Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Religie a architektura - Paestum

Paestum
Posejdonia (z łacińska Paestum) założona zo­stała w połowie VII wieku przez Dorów, których Achajowie wyrzucili z Sybaris. Miasta greckie w Italii, podobnie jak w Grecji macierzystej, wal­czyły między sobą zażarcie o hegemonię. Były tak­że próby zjednoczenia południowej Italii, na za­sadzie  związku miast.   Ideę  tę  mieli  realizować — jak przypuszczają uczeni na podstawie dowodów numizmatycznych   —  pitagorejczycy  z   Krotonu. Oni to właśnie obrócili w gruzy potężne, liczące w   czasach   rozkwitu   sto  tysięcy  mieszkańców —  Sybaris. Mieszkańcy Posejdonii sprzymierzyli się ze zwycięzcami i dobrze na tym wyszli. Pod­stawą bogactwa stał się dla nich handel zbożem i oliwą. W ciągu niedługiego okresu zbudowano w mieście dziesięć świątyń.
Magna Grecia Magna Grecia
Były one nie tylko przejawem ducha religij­nego czy, jak się to w nieskończoność powtarza, manifestacją greckiej potrzeby piękna. Sztuka, a zwłaszcza architektura, w koloniach spełniała ważną rolę podkreślania odrębności narodowej wo­bec otaczających ludów. Świątynia grecka na wzgórzu była jak sztandar wbity w zdobytą zie­mię.

Wiek VI i V przed naszą erą to apogeum greckiej cywilizacji w Italii, jej okres peryklejski. Miasta kupców stały się również przystanią uczo­nych, poetów i filozofów. Ci ostatni zdobywają na­wet duży wpływ polityczny. W Krotonie i Metaponcie rządzą pitagorejczycy. Dla tych, którzy czy­tali Republikę Platona, nie będzie dziwna infor­macja, że około 450 roku przed naszą erą lud zbuntował się przeciwko filozofom, którzy pod pre­tekstem adoracji liczb zarządzili rejestrację męż­czyzn, zamykając przy tej okazji podejrzanych o ne­gatywny stosunek do pitagoreizmu. No cóż, prze­ciętni obywatele nie mają zrozumienia dla abs­trakcji i wolą od mędrców tępą, przekupną biu­rokrację.

W pobliżu Paestum znajdowała się Elea, gdzie na przełomie VI i V wieku powstała szkoła filo­zoficzna, założona przez Parmenidesa — drugie po szkole jońskiej ważne ogniwo w dziejach myśli greckiej. Przedklasyczny okres filozofii greckiej re­prezentują filozofowie z kolonii.
Paestum Posejdonia - Paestum - widok z góry
Jest to może tłumaczenie zbyt naiwne, chociaż prawdopodobne, że stan wiecznego zagrożenia grec­kich poleis kazał eleatom głosić konsolacyjną pra­wdę o niezmienności świata, o stałości bytu. Ale nieruchoma strzała Zenona z Elei nie sprawdziła się w historii.

W roku 400 przed naszą erą Posejdonia zo­stała podbita przez okolicznych górali — Lukańczyków. W siedemdziesiąt lat później król Epiru Aleksander, bratanek Aleksandra Wielkiego, po­czuwając się do helleńskiej solidarności, gromi Lukańczyków. Ale po jego śmierci znów opanowują oni miasto. Okupacja musi być ciężka, skoro nie wolno nawet mówić po grecku.

Ponownymi wyzwolicielami stali się Rzymia­nie. Z nimi Grecy porozumieli się łatwo. Paestum zostaje rzymską kolonią; dostarcza Rzymowi stat­ków i marynarzy. W ciężkich dla republiki chwi­lach (po bitwie pod Kannami) posejdończycy ofia­rowali na cele wojenne wszystkie złote naczynia ze swoich świątyń. Rzymianie wspaniałomyślnie daru nie przyjęli, a w uznaniu lojalności nadali miastu rzadki przywilej bicia własnej monety.

Na koniec bóg morza, któremu poświęcone było Paestum, odwrócił się od swoich czcicieli. Pod­niósł brzeg morski. Pobliska rzeka Silarus straciła ujście i zaczęła rozkładać się. Strabon narzeka na złe powietrze okolic. To, czego nie mogli dokonać barbarzyńcy, dokonuje malaria.
Paestum Paestum - Świątynia Neptuna
Z początkiem średniowiecza nie jest to już miasto, ale karykatura miasta. Zamieszkuje je ma­ła gmina chrześcijańska. Garść pokracznych dom­ków zbudowanych ze złomów antycznych budowli skupiła się koło świątyni Demeter przerobionej na kościół.

Wreszcie w XI wieku zdziesiątkowani miesz­kańcy malarycznego miasta ustępują pod naciskiem Saracenów. Uciekają na wschód w góry tą samą dro­gą, jaką uchodzili przed Grekami Lukańczycy.

