Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

==>> WPROWADZENIE - Teologia - 3

krzyż
Teologia - 3
Teologia ewangelicka

Powstanie i wyznaczniki teologii ewangelickiej.
Teologia ewangelicka ukształtowała się w wyniku reformacji. Jej podstawowe rysy wyznaczyli M. Luter i J. Kalwin, ale także J. Bugenhagen, H. Bullinger, M. Bucer, Ph. Melanchton i U. Zwingli. Teologia reformacyjna miała charakter dialektyczny, egzystencjalny i personalny. Jak bowiem uważano, Boże poselstwo jest skierowane nie tylko do ludzkości w ogóle, lecz także do pojedynczego człowieka. Istotną jej cechą był swoisty pesymizm antropologiczny (podkreślanie skutków upadku człowieka w grzech) oraz oparcie nadziei zbawienia wyłącznie na Bogu objawionym w Jezusie Chrystusie (solus Christus) i jego łasce (sola gratia).
Według Lutra i pozostałych reformatorów, teologia powinna mieć charakter biblijny. Konsekwencją biblijnej reorientacji teologia była rewaloryzacja komentarza biblijnego jako formy piśmiennictwa teologicznego, niechęć wobec metafizyki (teologia naturalną według Lutra miała zastąpić teologia krzyża, a szerzej   chrystologia), a przede wszystkim uznanie Pisma Świętego za jedyną normę normującą doktrynę (norma normans).
Marcin Luter Marcin Luter Biblia stała się jedynym źródłem wiary, nauki i życia chrześcijańskiego (sola scriptura). "Artykuły wiary ustala Słowo Boże, a poza tym nikt, nawet anioł" (Artykuły szmalkaldzkie 1537). Mimo że w okresie reformacji dużą rolę odgrywała literatura polemiczna, fundamentalną funkcję w pozyskiwaniu tożsamości przez teologię ewangelicką odegrały katechizmy oraz pozostałe księgi wyznaniowe (księgi symboliczne), zawierające m.in. wyznania wiary oraz ich wykładnie. Pojawiły się również pierwsze systematyczne ujęcia nowej teologii(Ph. Melanchtona Loci communes czy J. Kalwina Institutio Christianae religionis). W okresie reformacji ujawniły się również wewnętrzne zróżnicowania, i to zarówno pomiędzy głównymi nurtami teologii ewangelickiej: luteranizmem, reformowanym ewangelicyzmem czy anabaptyzmem (anabaptyści), jak i wewnątrz nich (np. w łonie luteranizmu na gnezjoluteran i filipistów). Inspiracje z protestanckiej teologii kontynentalnej czerpała również teologia w Anglii (anglikanizm), m.in. Th. Cranmer, R. Hooker, i Szkocji, m.in. J. Knox.

