Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

_ Postacie i zagadki Tory - Jakub i Ezaw

Opowiadania o Jakubie i Ezawie
(Rdz 25,19 - 36,43)
Treść i charakter literacki pierwszych jedenastu rozdziałów Księgi Rodzaju są wyraźnie odmienne od drugiej części księgi, czyli Rdz 12-50. Najważniejsza różnica polega na tym, że postacie z Rdz 1-11 są symboliczne i w ten sposób unaoczniają ludzki los i jego uwarunkowania. Nie możemy historycznie potwierdzić ich istnienia, bo nie odpowiadają one kryteriom i wymaganiom historyczności we współczesnym tego słowa znaczeniu. Są one natomiast prawdziwe w tym sensie, że odzwierciedlają drogę życiową każdego człowieka i całej ludzkości.

Jakub i Ezaw François Maitre - Narodziny Ezawa i Jakuba Dla odmiany bohaterami opowiadań o patriarchach są postacie, które można połączyć z realiami znanymi ze starożytnej historii, archeologii, geografii i topografii. Jakkolwiek liczba odnośnych świadectw jest dyskusyjna i skąpa, zaś ich interpretacja daleka od jednoznaczności, takie świadectwa istnieją oraz pozwalają się badać. Wraz z opowiadaniami o patriarchach wkraczamy zatem w dziedzinę historii, ponieważ przedstawiane zdarzenia i postacie można osadzić w realiach starożytnego Bliskiego Wschodu znanych z historii powszechnej i archeologii. (...)

Tekst Rdz 12-50 opowiada o życiu Abrahama i jego potomstwa, przy czym na pierwszym planie umieszcza wydarzenia z życia Izaaka, syna Abrahama, Jakuba, jego wnuka, oraz Józefa, prawnuka Abrahama. Pozostałe ważne postacie - czyli Izmael, przyrodni brat Izaaka, Ezaw, starszy brat Jakuba, oraz rodzeństwo Józefa - znajdują się na drugim planie.

Abraham, Izaak i Jakub noszą nazwę "patriarchów" biblijnego Izraela, przy czym rzeczownik "patriarchowie" pochodzi z języka greckiego i został urobiony od pater, czyli „ojciec”, oraz archē, czyli „początek”. Patriarchowie to ojcowie, którzy stanowili początki szczepu/klanu/rodu/ludu/narodu, a więc praojcowie, praprzodkowie bądź protoplaści Izraelitów.

W opowiadaniach o patriarchach można wyraźnie rozpoznać trzy części:

1. Rdz 12,1 – 25,18 - cykl opowiadań o Abrahamie;
2. Rdz 25,19 – 36,43 cykl opowiadań o Jakubie i Ezawie;
3. Rdz 37 – 50 - cykl opowiadań o Józefie.

W cyklu o Abrahamie, na który składa się wiele indywidualnych opowiadań połączonych ze sobą tak, by spójnie zobrazowały losy bohatera i jego synów, dominuje układ wertykalny: ojciec – dzieci, czyli Abraham – Izmael i Izaak. Cykl o Jakubie i Ezawie, który tworzą większe grupy opowiadań, ma charakter horyzontalny, bo ukazuje rozmaite typy relacji między dwoma braćmi. Cykl o Józefie, który w odróżnieniu od dwóch poprzednich stanowi jedno długie i spójne opowiadanie, odzwierciedla zróżnicowane układy rodzinne, wśród których na czoło wybijają się dwa: Jakub i jego dwunastu synów oraz Józef i jego bracia. W centrum uwagi stale znajduje się jednak osoba Józefa, a specyficzne dla tego cyklu jest i to, że większość przedstawianej akcji rozgrywa się poza terytorium Kanaanu. O ile w cyklach o Abrahamie oraz Jakubie i Ezawie dominują nawiązania do Mezopotamii, o tyle opowiadanie o Józefie koncentruje się na Egipcie.

Tak otrzymujemy barwny obraz protohistorii biblijnego Izraela. „Protohistorii”, czyli swoistego wstępu do historii, ponieważ historia Izraelitów jako narodu rozpoczyna się wraz z wyjściem z Egiptu, podróżą przez Synaj i wejściem do Kanaanu. (...)

