Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Synagoga - Historia Wielkiej Synagogi na Tłomackiem

Historia Wielkiej Synagogi na Tłomackiem

Nie rozbrzmiewają już modły rabinów Wielkiej Synagogi na Tłomackiem, nie słychać śpiewu słynnego w przedwojennej Warszawie chóru świątyni, ale pamięć o tym niezwykłym miejscu trwa i jest przekazywana kolejnym pokoleniom warszawian. "Wielka Synagoga na Tłomackiem wyrosła na fali haskali - ruchu hebrajskiego oświecenia, który zapoczątkowany został pod koniec XVIII wieku w Europie Zachodniej" - wyjaśnia dr Eleonora Bergman z Żydowskiego Instytutu Historycznego.

Najważniejszym ośrodkiem haskali był Berlin, w którym aktywnie działał Moses Mendelssohn. Zgromadzeni wokół niego Żydzi propagowali m.in. nowoczesne świeckie nauczanie, podejmowanie pracy w zawodach nie związanych z handlem i rzemiosłem, domagali się także emencypacji kobiet i unowocześnienia własnej kultury.

Jak wyjaśnia Elonora Bergman, także w Warszawie zwolennicy haskali chcieli utworzyć swój własny dom modlitwy, dystansując się w ten sposób od ortodoksyjnych wyznawców judaizmu, licznie zamieszkujących stolicę.

"Pierwszy dom modlitwy "oświeceni" utworzyli w 1802 roku na ulicy Daniłowiczowskiej, za ówczesnym ratuszem znajdującym się na placu Teatralnym. W 1843 roku wznieśli na tym miejscu większy budynek. Jednak i ta budowla okazała się po kilkunastu latach zbyt mała" - mówi dr Bergman.

Ponieważ wśród modlących się w tej bożnicy byli przede wszystkim bardzo zamożni ludzie - bankierzy, właściciele drukarń, prawnicy i lekarze, postanowili oni wybudować znacznie większą synagogę w innym miejscu Warszawy. W 1872 roku zakupiono pod budowę nowej synagogi plac na Tłomackiem, w sąsiedztwie ówczesnego Placu Bankowego.

Opisując wygląd okolicy synagogi, dr Bergman przypomina, że prostokątny obecnie plac Bankowy miał wtedy kształt trójkątny, a z zespołu mieszkalnego Tłomackie, na którym stała istniejąca do dzisiaj Gruba Kaśka, wychodziły dwie ulice - Leszno i Bielańska.

"W 1873 roku rozpisano konkurs architektoniczny na synagogę, jednak Komitet Budowy, niezadowolony z jego rezultatów, zdecydował się na powierzenie opracowania projektu znanemu warszawskiemu architektowi Leandrowi Marconiemu" - mówi Eleonora Bergman. Budowę rozpoczęto na wiosnę 1876 roku, a uroczyste otwarcie nastąpiło 26 września 1878 roku w święto Rosz Ha-Szana - żydowski Nowy Rok.

W uroczystości wziął udział m.in. rosyjski dygnitarz, gubernator hr. Paweł Kotzebue, który jak przypomina Eleonora Bergman, nie zaprotestował, gdy kaznodzieja Izaak Cylkow wygłosił kazanie po polsku, a nie po rosyjsku. Odczytane to zostało przez zgromadzonych jako pozwolenie na posługiwanie się językiem polskim w czasie zgromadzeń w synagodze. "Miało to niezwykłe znaczenie ze względu na restrykcje panujące w Królestwie Polskim po Powstaniu Styczniowym".

Budowla łączyła w sobie styl klasyczny i renesansowy. "Do synagogi wchodziło się przez czterokolumnowy klasycystyczny portyk. Po każdej ze stron schodów znajdowały się pięcioramienne świeczniki - menory. Hebrajski napis nad wejściem brzmiał +Imię, które w tym przybytku zagościło, imię Wszechmocnego, niechaj sprawia, aby zamieszkały wśród nas miłość, braterstwo, spokój i zgoda+" - przypomina dr Bergman.

Z przedsionka mężczyźni przechodzili do znajdującej się na parterze wielkiej sali modlitw, a kobiety przechodziły schodami na galerie znajdujące się po bokach tej sali. "Na wprost wejścia znajdowało się podwyższenie, a po dwóch jego stronach stały dwie kolumny korynckie, nawiązujące do kolumn istniejących przy wejściu do opisanej w Biblii Świątyni Jerozolimskiej" - mówi dr Bergman.

Synagoga była bogato zdobiona marmurem i tkaninami przetykanymi złotem i srebrem. Arka - najważniejsze miejsce synagogi, w którym przechowywano zwoje świętej księgi, Tory, wykonana była z drewna cedrowego sprowadzonego z Libanu. Arka (aron ha-kodesz - dosłownie: święta skrzynia) została podarowana przez rodzinę bankiera Natansona.

Nad półkolistą wnęką, w której znajdowała się Arka, było miejsce dla chóru - niewielka galeria arkadowa. "Chór występujący w Wielkiej Synagodze na Tłomackiem znany był w całej Warszawie. Występowali w nim słynni śpiewacy i dyrygowali doskonali muzycy, m.in. Dawid Ajzenszadt. Wiele osób, wśród nich także chrześcijanie, przychodziło na nabożeństwa tylko ze względu na występy chóru" - wyjaśnia Eleonora Bergman.