Okres ortodoksji.
Po dynamicznie rozwijającej się teologii reformacyjnej nastąpił okres teologii szkolnej (tzw. ortodoksja luterańska), w którym dążono do uporządkowania i uzasadnienia dziedzictwa reformacji (M. Chemnitz, L. Hutter, J.A. Quenstedt, J. Gerhard). Gerhard, najbardziej znany teolog tego okresu, zdefiniował teologię jako naukę "zbudowaną ze Słowa Bożego, przez którą ludzie zostają pouczeni w prawdziwej wierze i pobożnym życiu do życia wiecznego". Teologia ortodoksyjna chciała być przede wszystkim teologią biblijną. Na jej użytek sformułowano naukę o inspiracji werbalnej (każde słowo w Biblii jest pochodzenia Bożego i zostało podyktowane pisarzowi biblijnemu przez Ducha Świętego). W okresie tym miały miejsce również spory wewnątrzprotestanckie, m.in.:
1) o możliwość irenizmu chrześcijańskiego (spór teologów ortodoksyjnych z G. Calixtem),
2) z zakresu chrystologii (L. Osiander, M. Nikolai, T. Thummius twierdzili, że Chrystus w stanie poniżenia jedynie ukrył swoje Boskie własności, natomiast B. Mentzer i J. Feuerborn utrzymywali, że Chrystus wyzbył się swoich boskich własności),
3) dotyczący pojęcia inspiracji biblijnej (H. Rathmann twierdził, że wszelkie zjawiska nadnaturalne wywołane przez Pismo Święte nie mogą zaistnieć poza jego głoszeniem, teologowie ortodoksyjni natomiast, że nadnaturalna moc Pisma Świętego mieści się w nim zarówno in usu, jak również ante usum, post usum i extra usum, tzn. niezależnie od tego, czy ktoś czyta Biblię),
4) o wykładnię nauki o predestynacji i o kształt relacji państwo-Kościół (w Holandii F. Gomarus stał na gruncie kalwińskiej nauki o podwójnej predestynacji, J. Arminius zaś był jej przeciwnikiem; zwolennicy Arminiusa domagali się ponadto zwierzchnictwa państwa nad Kościołem, czemu zaś przeciwni byli tzw. gomaryści). Alternatywną formą wobec teologii okresu ortodoksji były mistycyzujące dzieła J. Arndta.

Pietyzm.
Reakcją na przejawy petryfikacji teologii ortodoksyjnej był przede wszystkim pietyzm, zapoczątkowany przez przedstawiciela ortodoksji kalwińskiej, G. Voetiusa, dążącego do ożywienia wiary i pogłębienia indywidualnej pobożności. Na gruncie niemieckim przedstawicielami pietyzmu reformowanego byli G. Tersteegen i W. Hoffmann. Nurt ten objął również tradycję luterańską (Ph.J. Spener, A.H. Francke, J.A. Bengel) oraz wspólnotę z Herrnhut (M.L. von Zinzendorf). Wraz z programem ożywienia życia religijnego sformułowano postulaty reformy dotychczasowego systemu kształcenia duchownych. Teologia okresu pietyzmu chciała być teologią biblijną, skoncentrowaną na wykładni przesłania biblijnego i jego praktycznych konsekwencjach. Na terenie Anglii pod pewnym wpływem pietyzmu znaleźli się bracia J. i Ch. Wesleyowie.

Teologia w XVII i XVIII w.
Teologia ewangelicka tego okresu stanęła wobec wyzwania pogodzenia własnych twierdzeń z poglądami filozofii oraz nauk przyrodniczych. W Holandii B. Bekker oraz Ch. Wittich wypracowali nowy model uprawiania teologii, który miał być czymś pośrednim między teologią tradycyjną a wymogami filozofii racjonalnej. Odwoływał się on do następujących założeń:
1) należy oddzielić filozofię od teologii;
2) Biblia jako nieomylna jest absolutnym autorytetem w sferze teologicznej;
3) filoz. metoda poznania jest słuszna i niezależna w sferze poznania przyrody;
4) twierdzenia metody teologicznej i filozoficznej nie mogą być sprzeczne.
Podejście takie jako niewystarczające zostało skrytykowane przez rodzącą się teologią racjonalną. Istotną rolę w jej rozwoju odegrał Ch. Wolff, filozof i prekursor oświecenia. Jeden z tomów swojej podstawowej pracy Vernunfftige Gedanken poświęcił on metafizyce (Vernunfftige Gedancken von Gott, der Welt und der Seele des Menschen 1720). Jego dzieło kontynuował J.S. Semler, domagający się całkowitej wolności dla badań teologicznych. Zakwestionował naukę o inspiracji, dowodząc, że nie wszystko w Biblii ma jednakową wartość. W oparciu o te przesłanki J.Ph. Gabler sformułował nauk. podstawy do przeprowadzenia rozdziału między teologią biblijną a teologią dogmatyczną. Według Gablera teologia biblijna posiada charakter historyczny   w odniesieniu do Biblii powinno się stosować takie same kryteria i metody jak przy analizie dokumentów historycznych. Teologia biblijna, w odróżnieniu od teologii dogmatycznej, nie powinna zajmować się kwestią inspiracji Pisma Świętego oraz innymi tematami teologicznymi, które są wynikiem późniejszej refleksji w Kościele.