Już w pierwszej części opowiadań o patriarchach, poświęconej Abrahamowi, w której rozmaite wydarzenia uporządkowano według schematu „ojciec – syn, znalazły się epizody związane z Izaakiem, synem Abrahama. W drugiej bohaterami stają się dwaj bracia, synowie Izaaka i wnukowie Abrahama. Księga Rodzaju rozwija konsekwentnie układ rodzinny i odzwierciedla następstwo pokoleń. Wszystkie wydarzenia rozgrywają się w obrębie jednego rodu, wywodzącego się od Abrahama.

Cykl poświęcony Abrahamowi tworzyły pojedyncze opowiadania, zestawione w taki sposób, iż układają się w spójny zarys jego biografii. Na cykl o Jakubie i Ezawie składają się cztery grupy narracji, o których można przypuszczać, że istniały samodzielnie przed połączeniem ich w całość w kanonicznej Księdze Rodzaju. Układ, z jakim mamy do czynienia, jest bardziej zróżnicowany:

1. opowiadania o Jakubie i Ezawie (dwaj bracia);
2. opowiadania o Jakubie i Labanie (zięć i teść);
3. opowiadania o świętych miejscach i teofaniach;
4. wykazy potomków Jakuba i Ezawa.

Opowiadania o Jakubie i Ezawie (Rdz 25,19 - 27,45) rozpoczyna epizod narodzin obydwu braci. Jak kilkakrotnie wcześniej w Księdze Rodzaju, jest to opowiadanie etiologiczne. Barwnie wyjaśnia korzenie napięć między dwoma sąsiadującymi ze sobą narodami, czyli Izraelitami, jako potomkami Jakuba, oraz Edomitami, których praojcem był Ezaw. Tematem dwóch następnych opowiadań jest przebiegłość Jakuba i lekkomyślność Ezawa, wskutek czego Jakub zapewnił sobie przywileje Jakub i Ezaw Matthias Stomer - Ezawa sprzedaje pierworództwo Jakubowi wynikające z pierworództwa (25,29-43) oraz podstępnie uzyskał ojcowskie błogosławieństwo (27,1-45). Zarówno pierworództwo, jak i błogosławieństwo miały dla ludzi starożytnego Bliskiego Wschodu ogromne znaczenie. Bracia muszą się rozstać, bo gniew oszukanego Ezawa łatwo mógłby doprowadzić do zemsty, a nawet zbrodni bratobójstwa.

Jakub i Ezaw wracają na pierwszy plan w epizodach przedstawiających wydarzenia, które rozegrały się kilkanaście lat później. Jakub pragnie wrócić do ojca i czyni przezorne przygotowania przed spotkaniem z bratem (32,2-24). Po nocnych zmaganiach z tajemniczym Nieznajomym następuje spotkanie zwaśnionych braci (33,1-16). W dramatycznych okolicznościach nie powtórzył się grzech Kaina! Ezaw zaniechał zemsty i odstąpił od złych zamiarów. Bracia pojednali się, a następnie rozstali, by sobie wzajemnie nie przeszkadzać. Ezaw został przedstawiony z dużą dozą sympatii. Ale i Jakub się zmienił. Piękne opowiadanie ma głębokie walory dydaktyczne. Dobrze ukazuje krótkowzroczność podstępów i intryg, które mogą doprowadzić do tragedii, a także możliwość zmiany usposobienia i nastawienia, nawet wtedy, gdy ktoś został silnie skrzywdzony bądź zraniony.

Opowiadania o Jakubie i Labanie (27,46 - 32,1) zostały umieszczone między opowiadaniami o narastającej wrogości i pojednaniu zwaśnionych braci. Przebiegłość Jakuba została ukarana, bo spotkał kogoś, kto w relacjach z nim bezwzględnie wykorzystuje swoją przewagę. Jest to Laban, brat Rebeki, matki Jakuba, a ojciec Racheli i Lei. Jakub zabiega o Rachelę, ale zanim otrzyma ją za żonę, zostaje zmuszony do poślubienia starszej i mało urodziwej siostry. Ten motyw stale pobudzał wyobraźnię czytelników Biblii, co znalazło wyraz w komentarzach i w ikonografii. Odczuwamy tu atmosferę typową dla opowieści krążących w różnych rejonach Bliskiego Wschodu. Czytelnik lub słuchacz staje się świadkiem tego, jak Jakub czyni zadość za to, czego sam dopuścił się wobec Ezawa.

