny do Logosu. Rozum zawarty w duszy, poznając świat, przekazuje go jako coś poznanego Logosowi, który z kolei oddaje go Bogu. W ten sposób materia wraca do Absolutu i w nim odnajduje wartość jestestwa. Aby ten rozumowy element w świecie mógł wypełnić swą rolę i umożliwić Logosowi jego docelowe działanie, zostaje ukształtowany „pierwszy człowiek" jako zhipostazowany „wzór-ideał" każdego późniejszego człowieka jednostkowego.

d.  Człowiek. Pojęcie „pierwszego człowieka" jest u Filona dwojakie: „pierwszy  człowiek-logos" i „pierwszy - człowiek jako jednostka historyczna.  „Pierwszy człowiek-logos" to idea boża, pełne odbicie absolutnego Logosu poza Bogiem, łącznik między Logosem a materią.

„Pierwszy człowiek" jako jednostka ludzka to połączenie  rozumu z materią, odbicie „pierwszego człowieka-Iogosu", powiązanie jestestwa z nie-bytem i uzależnienie się od coraz to nowych przekształceń materii. Z biegiem historii człowiek jako jednostka oddala się od prawzoru „pierwszego człowieka-logosu", osłabia w sobie łączność z siłami bożymi, pogrąża się w materii i dlatego musi nawracać do ideału „człowieka -logosu", aby móc uratować sens swojego życia.

e.  Etyka. Problematyka etyczna sprowadza się u Filona do zagadnienia utrzymania stałego kontaktu z Bogiem. Najważniejszy jest problem zła.  Zło to  oddalenie się od Boga. Źródło zła tkwi w ludzkim ciele, które szuka jedynie tego, co przyjemne dla zmysłów, i przeszkadza noetycznemu działaniu duszy. Dlatego podstawowym obowiązkiem człowieka-jednostki jest powrót do „pierwszego człowieka-logosu", wtórne zbliżenie się do Boga, tłumienie w sobie zmysłowości i przezwyciężanie grzechu, z którym każda jednostka ludzka, jako ogniwo w oddalającej się od Boga historycznej ludzkości, przychodzi na świat. 

Etyka nabiera więc u Filona cech negatywnych i może uchodzić za doktrynę walki ze  złem. Cnota oznacza tu samookiełznanie i umiejętność zachowania umiaru, porządku i harmonii w chaosie rzeczy zewnętrznych. Normą takiego postępowania ma być boże prawo Logosu, przemawiające do człowieka za pośrednictwem jego rozumu.

Tak pojmowana moralność nie jest u Filona czymś równoznacznym z usuwaniem się od życia, zwłaszcza od życia społecznego, ani też nie oznacza jego negacji. Posiadanie, sława, władza i panowanie — wszystko to jest przeznaczone dla człowieka, który powinien tylko umieć należycie z tego korzystać i rozumem nadawać wszystkiemu właściwą wartość. Zła według Filona jest cnota, która wymaga trudu, by nią być. Pracą dla drugiego człowieka trzeba sobie zasługiwać na spokojne życie i jeśli się chce gardzić bogactwem, to wpierw warto zapytać samego siebie, czy umiałoby się je należycie zużytkować. Stąd mędrcem będzie ten, kto w tym dualistycznym zmaganiu się duszy i ciała potrafi należycie sobą pokierować i coraz bardziej zbliżać się do tego, co. duchowe, oddalając się równocześnie od tego, co zmysłowe i materialne.

Filonizm jako wyraz gnozy judejsko-aleksandryjskiej nie zamknął się w kręgach elity oświeconych Żydów, lecz stal: się ruchem umysłowym o szerokim zasięgu. W filońskiej koncepcji powszechnego braterstwa człowieka z człowiekiem, jako dzieci wspólnego ojca, mesjanizm judejski otrzymał nowy, filozoficzno-społeczny i ideowy wyraz w postaci uniwersalistycznej rodziny czy uniwersalistycznego państwa pod rządami jedynego Boga, skupiającego przy sobie całą ludzkość. I w ten sposób zapoczątkował później nową koncepcję uniwersalizmu teologicznego ideologii chrześcijańskiej.

 

*

Fragment książki: Jan Legowicz - Zarys historii filozofii


Data utworzenia: 10/05/2012 @ 23:51
Ostatnie zmiany: 04/02/2023 @ 11:00
Kategoria : Judaizm II Świątyni
Strona czytana 12560 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
62-tora.jpg62-hanuka.jpg62-hebrew.jpg62-skull-cap.jpg62-shofar.JPG62-judaizm.jpg62-tallit-prayer.jpg62-szofar.jpg62-Hasidic chicken.jpg62-Hanukkah.jpg62-torah.jpg62-menora-2.jpg62-korona.jpg62-menora.jpg62-talit.jpg62-tefilimTallit.jpg62-tanah.jpg62-mezuzah.jpg62-gwiazda.jpgtorah-verse.jpg62-hasyd.jpg62-chalka.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 9006298 odwiedzający

 243 odwiedzających online