Synagoga na Tłomackiem była największym żydowskim domem modlitwy w przedwojennej Warszawie. W okresie międzywojennym czczono tu polskie święta narodowe, w tym 11 Listopada i 3 Maja czy dzień śmierci marszałka Piłsudskiego - 12 kwietnia. O patriotyzmie Żydów modlących się w tej synagodze świadczy m.in. napis umieszczony na tablicy wmurowanej w roku 1929 po remoncie synagogi - "Bogu jedynemu na chwałę gmach ten odnowiono w 50. roku jego zbudowania i 10 roku wskrzeszenia Rzeczypospolitej Polskiej".

Upadek synagogi nastąpił wraz z wybuchem II wojny światowej i polityką eksterminacji, którą hitlerowcy prowadzili wobec Żydów przede wszystkim na ziemiach polskich. Po utworzeniu w 1940 roku getta w Warszawie, synagoga znalazła się w jego granicach. Wiosną 1942 roku, gdy Niemcy zaczęli zmniejszać obszar dzielnicy żydowskiej, synagoga znalazła się poza nią. Wtedy Niemcy urządzili tu magazyn mebli, które zwozili z wyludnionych domów.

Tragiczny koniec synagogi wiąże się z wybuchem powstania w getcie warszawskim i postacią dowodzącego likwidacją getta gen. Juergena Stroppa. "Przygotowania do wysadzenia w powietrze Wielkiej Synagogi trwały kilka dni. 16 maja 1943 roku wieczorem Juergen Stropp za pomocą jednego przycisku dokonał detonacji ładunków wybuchowych" - mówi Eleonora Bergman.

Synagoga nie została odbudowana po wojnie. W końcu lat 50. podjęto decyzję o wybudowaniu tu wieżowca - prace rozpoczynano i przerywano. W końcu lat 80. powstał tu budynek nazywany przez warszawian Błękitnym Wieżowcem. "Wieżowiec, w którym Żydowski Instytut Historyczny ma swoją salę wystaw czasowych, znajduje się dokładnie w miejscu synagogi, a dodatkowo jest wysunięty na północ, w stronę +Grubej Kaśki+" - wyjaśnia dr Bergman.

********
O historii Wielkiej Synagogi na Tłomackiem opowiadała w ramach warszawskiego Festiwalu Nauki dr Eleonora Bergman. Wykład "Wielka Synagoga na Tłomackiem 26 września 1878 roku i później" dr Eleonora Bergman wygłosiła 24 września w ramach IX Festiwalu Nauki w siedzibie Żydowskiego Instytutu Historycznego ("błękitny wieżowiec", plac Bankowy, wejście od ulicy Tłomackie).

PAP - Nauka w Polsce, Bogusława Szumiec-Presch - 2005


Data utworzenia: 04/01/2008 @ 07:49
Ostatnie zmiany: 10/08/2011 @ 04:11
Kategoria : Synagoga
Strona czytana 7109 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
0-moscow-2.jpg0-cerkiew-5.jpg0-st-basils-moscow-3.jpgprawoslawny-slub.jpg0-StPetersburg.jpgprawoslawny-pop.jpg0-moskwa.jpg0-vladimir-church-2.jpg0-sofia.jpg0-The_Trinity_Cathedral.jpg0-prawoslawie2.jpgprawoslawny-haft.jpgcyryl_metody.jpgprawoslawny-krzyz.jpg0-cebule.jpegbazylika_Paros.jpg0-bochu.jpgprawoslawna-ikona.jpgprawoslawny-slub-korony.jpgprawoslawny-koszyczek.jpgOrthodox_Brno.jpgDafni_Christ.jpg0-dome-cross2.pngRhodos_Agios_Nikolaos_Foundoukli.jpg0-petersburg.jpgRhodos_Asklipio_Church.jpgbatiuszka.jpg0-cerkiew.jpg141t.gifkarlowe-wary.jpgLavra_Easter.jpgkosciol-prawoslawny.jpgba4ko_1.jpg23359664.jpg0-Trinity Lavra.jpg0-lodz2.jpgMastichari_Kos_Greece.jpgcerkiew_turzansk.jpgnaksos.jpg0-Nicholas_in_Kronstadt.jpglampy-prawoslawne.jpggrecki-prawoslawny.jpg0-Novgorod.jpg0-dome-cross.pngPanagia_Vrisiani_Mesochori.jpg0-Savior of Spilled blood.jpg0-Our Saint Petersburg.jpg0-ortho4.jpg0-archangel.jpg0-st-isaac-cathedral.jpgAgioi_Asomatoi-Athens.jpgprawoslawne-swiece.jpgPanagia_Damiotissa_Naxos_Greece.jpg402462_85_th.jpg0-monas.jpg0-cebule3.jpgkrzyz-prawoslaawie.jpgKalymnos_Emporeios.jpg0-Belgrade.jpgprawoslawne-krzyze.jpgprawoslawny-ornat.jpgAgios_Theologos_Kos.jpgSaint_Michael_Smichov.jpgPatmos_church.jpg0-cebule2.jpg0-Church Trinity.jpg0-christ-the-saviour.jpg0-cerkiew2.jpgalexei-ii.jpg0-Belogorsk Monastery.jpg1170761.jpgmoscow14.jpgsvkanstanty_and_alena_kopia.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 6499748 odwiedzający

 93 odwiedzających online