Opowiadania o świętych miejscach i teofaniach, czyli ukazywaniu/objawianiu się Boga, zostały misternie włączone w całość narracji, a mimo to wnikliwa analiza literacka pozwala je rozpoznać i wyróżnić. Należy do nich słynny epizod ze snem Jakuba (28,10-22), w którym widział „drabinę opartą na ziemi, sięgającą swym wierzchołkiem nieba, oraz aniołów Bożych, którzy wchodzili na górę i schodzili w dół". Nieco dalej następuje zagadkowa wzmianka o spotkaniu aniołów Bożych w miejscu zwanym Machanaim (32,2). Najbardziej znana teofania została przedstawiona w opowiadaniu o nocnych zmaganiach Jakuba (32, 25-33), podającym „wyjaśnienie” nazwy miejscowości Penuel („Oblicze Boga”) oraz okoliczności zmiany i pochodzenie imienia Izrael, jakie Jakub będzie odtąd nosił. Istnieją rozmaite sposoby rozumienia tej wspaniałej sceny. We wszystkich podkreśla się, że Jakub-Izrael staje się prawdziwym partnerem Boga. Dwie inne teofanie są związane z sanktuarium w Betel (35,1-7 i 35,9-15).

Wykazy potomków Jakuba i Ezawa (35,16-26; 36). Między wykaz potomków Jakuba/Izraela, czyli Izraelitów, a wykaz potomków Ezawa, czyli Edomitów, została włączona wzmianka o powrocie Jakuba do Izaaka, jego ojca, i śmierci Izaaka (35,27-29). Dwaj pojednani ze sobą bracia wspólnie pochowali zmarłego ojca.

Jakub i Ezaw Francesco Hayez - Spotkanie Ezawa i Jakuba

Druga grupa opowiadań (o Jakubie i Labanie) została połączona z pierwszą (o Jakubie i Ezawie) za pomocą tematu ucieczki i powrotu. Bardzo prawdopodobne, że znalazły tu wyraz pradawne wspomnienia o rzeczywistym konflikcie między braćmi, wzmocnione o reminiscencje napięć, jakie dzieliły Izraelitów i Edomitów, którzy zamieszkiwali na południowy wschód od Ziemi Świętej . Trzecią grupę opowiadań różni od dwóch pierwszych fakt, iż występuje w niej wyłącznie Jakub. Natomiast wykazy wyszczególniają dwunastu synów Jakuba, zrodzonych z dwóch jego żon i dwóch konkubin, jako praojców dwunastu szczepów/pokoleń biblijnego Izraela.

W tej części biblijnej epopei o patriarchach ustawicznie wraca temat błogosławieństwa. Najpierw chodzi o konflikt między braćmi na tle uzyskania błogosławieństwa ojca, potem o konflikt między zięciem a teściem w związku z błogosławieństwem trzody. Takie napięcia i konflikty sugerują, że trzon utrwalonych tu tradycji odzwierciedla styl życia wędrownych nomadów. Opowiadania o niezwykłych miejscach i teofaniach mają swoje „środowisko życiowe” w świętych miejscach, czczonych jako miejsca pielgrzymkowe. W wykazach potomków Jakuba i Ezawa losy patriarchów połączono w całość, ukazującą obecność i działanie Boga w „protohistorii” Izraela. Obok tematu błogosławieństwa występuje temat obietnicy, znany już z opowiadań o Abrahamie. Pośród zmiennych okoliczności i wydarzeń Bóg skutecznie spełnia to, co przyrzekł Abrahamowi: obietnicę ziemi i obietnicę potomstwa (26,2-5; 28,13-15; 31,3).

