Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Judaizm Rabiniczny - Judaizm w średniowieczu

Judaizm w średniowieczu
W czasy średniowiecza judaizm wkroczył jako ujednolicony system monoteistyczny. Ukształtowane w poprzednim okresie podstawowe nauki i prze­pisy zawarte w Talmudzie Babilońskim, wiara w przyjście Mesjasza, modlitwy, układ świąt, wiara w życie pozagrobowe w przyszłości pozostały już nie zmienione. Jednak jego interpretacja ulegała nadal rozwojowi. Z jednej strony rozwijały się w judaizmie tendencje do pogłębienia racjonalnego ujęcia religii, z drugiej zaś do uwypuklenia jej pierwiastka uczuciowego. Obie te tendencje starały się zbliżyć judaizm zarówno ludziom wykształconym, jak i prostemu ludowi. Obok nich kształtowały się też prądy przeciwstawiające się tradycyjnemu judaizmowi talmudycznemu.

W średniowieczu zaznaczyły się w judaizmie, który pozostał religią naro­dową Żydów, silne tendencje misjonarskie. Wyznawcy judaizmu, zwanego też mozaizmem, szerzyli swą wiarę na Półwyspie Arabskim, w Etiopii, Afganistanie, Afryce Północnej, w Hiszpanii znajdującej się wówczas pod panowaniem arab­skim, na Węgrzech, w Bułgarii, na Rusi Kijowskiej i w państwie Chazarów nad dolną Wołgą. W tym ostatnim oraz w państwie Chimiar, na terenach obecnego Jemenu, judaizm stał się nawet religią panującą. Tendencje misjonarskie osłabły znacznie w XIII wieku, a następnie prawie zupełnie zanikły.

Na terenie Babilonu, pod wpływem racjonalizmu religijnego, doszło w VIII wieku do wielkiego rozłamu religijnego. Część wyznawców wypowiedziała się przeciw legalistycznemu ujęciu religii i odrzuciła przepisy zawarte w Talmudzie. Nie uznali oni autorytetu Talmudu w dziedzinie religii i za podstawę swej wiary przyjęli tylko Biblię. Powstały wówczas odłam nazwano karaimami (od hebr. kara „czytać" Biblię). Głównym organizatorem i przywódcą karaizmu byt Anan ben Dawid. Zasady tej religii zebrał później i spisał Jakub Kirkisani, który żył w XI wieku. On też opisał praktyki religijne karaimów. W wierzeniach ich wyrażała się tęsknota mas ludowych do zmiany stosunków społecznych i poprawy warunków życia. Głosząc wstrzemięźliwość oczekiwali także królestwa bożego na ziemi. W życiu religijnym karaimi ograniczyli się do ścisłego przestrzegania tylko nakazów biblij­nych. Ponieważ judaizm talmudyczny stworzył wiele własnych, nieraz krępujących człowieka nakazów i zakazów nie występujących w Biblii, karaimi zyskali począt­kowo wielu zwolenników, głównie w Egipcie, na Rusi i na Litwie. Później jednak stracili swe wpływy i liczba ich znacznie zmalała. Obecnie jest ich około 12 tysięcy rozproszonych po całym świecie, w tym także w Polsce.

W judaizmie średniowiecznym rozwinął się także kierunek racjonalistyczny, graniczący z wolnomyślicielstwem. Występował on przeciw Talmudowi, kwestio­nował wartość Biblii i samo istnienie Boga. Inicjatorem tego prądu był Chiwi z Balchu (Hiwi al-Balkhi) w obecnym Afganistanie. Jego poglądy zyskały mu szybko wielu zwolenników. Poglądy ich ostro zwalczali wyznawcy judaizmu talmudycznego oraz karaimi. Polemika z poglądami Chiwiego sprawiła, że także w judaizmie rabinicznym powstały bardziej racjonalistyczne tendencje podejścia do religii. Ich przedstawiciele głosili, że wiara nie sprzeciwia się rozumowi.

