Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Religie a sztuka - Katakumby Rzymu

Katakumby Rzymu

Chrześcijaństwo rozwinęło się w I wieku naszej ery najpierw w rzymskiej Palestynie, a następnie stopniowo w II i III, zaś w IV wieku szybko rozprzestrzeniło się na całym obszarze Cesarstwa Rzymskiego, a także poza jego granicami. Pierwotnym środowiskiem kulturowym był więc dla tej religii wielki konglomerat ludów, społeczności, języków, wierzeń, zwyczajów, wreszcie tradycji artystycznych całego Imperium Romanum.

Sztuka chrześcijańska, podobnie jak chrześcijańskie piśmiennictwo nie mogła zatem rozwijać się w oderwaniu od otaczającego ją świata rzymskiego antyku i wszelakich tradycji lokalnych, od dziedzictwa najstarszych kultur Egiptu i Mezopotamii począwszy, przez kultury Syrii i Azji Mniejszej, na kulturze grecko-rzymskiej skończywszy. Każda z grup chrześcijan mieszkających w Jerozolimie, Efezie, Koryncie, Salonikach, Aleksandrii, Rzymie, Kartaginie, Tarragonie czy Trewirze była ściśle związana w życiu codziennym z pogańskimi mieszkańcami swoich miast. (...)

Wiek III ze swoimi długimi okresami pokoju dla Kościoła jest pierwszym stuleciem, z którego pochodzą najwcześniejsze zabytki sztuki chrześcijańskiej. Ich niewielka liczba (malarstwo katakumbowe i reliefy sarkofagów w Rzymie, fragmenty fresków z hypogeum w Neapolu, Cimitile i Aleksandrii, dwa domy zebrań w Dura Europos i Kirkbize oraz pojedyncze figurki) jest wynikiem złego stanu zachowania. W Rzymie i Aleksandrii - miastach o zapewne najliczniejszych gminach chrześcijańskich w III wieku - zachowały się tylko podziemne cmentarze; z Antiochii i Kartaginy, niemniej zchrystianizowanych, nie dotrwały do naszych czasów żadne zbytki doby przedkonstantyńskiej, Natomiast domu: w Dura Europos - pochodzący z mało znaczącego miasta Mezopotamii i w Kirkbize - wchodzący w skład dóbr prywatnych w Syrii, raz zniszczone w starożytności, pozostały w ruinie do dziś.


Katakumby Kaliksta

Katakumby Kaliksta - Rzym - wejście

Katakumby Rzymu należą do najwcześniejszych znanych zabytków chrześcijańskich całego Cesarstwa. Były to podziemne cmentarze, wyryte w tufie wulkanicznym; nazwa wywodzi się od określenia doliny - ad catacumbas - przecinającej via Appia na południe od miasta. Katakumby składają się z podziemnych korytarzy z podłużnymi grobami (loculi) umieszczonymi w ścianach jedne nad drugimi i z przyległych doń niewielkich kwadratowych pomieszczeń - grobów rodzinnych (cubicula).


Katakumby Kaliksta

Katakumby Kaliksta

Zaczątki później bardzo rozbudowanej i wielopoziomowej sieci korytarzy były proste: dwie równoległe arterie łączono kilkoma poprzecznymi korytarzami albo od jednej głównej arterii odprowadzano liczne boczne korytarze na kształt gałęzi. W miejscach przecięcia niektórych korytarzy wiercono świetliki (lucernaria) doprowadzające światło i świeże powietrze oraz ułatwiające transport na zewnątrz zbędnego tufu. Z biegiem czasu pogłębiono istniejące korytarze lub ryto nowe na różnych poziomach. Katakumbom towarzyszyły zabudowania naziemne - budynki z prowadzącymi pod ziemie schodami, mauzolea i domy zebrań.

W przypisywanym Hipolitowi utworze Philosophumena znajdujemy informacje o biskupie rzymskim Zefirynie (199-217), przekazującym pieczę nad chrześcijańskim cmentarzem diakonowi Kalikstowi, co potwierdziły jeszcze w ubiegłym wieku odkrycia G.B. de Rossiego w najstarszej części katakumb Kaliksta na via Appia. Pochodzi ona z początków III wieku i zawiera między innymi Kryptę Papieską, powstałą z połączenia w jedną całość dwóch cubiculi, gdzie chowano biskupów Rzymu od Poncjana (zm. 235) do Eutychiana (zm. 283).