Teologia ewangelicka w epoce pooświeceniowej.
Istotny wpływ na tradycję ewangelicką wywarła filozofia transcendentalna I. Kanta, którego krytyka dowodów na istnienie Boga wsparła reformacyjny sprzeciw wobec koncepcji teologii uprawianej w oparciu o naturalne prawa rozumu. Kantowska krytyka przyczyniła się do poszukiwania innych aniżeli czysto racjonalistyczne "punktów zaczepienia" myśli teologicznej, np. w ludzkich dziejach i doświadczeniu. Przesłanek dla tego typu teologii dostarczył m.in. J.G. Herder, przedstawiciel Schleiermacher Friedrich D. E. Schleiermacher Ritschl Albrecht B. Ritschl oświecenia, a zarazem jego krytyk. Istotnymi propozycjami filozoficzno-teologicznymi początku XIX w. były także wielkie syntezy historiozoficzne zaprezentowane przez przedstawicieli idealizmu niemieckiego, zwłaszcza G.W.F. Hegla.
Jednak najważniejszym twórcą pooświeceniowej teologii ewangelickiej był F.D.E. Schleiermacher, który podkreślając autonomię religii wobec moralności i metafizyki, próbował zarazem swoje rozważania teologiczne zakorzenić w ludzkim doświadczeniu. Religia według niego jest oglądem uniwersum i poczuciem bezwzględnej zależności od Boga. Takie ujęcie przeciwstawiało się z jednej strony racjonalizmowi teologicznemu minionego wieku, z drugiej natomiast ustanawiało swoisty punkt styczności pomiędzy tym, co nadnaturalne, i ludzkim doświadczeniem, umożliwiając zarazem rozwój teologii jako nauki.
W tym samym okresie zaczęła rozwijać się pod kierunkiem F.Ch. Baura, od 1826 prof. uniw. w Tybindze, tzw. szkoła tybingeńska (inni przedstawiciele: E. Zeller, A. Schwegler, później   C.H. Weizsacker; równolegle działała na tamtejszym uniwersytecie szkoła katolicka o tej samej nazwie), która pod wpływem Hegla i F.W.J. Schellinga dążyła m.in. do idealistycznej jedności wiedzy filozoficznej i teologicznej. Przedstawiciele szkoły tybingeńskiej wykorzystali do badań nad początkiem kształtowania się doktryny chrześcijańskiej oraz rekonstrukcją biografii Jezusa metody krytycznej charakterystyczne dla badań historycznych i literaturoznawczych (niezależnie czynił to także F.D. Strauss).
Zarówno Schleiermacher, jak i przedstawiciele szkoły tybingeńskiej dostarczyli przesłanek do powstania teologii liberalnej, głównego nurtu teologii ewangelickiej 2. połowy XIX w. Za jego twórcę uznaje się A.B. Ritschla (inni tzw. ritschlianie: J. Gottschick, M. Reischle, F. Kattenbusch). Klasykami tego kierunku stali się E. Troeltsch i przede wszystkim A. von Harnack. Przedstawiciele teologii liberalnej poszukiwali naukowych podstaw dla uzasadnienia przekazu biblijnego i kościelnego. Zajmowali się głównie historią dogmatów i Kościoła oraz analizą judeochrześcijańskich świadectw religijnych. Tym samym stworzyli przesłanki do rozwoju nowoczesnej biblistyki oraz religioznawstwa.
Istotny wkład do studiów nad życiem Jezusa wnieśli A. Julicher i M. Kahler, wprowadzając m.in. rozróżnienie pomiędzy Chrystusem dziejów biblijnych a Jezusem historycznym. Teologia liberalna oddziałała również na teologię praktyczną, zwłaszcza początku XX w. (O. Baumgarten, F. Niebergall). W dobie liberalizmu rozwijała się również teologia konserwatywna, pozostająca na gruncie konfesjonalizmu luterańskiego (Ch.E. Luthardt).

