Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

( Egipt ) - Maat

Maat

Celem niniejszej pracy jest ukazanie czytelnikowi zjawiska egipskiego kosmicznego ładu, który odzwierciedla postać abstrakcyjnej bogini Maat. W tekście wielokrotnie powołuję się na opracowania oraz teksty źródłowe przygotowane przez pracowników Instytutu Religioznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego 1, których pełen wykaz można znaleźć w bibliografii.

Maat ­ - wyjaśnienie pojęcia

,,Prawda wielka jest i trwała jej moc, i nie pogorszyła się od czasów boga. Będzie ukarany, kto przekracza [jej] prawa ­ to przyszłość przestępcy [...] Siłą Maat [Ładu] jest jej trwałość" 2.

       Maat, jak wiele egipskich bóstw o ludzkiej postaci, jest boginią abstrakcyjną. Personifikuje ona ład świata, kosmiczny porządek, którego musieli przestrzegać bogowie, faraonowie i zwykli ludzie. Brak Maat, jej odejście oznacza powrót do pierwotnego chaosu (Nu) i koniec znanego świata 3.
       Za kapłanów bogini Maat uważa się sędziów, czyli urzędników państwowych, którzy ucieleśniają prawa bytu, prawdy i uniwersalnego porządku 4. Jednakże najwyższym kapłanem, tak samo jak w przypadku wszystkich innych bóstw, był sam faraon.
       Symbolem Maat jest strusie pióro, które oznacza lekkość. Wypływają z niej czyny prawe i dobre 5. Podczas sądu ostatecznego pióro to wykorzystywane było jako przeciwwaga dla serca człowieka ­ jeśli serce okazało się cięższe od pióra, ilość złych uczynków za życia była zbyt duża i dusza (Ba) była pożerana przez specjalne bóstwo, zwane ,,Pożeraczką" (eg. Ammit). Jeśli serce było lżejsze od pióra, lub jego waga była równa, dusza była ,,usprawiedliwiona przez głos", czyli mogła żyć dalej w zaświatach, pomagać Ozyrysowi w czasie sądu, połączyć się z pozostałymi duszami, lub nawet powrócić na jakiś czas na ziemię, przyjmując cielesną powłokę 6. Ponadto symbol pióra Maat był wykorzystywany jako amulet mający zapewnić prawość i szczerość we wzajemnych stosunkach 7.
       Kult bogini Maat znany jest praktycznie od początku istnienia religii egipskiej. W późniejszym okresie utożsamiano ją z córką boga Re, Tefnut. Zapewnienie Maat, czyli ładu świata było najważniejszym zadaniem faraonów. Do tego służył rytuał, codziennie celebrowany na jej cześć w świątyniach.
       Jej kult związany jest przede wszystkim z normami i prawami społeczeństwa egipskiego. Regulował relacje między faraonem a jego ludem 8.

Jak powstała Maat
       Aby móc określić kiedy i jak powstała Maat, musimy odwołać się do mitologii egipskiej. Odpowiedź na pierwsze pytanie, dotyczące czasu, może okazać się wyjątkowo prosta, aczkolwiek niezadowalająca współczesnego czytelnika. Mianowicie stworzenie bogów, świata, stanów i wszystkiego co istnieje w religii egipskiej, jak i większości znanych nam wyznań odbywa się w czasie przed czasem, w czasie mitycznym. Logicznym zatem jest, że nie możemy podać konkretnej, a nawet zaokrąglonej do kilkuset lat daty powstania tej postaci.
       Z drugiej jednak strony postać Maat towarzyszy mitologii znad Nilu od początku jej dziejów 9, wobec czego możemy stwierdzić, iż powstała u zarania dziejów cywilizacji Egiptu.
       Odpowiedź na pytanie o sposób powstania bogini będzie stosunkowo łatwiejsze i bardziej konkretne. W tym przypadku mamy do dyspozycji dwie wersje mitu. Pierwsza mówi nam, iż Maat powstała po zwycięskiej dla pierwszego walce Horusa z Setem, kiedy syn Ozyrysa staje się prawowitym władcą świata.

       Druga wersja odnosi się do porównania Maat i Tefnut, córki Re:
,,Rzekł Atum:
To jest moja córka ­ byt niewieści ­ Tefnut,
Która będzie wraz ze swym bratem Szu:
Życie (Anch) jest jego imieniem, Ład (Maat) jest jej imieniem" 10.