Katakumby Kaliksta

Katakumby Kaliksta - Krypta papieży


Zidentyfikowanie grobów innych biskupów i antybiskupów z III wieku (Kalikst, Korneliusz, Hipolit, Nowacjan, Gajusz) oraz męczenników tego samego czasu (Januarius, Aleksander z Coemeterium Jordanorum, Agapit i Felicissimus oraz Wawrzyniec) pozwoliło - wraz z niezbitymi wskazówkami chronologicznymi w postaci zachowanych inskrypcji i monet - na ścisłe datowanie najstarszych części wielu rzymskich katakumb na okres przedkonstantyński.


Chleb i ryba

Katakumby Kaliksta - krypty Lucyny - Chleb i ryba

Należą do nich: Krypta Lucyny i rejon Gajusza (Kalikst), arenarium (dawna kopalnia tufu) i region Acilli, gdzie wykorzystano na korytarze wcześniejsze kanały irygacyjne i cysterny wodne (Priscylla na via Salaria); regiony X i Z (Marcellin i Piotr, na via Labicana), części centralne katakumb: Calepodio (via Aurelia), Nikomede i Coemeterium Maius (via Nomentana), Nowacjana (via Tiburtina), Spelunca Magna (Pretekstat na via Appia) oraz liczne pojedyncze hipogea (Ampliato, dobrego Pasterza, Flavii, Flavii-Aurelii), które połączone stworzyły kompleks katakumb Domitilli (via Ardeatina). Jako kryterium chronologiczne posłużył tutaj styl malarstwa ściennego.

Malarstwo to, o kompozycji składającej się z figuralnych i ornamentalnych przedstawień zamkniętych w sieci czerwono-zielonych (a czasami niebieskich) linii na białym tle, były charakterystyczne dla całego malarstwa ściennego III wieku (tzw. Villa Piccola na via Appia, hipogeum Aurelii na Viale Manzoni) i to nie tylko podziemnego, gdyż skąpe resztki dekoracji domów rzymskich z tego okresu wykazują styl podobny.


Katakumby Kaliksta

Sklepienie, Katakumby Kaliksta

Miejsce pogańskich przedstawień figuralnych zajmują w malarstwie katakumbowym sceny biblijne: Noe z podniesionymi ramionami w geście oranta w małej podobnej do otwartej skrzyni arce; Daniel-orant, między dwoma lwami siedzącymi w heraldycznych pozach; Jonasz na statku, porywany i wypluwany przez smoka morskiego o wężowo-rybim długim i skłębionym ogonie, a wreszcie odpoczywający we śnie pod pergolą owitą w cukinie; Abraham ofiarujący Izaaka; Mojżesz uderzający różdżką w skałę, z której tryska źródło; Jezus wskrzeszający Łazarza stojącego, na wzór egipskiej mumii, w grobie podobnym do małej kapliczki; Jezus uzdrawiający; Chrzest Jezusa oraz jego rozmowa z Samarytanką u studni.


Noe

Katakumby rzymskie - Noe

Scenom tym towarzyszą popularne w pogańskiej ikonografii nagrobnej wizerunki filozofów, orantów, pasterzy i rybaków, tańczących amorków i personifikacji pór roku oraz najrozmaitsze gatunki zwierząt, ptaków i drzew oraz kwiatów - słowem pejzaż pasterski a także morski. Tematy bukoliczne symbolizowały dla chrześcijan, podobnie jak dla ich pogańskiego otoczenia, ideał pełni życia z pobożnym oddaniem się Bogu (pietas) w szczęściu i pokoju (securitas).

Program ten najbardziej widoczny jest w dekoracji sklepień cubiculi katakumbowych. Centrycznie skomponowane okręgi, trapezy, prostokąty i elipsy tworzą sieć ornamentalną w schemacie swym niewiele różniąca się od wcześniejszych kompozycji sklepień grobowych (np. mauzolea z II wieku Nasonich i Pancratich w Rzymie). Rodzaj motywów, wypełniających tę sieć w malarstwie katakumbowym, najlepiej ilustrują dwa przykłady - cubiculum Y w Krypcie Lucyny (Kalikst) z początku III wieku i kubikulum Dobrego Pasterza (Domitylla) z 30-tych lat III wieku.