Współczesna teologia protestancka.
W XX w. kontynuowano krytyczne badania, zwłaszcza w zakresie historii przekazu biblijnego i kościelnego (historia Kościoła, egzegeza biblijna, historia religii), aczkolwiek następowało powolne odchodzenie od paradygmatu teologii liberalnej. Rozwijano, sformułowany jeszcze w XIX w., program teologii implikującej społeczne konsekwencje w postaci religijnego socjalizmu (Niemcy, Szwajcaria, m.in. Ch. Blumhardt, H. Kutter, L. Ragaz) i social gospel (USA, m.in. W. Rauschenbusch), przygotowując niejako grunt pod późniejsze teologie kontekstualne. Jednocześnie pojawiło się kilka nowych nurtów badawczych.
W teologii systematycznej na czoło wysunęły się badania nad teologią Lutra i dziedzictwem teologicznym reformacji (K. Holl, a następnie E. Hirsch, P. Althaus, H. Ruckert i H. Bornkamm). Głównym kierunkiem teologicznym od lat 20. do końca 50. XX w. stała się teologia dialektyczna, będąca formą kerygmatycznej odnowy teologii ewangelickiej (K. Barth, F. Gogarten, E. Brunner, E. Thurneysen i po części R. Bultmann). Pod jej wpływem doszło w protestantyzmie do neorefleksji chrystologicznej. Większość późniejszych koncepcji teologicznych XX w. polemicznie nawiązywało do tego nurtu (np. Althaus   formułując ideę objawienia pierwotnego, Bultmann   poszukując tzw. punktu styczności pomiędzy transcendentnym Objawieniem i egzystencją ludzką), a wręcz swoją tożsamość wywodziło z recepcji i krytyki tez teologów dialektycznych. Teologia dialektyczna miała wpływ nie tylko na rozwój teologii systematycznej, lecz również innych dyscyplin teologicznych, głównie działów teologii praktycznej   duszpasterstwa, katechetyki i homiletyki.
Rudolf Bultmann Rudolf Bultmann Rudolf Otto Rudolf Otto Paul Ricœur Paul Ricœur W latach 40. i 50. XX w. głośną debatę wywołała propozycja teologiczna Bultmanna (zwłaszcza jego postulat demitologizacji orędzia Nowego Testamentu), wynikająca z syntezy tez teologii dialektycznej, hermeneutyki egzystencjalnej i dorobku biblistyki, przyczyniając się wręcz do wydzielenia w ewangelickiej teologii biblijnej 2 faz: bultmannowskiej i postbultmannowskiej (E. Kasemann, G. Bornkamm i in.). Polemiki teologiczne wokół teologii dialektycznej i koncepcji Bultmanna przyczyniły się do rozwoju protestanckiej hermeneutyki teologicznej (G. Ebeling, P. Tillich, E. Fuchs, E. Jungel, O. Bayer, a z perspektywy filozoficznej   P. Ricoeur), wpisującej Objawienie w kontekst wydarzenia Słowa i ludzkiego samorozumienia. W nurcie tym przeprowadzono analizę teologii okresu reformacji z perspektywy jej znaczenia hermeneutycznego.
Podjęto również zagadnienie języka, a szerzej   ekspresji wiary (m.in. funkcji i znaczenia słowa, symbolu, mitu, struktury komunikacji i "powiadamiania religijnego"), co prowadziło do swoistej rewaloryzacji reformacyjnej teologii Słowa. Przejawem uwzględniania wyzwań współczesności są teologie kontekstualne, m.in. teologia sekularyzacji sformułowane m.in. przez D. Bonhoeffera (bezreligijne chrześcijaństwo), D. Solle, w USA   T.J. Altizera, w W. Brytanii   J.A.T. Robinsona, czy też teologia rewolucji przeł. lat. 60. i 70. XX w., teologia feministyczna i w pewnym sensie teologia nadziei J. Moltmanna. Owa dialogiczna i apologetyczna atencja wyraża się również w koncepcjach przedstawicieli