EKSKURS: Nocne zmagania Jakuba (Rdz 32,25-33)

Opowiadanie o nocnej przygodzie patriarchy Jakuba to jeden z najtrudniejszych i najważniejszych fragmentów Starego Testamentu. Mamy tu do czynienia z rzeczywistością duchową, umykającą wszelkiej racjonalizacji, ale opisaną w języku zakładającym realia cielesne. Liczba rozmaitych objaśnień tego epizodu oraz ich rozpiętość są oszałamiające. Na jednym biegunie odbywa się bezduszne naturalizowanie tego wydarzenia, podejmowane zazwyczaj z zamiarami otwarcie niereligijnymi lub wręcz antyreligijnymi, co czasami przybiera groteskowe formy. Zdarzało się, że w biblijnym epizodzie dopatrywano się objawów towarzyszących silnemu atakowi reumatyzmu, jakiego miałby doznać Jakub po kilkugodzinnym śnie na wilgotnej glebie nad potokiem Jabbok. Na przeciwnym biegunie umiejscawiają się zwolennicy poglądu, że Biblia podaje wierny obraz walki Jakuba z aniołem, która odbyła się dokładnie tak, jak została opisana.

Żydowscy komentatorzy Biblii postrzegają cały epizod jako ilustrację zasady traktowanej jako fundamentalna dla zrozumienia i objaśniania całości Rdz 12-50: czyny i postępowanie patriarchów są znakiem dla ich potomków. Stanowią zatem prefigurację i zapowiedź podobnych wydarzeń w przyszłych dziejach Izraelitów. Tajemnicza postać, z jaką zmagał się Jakub, to "książę Ezawa", rozumiany jako "książę narodu", którego protoplastą był Ezaw. W pierwszym rzędzie chodzi o Edomitów, ale nie tylko o nich, lecz i o innych wrogów, których często obejmowano wspólną nazwą "potomków Ezawa". W trakcie powtarzanych w dziejach zmagań nie zdołali oni przemóc Izraela. Jak Jakub, tak i jego potomstwo, wychodziło z nich zwycięsko, aczkolwiek płaciło za to ciężką cenę. Wywichnięcie stawu biodrowego to znak i zapowiedź strat, jakie wielokrotnie ponosił naród Izraela. W takiej interpretacji przejawia się troska nie tyle o ustalenie genezy i charakteru zagadkowego epizodu, co raczej o rozpoznanie jego roli i znaczenia, jakie może on spełnić w świadomości kolejnych pokoleń Izraelitów.

Pierwszy, a zarazem najstarszy, komentarz do zagadkowego epizodu zawiera starotestamentowa Księga Ozeasza. W nawiązaniu do Jakuba czytamy: "Już w łonie matki oszukał on brata, w pełni sił będąc walczył nawet z Bogiem. Walcząc z Aniołem, zwyciężył, płakał i błagał o łaskę" (Oz 12,3-5). Powstaje pytanie, czy nocne zmagania Jakuba nawiązują do zewnętrznego wydarzenia, jakie rzeczywiście miało miejsce i było faktycznie odczuwalne, czy też chodzi o doświadczenie wewnętrzne, a więc niemal prorockie, które wyrażono w postaci wizji. Równie ważna jest kwestia, jakie znaczenie posiada biblijne opowiadanie i o czym pragnie ono nas pouczyć.

Nowożytni komentatorzy przypominają, że motyw walki człowieka z istotami nadprzyrodzonymi jest spotykany w starożytnych mitach. Pojawia się też w nich wątek utraty o świcie niezwykłych sił. Walka tajemniczych istot z ludźmi stanowiła ulubiony temat folklorystyczny, co może sugerować, że i w Księdze Rodzaju mamy do czynienia z opowiadaniem ludowym, umiejętnie wykorzystanym dla wyjaśnienia nowego imienia Jakuba i zwyczaju nie spożywania przez Izraelitów ścięgna ze stawu biodrowego. Ale mimo pewnych analogii z motywami i tematami pozabiblijnymi, epizod z Jakubem różni się od nich wyraźnie. Uderza zwłaszcza jego lakoniczność i niezwykła głębia. Cokolwiek wydarzyło się nad potokiem Jabbok, dotyczyło właśnie Jakuba. Zatem wyłącznie od niego pochodziły wspomnienia utrwalone w Rdz 32,25-33. Odzwierciedlają one jego osobiste doświadczenia religijne. Opowiadanie nie zostawia żadnych wątpliwości, że jego przeciwnikiem nie był zwyczajny człowiek. Jakub był przeświadczony, że "twarzą w twarz" ujrzał Boga (w. 31) i usłyszał słowa: "odtąd twoje imię nie będzie Jakub, lecz Izrael" (w. 29). W rezultacie tych przeżyć miejsce nad potokiem Jabbok otrzymało nazwę Penuel, czyli "Oblicze Boga" (por. Rdz 28,10-19; 31,1-2).