Jak widać w powyższym cytacie Tefnut została zrównana z Ładem Świata, natomiast jej brat, Szu, stał się odzwierciedleniem życia, choć jego symbolem jest również hheka (magia, moc kosmiczna). Stało się tak ze względu na charakterystykę obu postaci. Tefnut uznawana była za boginię wilgoci i ciemnych otchłani podziemnych, przez co kojarzono ją ze stałością, brakiem zmian. Szu natomiast to bardzo aktywne bóstwo, kojarzone z przestrzenią powietrzną, rozciągającą się między niebem i ziemią. Jako że był on pierwszym zdecydowanie męskim bytem identyfikowano go z rodzajem energii kosmicznej ­ - hheka.
       Warto w tym miejscu poświęcić kilka słów wspomnianej wyżej mocy kosmicznej, gdyż jest ona niejako przeciwieństwem Maat. Hheka symbolizuje zmianę idealnego stanu tak, by móc osiągnąć swoje cele, dlatego jest ona przez nas utożsamiana z magią. Należy przy tym pamiętać o pewnym istotnym problemie: jeżeli ideałem społecznym starożytnego Egiptu było zachowanie ładu świata, brak jakichkolwiek zmian 11, to dlaczego hheka nie była uznana za zjawisko negatywne? Za jedną z odpowiedzi może posłużyć cytat mówiący o zesłaniu tejże siły:

,,Jestem tym, którego stworzył jedyny bóg
Zanim jeszcze powstała dwójnia na świecie,
Zanim on wysłał swe Jedyne Oko [tj. boginię Tefnut, Sachmet lub Hat-Hor]
Stworzył mnie w chwili, gdy był całkowicie samotny
Jako wypowiedź swoich ust!
Zanim jeszcze jego Ka uległo zmilionkrotnieniu,
aby ochraniać swoje stworzenia,
W chwili, gdy rozmawiał z Chepri, lecz był potężniejszy od niego,
W chwili, gdy położył rozkaz na swoje usta!
[...]
Mam moc ochraniania Bożego Nakazu.
Jestem tym, który pozwala działać zgromadzeniu bogów.
Jestem tym, który spełnia wszelkie pragnienia Ojca Bogów
Jam jest Hheka" 12.

       Drugą z odpowiedzi jest fakt, iż zmiany wywoływane przez hheka nigdy nie były trwałe, lecz zanikały po pewnym czasie.

Maat i faraon
       Jak wspomniałem wcześniej głównym gwarantem ładu świata był faraon. To jego zadaniem było dbanie o poddanych oraz państwo tak, by zawsze zachowywać porządek i trzymać się ustalonych praw. Był on niejako utożsamiany z utrzymywaniem Maat, gdy na tron wstępował nowy władca, na przykład po panowaniu hyksosów 13 rozgłaszano, iż bogini powróciła i świat nie jest już zagrożony.

,,Niech wasze serca biją spokojnie, mieszkańcy całego kraju!
czas błogi.
Władca, oby żył w szczęściu i zdrowiu, pojawił się w chwale w całym zjednoczonym Kraju.
Maat wróciła na swoje miejsce. [...]
Wszyscy ludzie, którzy uznajecie Maat, pójdźmy i patrzmy!
Prawda wypędza kłamstwo, Ci, co czynią niesprawiedliwość, padli na twarz,
Ludzie nienasyceni w swej chciwości zostali opuszczeni.
Woda wzbiera i nie opada,
Wylewy są wysokie,
Dni są długie,
Noce mają właśnie tyle godzin, ile potrzeba,
Księżyc powraca regularnie,
Bogowie są łaskawi i mają w sercach radość,
Żyje się wśród śmiechu, życie jest cudowne" 14.