teologii amerykańskiej braci R. i H.R. Niebuhrów (włączających do teologii zagadnienia społ. i kulturowe), syntezach teologii systematycznej jako tzw. teologii filozoficznej (próbujących łączyć tradycję idealizmu z prądami i wyzwaniami współczesności) autorstwa Tillicha i W. Pannenberga czy też bardziej klasycznym ujęciach dogmatyki ewangelickiej (Ebeling, W. Joest) bądź jej poszczególnych działów (np. wykładnia racjonalności eschatologicznej G. Sautera). Jej przejawem jest również rozwój ewangelickiej etyki teologicznej (teologiczna etyka) zorientowanej społecznie i kulturowo (np. T. Rendtorff).
Osobnym kierunkiem pełniącym rolę mediatora pomiędzy dorobkiem teologii i nauk humanistycznych i społecznych, rozwijanym w środowiskach protestanckim od początku XX w., jest pedagogika religii. Istotnym zagadnieniem badawczym stało się więc pytanie o możliwość uprawomocnienia mediacji czy swoistej korelacji pomiędzy rzeczywistością objawienia a doświadczeniem człowieka, a w szerszych kategoriach   pomiędzy teologią a wiedzą humanist. (m.in. H.R. Niebuhr, Tillich, J.P. Clayton), rozpatrywane krytycznie, np. z perspektywy analitycznej filozofii języka (A.M. Macleoda "postulat deontologizacji" języka teologii).
Ważnymi nurtami badań teologicznych są fenomenologia religii, zapoczątkowana na gruncie protestanckim przez R. Otto, a rozwijana przez G. van der Leeuwa, oraz religiologia, zainicjowana przez N. Soderbloma, a w Polsce   W. Niemczyka. Soderblom był również jednym z pionierów ruchu ekumenicznego, którego naturalną konsekwencją był rozwój teologii ekumenicznej, i to nie tylko wewnątrzprotestanckiej.
Już na początku XX w. na fakultetach teologii protestanckiej podjęto badania z zakresu psychologii religii (dorpacka szkoła), co doprowadziło do przenikania się wiedzy teologicznej i psychologicznej, np. w Skandynawii (m.in. H. Sunden) czy USA (J. Fowler).
Teologia protestancka jest wewnętrznie zróżnicowana, co wynika poniekąd z samego zróżnicowania protestantyzmu. Tym niemniej jej główny nurt cechują z jednej strony odniesienia do dorobku reformacji   istotne znaczenie przypisuje się nauce o usprawiedliwieniu sola gratia (W. Harle, E. Herms, Sauter, a w tradycji anglosaskiej   A.E. McGrath, J.I. Packer, J.R.W. Stott), dążeniu do biblijnego oparcia dyskursu teologicznego (z zasady autorytetu Pisma Świętego wynika również swoista hermeneutyka podejrzliwości wobec ludzkich autorytetów), z drugiej natomiast szacunek wobec ludzkiej autonomii (stąd Tillich pisał o teonomii jako pogłębionej autonomii) i wrażliwość na wyzwania współczesności   społeczne, egzystencjalne, a także związane z prądami intelektualnymi. Dlatego też teologia ewangelicka na ogół była otwarta na dialog z innymi naukami i wykorzystywanie tzw. metod krytycznych we własnym postępowaniu badawczym (aczkolwiek takiemu podejściu przeciwstawiali się teologowie dialektyczni, zwłaszcza w pierwszym okresie działalności, i z założenia przedstawiciele fundamentalizmu protestanckiego; fundamentalizm).
W Polsce teologia ewangelicka jest instytucjonalnie związana z Chrześcijańską Akademią Teologiczną w Warszawie (zał. 1954), będącą sukcesorką Wydziału Teologii Ewangelickiej Uniw. Warszawskiego (zał. 1921). Katedra teologii ewangelickiej istnieje również na Uniw. Śląskim.