Chociaż nie wiemy, na czym polegały tajemnicze zmagania Jakuba, znamy jednak ich rezultat: błogosławieństwo ze strony Boga. Bóg pobłogosławił swojego sługę, wybawił go z ręki prześladowcy i zapewnił mu ocalenie. Podobne błogosławieństwo, wraz z powołaniem i wezwaniem do opuszczenia kraju przodków i udania się do nowej ziemi otrzymał Abraham, pierwszy patriarcha. Podczas gdy Abraham odpowiedział całkowitym posłuszeństwem, Jakub pod koniec pobytu na obczyźnie zmaga się z Bogiem. Nocna przygoda to ostatni epizod w jego życiu przed czekającym go spotkaniem z ziemią ojców. Wraz ze zmianą imienia otwiera się nowy etap w jego życiu, a jednocześnie radykalnie nowy etap w życiu wywodzącego się od niego narodu, który w tym wydarzeniu będzie upatrywał swoje początki. Utrudzony nocną walką Jakub usłyszał słowa: "walczyłeś z Bogiem i z ludźmi i zwyciężyłeś" (w. 29). Zmiana imienia to nowe posłannictwo (por. Rdz 17,5.15; 35,10). "Izrael" znaczy "Bóg walczy" albo "oby Bóg walczył". To imię stanowi nie tylko symbol przekory Jakuba, lecz i dowód zdecydowania ze strony Boga, z jakim nieustannie zabiega On o naród swojego wybrania, a w rezultacie tego o każdego człowieka.

Wschodzące słońce zakończyło tajemnicze zmagania. Wprawdzie Jakub zapytał Nieznajomego o imię, lecz zamiast odpowiedzi otrzymał błogosławieństwo. Wtedy zrozumiał, kim jest Dawca błogosławieństwa, a zarazem jego nocny Przeciwnik. Ten szczegół daje sporo do myślenia. Niezbywalnym przymiotem Boga jest Jego przychylność, wyrażająca się w błogosławieństwie. Nie otrzymujemy go jednak bez wysiłku ani przypadkowo. Nie jest też wynikiem naszych zasług. Stanowi raczej owoc dojrzałego partnerstwa, które można osiągnąć za cenę odważnego wyboru własnej drogi życiowej, nawet gdyby miało to oznaczać zmagania z Bogiem. Nie sposób wyobrazić sobie radykalniejszego i bardziej brzemiennego w skutki spojrzenia na relacje między człowiekiem a Bogiem. Księga Rodzaju maluje wizerunek wyznawcy posłusznego Bogu, który w tym posłuszeństwie pozostaje jednak do końca sobą. Doprawdy, nie byłoby możliwe stworzenie takiego opowiadania bez unikatowego i obejmującego najgłębsze tajniki sumienia doświadczenia Boga!

*

Fragment książki: Ks. Prof. Waldemar Chrostowski - Pięcioksiąg, czyli Tora Mojżesza (skrypt)

Data utworzenia: 28/09/2016 @ 02:54
Ostatnie zmiany: 13/11/2017 @ 05:41
Kategoria : _ Postacie i zagadki Tory
Strona czytana 19042 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
62-menora-2.jpg62-judaizm.jpg62-szofar.jpg62-Hanukkah.jpg62-menora.jpg62-tanah.jpg62-hanuka.jpg62-gwiazda.jpg62-hebrew.jpg62-Hasidic chicken.jpg62-torah.jpg62-korona.jpg62-chalka.jpg62-tefilimTallit.jpg62-shofar.JPG62-talit.jpg62-tora.jpgtorah-verse.jpg62-tallit-prayer.jpg62-mezuzah.jpg62-skull-cap.jpg62-hasyd.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 9008277 odwiedzający

 238 odwiedzających online