       Powyższy cytat ilustruje nam nie tylko powiązanie faraona i Maat, pokazuje on również, że funkcje ładu świata nie ograniczają się jedynie do życia ludzi, ale oddziałuje ona także na świat przyrody, na to, ile czasu trwają poszczególne cykle pór roku, dnia i nocy.
       Co się jednak działo, jeśli faraon okazał się niewłaściwym człowiekiem, jak na przykład Echnaton15? W takim wypadku kapłani utrzymywali, iż był on uzurpatorem, któremu nie przyświecała Maat. Nie uznawali go za prawowitego władcę i potomka bogów na ziemi.
Maat na sądzie ostatecznym
      Postać Maat jest również związana z sądem ostatecznym, sądem Ozyrysa, na którym stawiają się wszystkie dusze zmarłych. Jej rola ograniczała się do położenia na wadze Anubisa strusiego pióra, które jest jej symbolem. Na przeciwnej szali kładzione było serce zmarłego.
       Jeżeli serce było tak przepełnione złymi uczynkami, iż okazało się cięższe od pióra, to jego dusza (Ba) była pożerana przez Ammit, czyli ,,Pożeraczkę". Warto nadmienić, że przewinienia związane były z nie przestrzeganiem ładu świata.
       W drugim przypadku, gdy serce było tej samej wagi, co pióro dusza zmarłego mogła odejść w zaświaty, gdzie wiodła swe życie po życiu.
       Ostatnia z możliwości, serce lżejsze od pióra, pozwalała zmarłemu na uczestnictwo w sądzie ostatecznym wraz z Ozyrysem.

,,Sprawiedliwi, którzy noszą Maat,
Ci, którzy pełnili uczynki sprawiedliwości,
Jak długo byli na ziemi,
Którzy walczyli w obronie swego boga,
Ci zostali wezwani do 'Radości Ziemi'.
Dano im siedzibę tego, który żywi się Maat. [...]
Ozyrys rzekł do nich: Jesteście sprawiedliwi, o sprawiedliwi [...]
Staliście się moimi towarzyszami
Tymi, którzy przebywają w Siedzibie-tego-którego-ba-jest-święte
Żyjcie tym, czym oni żyją!
Oddychajcie tym, czym oni oddychają!
Bądźcie panami ochłody z waszej sadzawki. [...]
Ich ofiary to sprawiedliwość,
Ich ofiary to wino,
Ich ofiary to woda" 16.

Odejście Maat
       Egipcjanie nie utrzymywali, że świat jest wieczny. Według ich wierzeń, miał się on skończyć wraz z odejściem Maat, gdy ład świata zostanie wyparty przez hheka.
       Ważnym elementem tych wierzeń jest to, że w przeciwieństwie do na przykład mitologii chrześcijańskiej, gdzie człowiek może grzeszyć, lecz nie czyni krzywdy Bogu, w religii starożytnego Egiptu każdy niegodziwy postępek, każde sprzeniewierzenie się ładowi świata trwale kaleczyło Maat, przybliżając czas końca świata.
       Gdy bogini odejdzie na świecie znów zapanuje pierwotny chaos (Nu), nastąpi koniec czasów, koniec człowieka, zniszczone zostaną nawet zaświaty. Pozostaną jedynie dwaj bogowie: Ozyrys i Atum.

,,(...) Jak długo będzie trwało życie? - pyta Ozyrys. Odpowiada Atum ­ Masz przed sobą miliony milionów lat, lecz w końcu zniszczę wszystko, co stworzyłem. Świat znów powróci do prazasady (Nu), z której wyszedł na początku (...)" 17.

---------
Krzysztof Sapiński
Instytut Religioznawstwa Uniwersytet Jagielloński

Bibliografia
Kazimierz Banek, Religie Wschodu i Zachodu ­ wybór tekstów źródłowych, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991.
Wiesław Bator, Religia Starożytnego Egiptu, WAM, Kraków 2004.
Heike Owusu, Symbole Egiptu, KOS, Katowice 2002.
Joseph Toledano, Magia Egipska ­ wiedza tajemna w starożytnym Egipcie, REA s.j., Warszawa 2005.