Bibliografia:

K. Karski Teologia protestancka XX wieku, Warszawa 1971
J.T. Maciuszko Ewangelicka teologia i religiologia w Polsce w latach 1945-1989, "Rocznik Teologiczny ChAT" 1990 z. 2
tegoż Dorobek naukowy Wydziału Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego, "Rocznik Teologiczny ChAT" 2001 z. 2
Leksykon wielkich teologów XX/XXI w., red. J. Majewski, J. Makowski, Warszawa 2003.
H. Zahrnt Die Sache mit Gott. Die protestantische Theologie im 20. Jahrhundert, Munchen 1967
F. Mildenberger Geschichte der deutschen evangelischen Theologie im 19. und 20. Jahrhundert, Stuttgart 1981
H. Fries, G. Kretschmar Klassiker der Theologie, Bd. 1-2, Munchen 1981-83.

Manfred Uglorz, Bogusław Milerski


Czytaj część 1
Czytaj część 2


Fragment książki: Religia. Encyklopedia PWN. T. 9

Data utworzenia: 21/11/2013 @ 19:31
Ostatnie zmiany: 29/11/2013 @ 01:00
Kategoria : ==>> WPROWADZENIE
Strona czytana 8808 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
0-ara-p.jpg0-telllus.jpeg0-aura_velificans_su_cigno.jpg0-Vestal_Palatino.jpg0-Suovetaurile_Louvre.jpg0-august.jpgnero-coin.jpgkybele.jpgvenus-genetrix-coin.jpg0-scul.jpgDenarius-Volteia-Roman-coin.jpgmaxim-pontif-coin.png0-nimes-the-maison-carree.jpg0-satiro-danzante.jpg0-lararium.jpgmoneta-rzym-caduceusz.jpg0-panteon.jpg0-tempio_di_minerva_assisi.jpgcaracalla-serpent-coin.jpgvespasan-caduceus.jpg0-Clipeus_Helios_Terme.jpgluk-konstantyna.jpg0-La_Maison_carree.JPG0-Columns-Nimes.JPG0-Tempio_di_Iside.JPG0-garni.jpg0-Apollo Sol.jpg0-ap6.jpg0-sol-invictus-1.jpg0-lar.jpg0-meduza.jpggenii_2.jpgdivus-augustus-Gold_Coin.jpgswiatynia-saturna-rome.jpgbocca.jpgdiana-efeska-coin.jpgdivina-augusta-coin.pngforum_romanum.png0-maison-carree.jpg0-lupa.jpg0-Ara_Pacis_Rom.jpgTemplo_de_Augusto_Pula.jpg0-lararium2.jpg0-Mitreo_Ostia.jpghades.jpg0-TempioVesta.jpg0-cupid-pom.jpg0-bacchus.jpgA_HIRTIUS-coin.jpg0-janus.jpg0-maisone-carree-2a.jpg0-panteon2.jpgjuno.pngmatri-magnae-coin.jpgClipeus_Selene_Terme.jpg0-mitra.jpgdivus_julius-coin.jpgAugus-Pontifex Maximus.jpg0-Baalbek-Bacchus.jpg0-Memento mori-Naples.jpgpanteon-capitel-bm.png0-westalka.jpgcaesar-flamin-coin.jpgarval.jpgpontifex-coin.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 6500575 odwiedzający

 64 odwiedzających online