W Capacchio Vecchio, gdzie schronili się po­sejdończycy, zbudowano kościół poświęcony Ma­donnie Granatu. Ma ona twarz Hery. W maju i sierpniu mieszkańcy okolic wyruszają w uroczy­stej procesji do starego kościoła. Niosą ustrojone kwiatami małe barki ze świeczką w środku. Takie same, jakie dwadzieścia sześć wieków temu nieśli Grecy Herze z Argos.

W połowie XVIII wieku w okolicach Paestum, które wówczas nie istniało, wytyczano drogę. Przy­padkowo odkryto trzy świątynie doryckie, z któ­rych jedna należy do najlepiej zachowanych na świecie. Nazywano je: Bazylika, świątynia Posejdona i świątynia Demeter. Stał w nich tłum po­bożnych  dębów. (...)

Pierwsze wrażenie bliskie jest rozczarowaniu: świątynie greckie są mniejsze, ściśle mówiąc, niższe, niż się spodziewałem. Te, które mam przed oczyma, stoją co prawda na równinie płaskiej jak stół, pod ogromnym niebem, które jeszcze bardziej je spłaszcza. Jest to dość wyjątkowa sytuacja topograficzna, gdyż większość sakralnych budowli greckich wznoszono na wyżynach. Brały one w siebie linie górskiego pejzażu, który je uskrzydlał.

W Paestum, gdzie zawiodła pomoc przyrody, można studiować Dorów chłodno i bez egzaltacji. Tak jak należy traktować ten najbardziej męski ze wszystkich stylów architektury. Jest surowy jak dzieje jego twórców przybyłych z północy. Krępy, przysadzisty i, chciałoby się powiedzieć, atletyczny, godny epoki herosów, uganiający z maczugą za dzikiem. Zwłaszcza rysunek kolum­ny ma wyraźną muskulaturę. Pod ciężarem architrawu rozłożysty kapitel nabrzmiały jest od wy­siłku.
Paestum Paestum - Bazylika - Świątynia Hery
Najstarszą budowlą Paestum jest Bazylika pochodząca z połowy VI wieku przed naszą erą. Początkowo myślano, że jest to budynek publiczny, a nie sakralny, posiada bowiem fasadę o niepa­rzystej liczbie kolumn — rzecz nie spotykana w świątyniach greckich. Najbardziej uchwytną ce­chą świadczącą o archaiczności budowli jest wyraźny entasis, to jest zgrubienie środkowej części trzonu kolumny. Spoczywający na jej szczycie po­tężny echinus ma formę mocno spłaszczonej po­duszki. Górna partia kolumny jest silnie zwężona w stosunku do podstawy, co ma przeciwdziałać wrażeniu ciężkości i stłoczenia akcentów piono­wych. I jeszcze jeden szczegół rzadko spotykany w świątyniach greckich: między trzonem a kapi­telem biegnie dyskretny wianuszek listków, które historycy sztuki wywodzą z tradycji mykeńskiej.

Masywne jak ciała tytanów kolumny nie dźwigają już teraz dachu, ale resztki architrawu i fryzu. Wiatr i burze ścięły równo szczyt Bazyliki. Tylko nieliczne szczątki tryglifów i wzruszający ślad anonimowych budowniczych — zagłębienie w kształcie litery U, wyżłobione przez sznur, któ­rym wciągano ciężkie bloki piaskowca.

Żeby wejść do wnętrza, trzeba wspiąć się na trzy schody przeznaczone raczej dla olbrzymów niż dla ludzi. Nie wszystko zatem w tej sztuce było na miarę człowieka.

Plan wewnętrzny świątyni jest prosty. Część centralną stanowi prostokątna obudowana sala, zwana naos — ciemna jak wnętrze okrętu. Tu znajdował się posąg boga i jego piorun. Miejsce przeznaczone raczej dla kapłanów niż dla wier­nych, dalekie echo podziemnej groty.

Ceremonia ofiary odbywała się na zewnątrz, o czym świadczą ołtarze znajdujące się przed świą­tynią. Perystyl i pronaos były zbyt wąskie dla tłumnych procesji. Świątynia dla większości wy­znawców była tym, co się widzi z zewnątrz. Toteż architekci greccy interesują się bardziej takimi sprawami, jak wysokość i rozstawienie kolumn, proporcje bryły, rozmieszczenie elementów deko­racyjnych — niż poszukiwaniem nowych rozwiązań wnętrza.
Paestum Paestum - Bazylika - Świątynia Hery - detal, polichromia
Na południe od Bazyliki jedna z najpiękniej­szych, najlepiej zachowanych świątyń doryckich, jakie dotrwały do naszych czasów. Odkrywcy przy­pisywali ją Posejdonowi. Nowsze badania, w opar­ciu o znalezione przedmioty kultu, rewindykowały ją małżonce Zeusa, Herze z Argos. Także skory­gowano pierwotny sąd, że jest to najstarsza bu­dowla sakralna Paestum. Przeciwnie, jest ona najmłodszą z zachowanych świątyń doryckich Posejdonii. Pochodzi z około 450 r. przed naszą erą i wyprzedza o kilka lat ateński Partenon, a więc należy do epoki klasycznej  doryzmu.