Przypisy
1 Instytut Religioznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Grodzka 52, 31-044 Kraków.
2 W. Bator, Nauka Ptahotepa [w:] Religie Wschodu i Zachodu..., pod red. K. Banka, s. 118.
3 Znanego, ponieważ ze źródeł egipskich nie można wnioskować, czy po zakończeniu obecnego cyklu świat zostanie odbudowany. Za tą opcją przemawia rozmowa Ozyrysa z Atumem.
4 H. Owusu, Symbole Egiptu, s. 83.
5 Tamże.
6 Nie należy tego mylić z reinkarnacją, dusza ludzka przychodziła na ziemię tylko na określony czas, w którym miała przekazać ważną informację lub wykonać jakieś zadanie. 7
 J. Toledano, Magia Egipska..., s. 62.
8 Tamże.
9 Tych, które są nam znane poprzez zabytki architektoniczne, hieroglify i zapisy w dokumentach z tamtego okresu, czyli około 3500 lat p.n.e.
10 W. Bator, Księga Piramid [w:] Religie Wschodu i Zachodu..., pod red. K. Banka, s. 117.
11 Ponieważ Egipcjanie, co jest ewenementem w starożytnym świecie, uważali, iż żyją w złotym wieku, w najlepszych czasach z możliwych.
12 W. Bator, Tekst Sarkofagów IV [w:] Religie Wschodu i Zachodu..., pod red. K. Banka, s. 129.
13 Władcy semicko-huryccy, panowali w Egipcie w wiekach XVII-XVI p.n.e.
14 F. Daumas, Hymn koronacyjny Merenptaha (XIII w. p.n.e.) [w:] Religie Wschodu i Zachodu..., pod red. K. Banka, s. 118.
15 Echnaton przeprowadził reformę religijną w starożytnym Egipcie, po jego śmierci starano się zamazać wszelkie jego wizerunki, wyrzucając go w ten sposób z pamięci i pozbawiając życia w zaświatach.
16 F. Daumas, Księga Bram [w:] Religie Wschodu i Zachodu..., pod red. K. Banka, s. 133. 7
17 W. Bator, Religia Starożytnego Egiptu, s. 331.

Data utworzenia: 29/01/2010 @ 11:48
Ostatnie zmiany: 06/08/2011 @ 17:59
Kategoria : ( Egipt )
Strona czytana 10966 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
cerkiew_turzansk.jpgba4ko_1.jpgMastichari_Kos_Greece.jpgkrzyz-prawoslaawie.jpg0-Church Trinity.jpgalexei-ii.jpgprawoslawny-koszyczek.jpgmoscow14.jpg0-dome-cross2.pngAgios_Theologos_Kos.jpgprawoslawny-haft.jpgAgioi_Asomatoi-Athens.jpgprawoslawny-slub-korony.jpg0-sofia.jpgprawoslawna-ikona.jpgbazylika_Paros.jpg0-ortho4.jpg0-Belogorsk Monastery.jpg0-cerkiew-5.jpg0-cerkiew2.jpgprawoslawny-slub.jpg0-prawoslawie2.jpgDafni_Christ.jpg141t.gifRhodos_Agios_Nikolaos_Foundoukli.jpgKalymnos_Emporeios.jpglampy-prawoslawne.jpgsvkanstanty_and_alena_kopia.jpg0-vladimir-church-2.jpg0-cerkiew.jpgprawoslawne-krzyze.jpgprawoslawny-pop.jpg0-cebule2.jpgcyryl_metody.jpgkarlowe-wary.jpg0-The_Trinity_Cathedral.jpg0-Nicholas_in_Kronstadt.jpg402462_85_th.jpg0-moskwa.jpg0-Savior of Spilled blood.jpg0-Trinity Lavra.jpg1170761.jpg0-dome-cross.png0-Our Saint Petersburg.jpg0-petersburg.jpgLavra_Easter.jpg0-st-isaac-cathedral.jpg0-christ-the-saviour.jpg0-monas.jpgPatmos_church.jpg0-Novgorod.jpgbatiuszka.jpgSaint_Michael_Smichov.jpg0-cebule3.jpgPanagia_Damiotissa_Naxos_Greece.jpgprawoslawne-swiece.jpgnaksos.jpg0-bochu.jpgkosciol-prawoslawny.jpg0-cebule.jpeg23359664.jpg0-moscow-2.jpg0-st-basils-moscow-3.jpgprawoslawny-ornat.jpg0-lodz2.jpgprawoslawny-krzyz.jpg0-Belgrade.jpggrecki-prawoslawny.jpgPanagia_Vrisiani_Mesochori.jpg0-archangel.jpgOrthodox_Brno.jpgRhodos_Asklipio_Church.jpg0-StPetersburg.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 6499771 odwiedzający

 90 odwiedzających online