Katakumby Kaliksta

Katakumby Kaliksta - orantka


W pierwszym z nich centrum zajmuje postać Daniela otoczona maskami w wieńcach (pory roku), tańczącymi amorkami, wizerunkami orantek i pasterzy z owieczkami na ramionach. W drugim, pośrodku sklepienia znajduje się pasterz niosący owieczkę w wyłącznie bukolicznym kontekście roślin, ptaków oraz ziemskich i morskich zwierząt. Czy symbolizuje on jedynie spokój i bogactwo natury, czy też oznacza Dobrego Pasterza - Chrystusa ratującego zbłąkane owieczki - nie można w tym przypadku jednoznacznie osądzić.

Wzór ikonograficzny jest na pewno pogański, a metafora chrześcijańska pojawia się w literaturze dość wcześnie (Tertulian De Puditicia ok. 200 r.). Wizerunek pasterza niosącego na ramionach owieczkę występuje również w kontekście biblijnym nieco późniejszej dekoracji tak zwanych cubiculi Sakramentów A2 i A3 (Kalikst) oraz tak zwanego cubiculum Coronatio (Pretakstat).


 Dobry Pasterz (katakumby Domitylli)

Katakumby Domitylli - Dobry Pasterz

Sceny ze Starego Testamentu są przedstawieniami skrótowymi, ograniczonymi do jednej (Noe, Daniel, Jonasz, Mojżesz) lub dwóch postaci (Chrzest Jezusa, Ofiara Abrahama, Spotkanie z Samarytanką, Wskrzeszenie Łazarza). Lapidarność ta bywa nawet bardzo daleko posunięta, na przykład przedstawienie jednego człowieka niosącego łoże na plecach z cubiculum Sakramentów A3 zastępuje dwuosobową scenę uzdrowienia paralityka przez Chrystusa. Takie ztypizowanie scen biblijnych nasuwa przypuszczenie, iż istniały modele ikonograficzne wzorowane prawdopodobnie na ilustracjach niezachowanych rękopisów biblijnych z wczesnego okresu. Tematyka przedstawień, w zasadzie urozmaicona (różni bohaterowie w rozmaitych sytuacjach), zawiera jednak zawsze bardzo podobny sens symboliczny. Chodzi tu o ratunek, zbawienie, uwolnienie od zła i grzechów przez boską ingerencję w życie ludzkie tak doczesne jak po śmierci, osiągnięcie stanu szczęścia i spokoju - w zasadzie nie innego niż ten, jakiego życzyli sobie współcześni chrześcijanom poganie - z ważnym jednak elementem eschatologicznym: z obietnicą zbawienia.


Dobry Pasterz, malowidło z katakumb

Dobry Pasterz, malowidło z katakumb


W malarstwie katakumbowym od samego początku można znaleźć przedstawienia zaczerpnięte z życia codziennego, rodzinnego i zawodowego, które przy całym swym realizmie, stają się również alegoryczne przez sam wpływ symboliki kontekstu ikonograficznego. Symbolizują dumę zawodową (fossores, górnicy kopiący katakumby i rozporządzający miejscami pochówków) lub pamięć o zmarłych (uczta nagrobna) - jak w cubiculum Velatio (Pryscylla), gdzie zmarła przedstawiona jest trzy razy - jako młoda dziewczyna stojąca przed pedagogiem, jako orantka i jako matka z małym dzieckiem w ramionach.

***

Fragment książki: Elżbieta Jastrzębowska - Sztuka wczesnochrześcijańska

Data utworzenia: 29/07/2016 @ 02:21
Ostatnie zmiany: 09/01/2017 @ 00:16
Kategoria : Religie a sztuka
Strona czytana 20108 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
62-judaizm.jpg62-tallit-prayer.jpg62-skull-cap.jpg62-hebrew.jpg62-Hanukkah.jpg62-chalka.jpg62-tefilimTallit.jpg62-menora.jpg62-hasyd.jpg62-mezuzah.jpg62-talit.jpg62-gwiazda.jpgtorah-verse.jpg62-Hasidic chicken.jpg62-tora.jpg62-tanah.jpg62-menora-2.jpg62-shofar.JPG62-hanuka.jpg62-torah.jpg62-korona.jpg62-szofar.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 8893779 odwiedzający

 246 odwiedzających online