Bryła świątyni jest zwarta, a jednocześni lżejsza od archaicznych budowli. Ma doskonale wyważone proporcje; poszczególne elementy wiążą się z sobą w całość niezawodnie jasną i logiczną. Artysta dorycki operował nie tylko kamieniem, ale także pustą przestrzenią między kolumnami, modelując po orfejsku powietrzem i  światłem.

Linie horyzontalne nie są doskonale równoległe. Zastosowano tu korekturę optyczną (wynalazek przypisywany Ikiinosowi z Miletu — twórcy Partenonu), a mianowicie krzywizny, zagięcia poziomu do środka, co daje właśnie ów efekt zwartości. Architekci doryccy wiedzieli także, że gdyby ustawiono kolumny idealnie prostopadle, sprawiałoby to wrażenie rozszerzania się linii pionowych ku górze, a więc rozpadania się świątyni na boki. Dlatego kolumny zewnętrzne pochylone były do środka.

W przypadku świątyni Hery odstąpione od tej zasady i zastosowano to, co by współczesny  malarz nazwał działaniem, fakturą. Zewnętrzni kolumny są prostopadłe, ale ich rowki, tzw. kanelury, prowadzą oko tak, że sprawiają wrażenie nachylenia kolumn ku środkowi.

Mimo tych architektonicznych subtelności Hera z Argos ma pondus, moc i surową konieczność starych doryckich budowli, chociaż pochodzi z epoki klasycznej. Stosunek grubości kolumny do jej wysokości ma się jak 1 : 5. Szczyty kapiteli — kwadratowe abakusy, stykają się niemal z sobą i nie są bynajmniej elementem dekoracyjnym, ale naprawdę i realnie dźwigają trójkątny szczyt świątyni, równy połowie wysokości kolumny.
Paestum Paestum - Świątynia Ateny - Atenajon
Na południowym krańcu świętej strefy miasta - świątynia Demeter. W istocie był to Atenajon,  o czym świadczą odkryte niedawno statuetki i na­pis w archaicznej łacinie, który brzmi: Menerva. Wybudowano ją z końcem VI wieku. Ma podobny jak Bazylika profil kolumny o wydatnym entasis i spłaszczonym echinusie. Na pozór czysty egzemplarz sztuki Dorów.

Ale czyste porządki architektoniczne zdarzają się (poza podręcznikami) niezmiernie rzadko. W świątyni Demeter odkryto ostatnio dwa kapi­tele jońskie. Niektórzy historycy sztuki ostro prze­ciwstawiają sobie te dwa style — dzieła odmien­nych szczepów i mentalności. O pierwszym mó­wią, że był męski, ciężki, wyrażający siłę; o dru­gim, że był kobiecy, pełen azjatyckiego wdzięku i lekkości. W rzeczywistości i w praktyce istniały liczne kontaminacje, i przeciwieństwa były mniej akcentowane, niżby życzyli sobie tego klasyfika­torzy.

Trzy świątynie Paestum to trzy epoki porząd­ku doryckiego. Bazylika reprezentuje okres archai­czny. Demeter — okres przejściowy. Hera jest wspaniałym przykładem dojrzałego doryzmu. Choć­by dlatego Paestum warte jest zwiedzenia jako jeden z najważniejszych i najbardziej pouczają­cych zespołów architektury antycznej.

*

 

Fragment książki: Zbigniew  Herbert - Barbarzyńca w ogrodzie


Data utworzenia: 12/10/2021 @ 23:59
Ostatnie zmiany: 27/12/2021 @ 17:15
Kategoria : Religie a architektura
Strona czytana 17967 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
62-Hasidic chicken.jpg62-korona.jpg62-tefilimTallit.jpg62-menora-2.jpg62-tallit-prayer.jpg62-Hanukkah.jpg62-gwiazda.jpg62-tora.jpg62-menora.jpg62-tanah.jpg62-mezuzah.jpg62-judaizm.jpg62-hanuka.jpg62-szofar.jpg62-skull-cap.jpg62-torah.jpg62-hasyd.jpg62-chalka.jpg62-talit.jpg62-shofar.JPGtorah-verse.jpg62-hebrew.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 9006054 odwiedzający

 84 odwiedzających online