Czo­łowymi przedstawicielami tych poglądów w judaizmie talmudyczno-rabinicznym byli uczeni i filozofowie: Icchak Israeli, Chaj Gaon, Samuel ben Hofni i szczególnie Saadia Gaon. Stworzyli oni koncepcję judaizmu opartą na argumentach rozumo­wych. Znalazło to szczególny wyraz w dziele Emunot wedeot ("Wiara i wiedza") Saadii Geona (892-942), który działał pod wpływem kalamistów (od arabskiego kalam „ słowo"), szkoły muzułmańskich teologów podkreślających rolę rozumu jako środka do osiągnięcia prawdziwego poznania teologicznego. Odrzucając ich doktrynę, że jedyną przyczyną działającą w świecie jest wola boża zaprzeczająca istnieniu prawa naturalnego, bronił istnienia tego prawa i wolnej woli. Przyjmował natomiast za nimi ideę Stworzyciela i stworzenia świata z niczego i wykazywał, że Stwórca jest wieczny, wszechwiedzący i wszechmocny. Podobnie jak inni wspom­niani autorzy nie przyjmował możliwości konfliktu pomiędzy wiarą i objawieniem a rozumem, ponieważ dla niego Bóg byt źródłem obydwu. Istnieje tylko różnica w metodzie, gdyż wiara i objawienie pozwalają szybciej i bardziej bezpośrednio niż rozum poznać prawdy religijne. Podobnie jak inni podkreślał siłę poznawczą rozumu i twierdził, że początek wiedzy tkwi w wierze. Dzieło Saadii Gaona zakończone w 933 roku było pierwszym kompletnym i systematycznym wykładem racjonalnych podstaw doktryny i praktyk judaizmu.

Po śmierci Saadii Gaona ośrodek babiloński stracił czołowe znaczenie w judaizmie, którym cieszył się przez siedem wieków, na pierwsze miejsce w końcu X wieku wysunął się ośrodek w Hiszpanii. Przyczynił się do tego polityczny upadek kalifatu w Bagdadzie i podział imperium muzułmańskiego na zachodnie i wschod­nie, w wyniku czego powstały w początkach tegoż wieku niezależne kalifaty w Egipcie i w Hiszpanii. Pod panowaniem kalifów z dynastii Omajadów powstał w Hiszpanii ośrodek, który przez ponad dwa wieki odgrywał przodującą rolę i wywarł decydujący wpływ na judaizm w średniowieczu. Pierwszym jego przedsta­wicielem był Salomon ibn Gabirol (ok. 1021-1055), znany jako Awicebron, który w swym dziele Mekor chajjim ("Źródło życia"), głosił, że pomiędzy Bogiem a materią, którą stworzył, działa byt pośredni, Wola Boska, poprzez którą Bóg, człowiek i świat stanowią jedną całość. Współczesny mu Bachia ben Josef ibn Pakuda w dziele Howot halewawot („Obowiązki serc") stworzył pierwszy systema­tyczny wykład moralności judaizmu. Nieco później Jehuda Halewi (1085-1140), w utworze zatytułowanym Kuzari, ujętym w formę dialogu pomiędzy uczonym żydowskim a królem Chazarów, wykazywał wyższość judaizmu nad chrześcijańst­wem i islamem, podkreślając szczególnie rolę Izraela, jako narodu wybranego, w przekazywaniu objawienia ludzkości. Abraham ibn Daud z Toledo (ok. 1180) w dziele Emuna rama (,,Wiara wywyższona") podjął próbę przystosowania filozo­fii Arystotelesa do zasad judaizmu.

Najwybitniejszym przedstawicielem judaizmu w tym okresie był rabbi Mojżesz ben Majmon (1135-1204), znany jako Majmonides (w skrócie po hebr. Rambam). Wskutek pogorszenia się położenia Żydów w Hiszpanii, która przeszła pod pano­wanie Almohadów, opuścił ten kraj, udał się do Egiptu i osiedlił w Starym Kairze, czyli Fostat, gdzie napisał wiele ważnych dzieł, a wśród nich Morę newuchim (,,Przewodnik zbłąkanych"), w którym zastosował szeroko filozofię Arystotelesa do interpretacji wiary i tradycji żydowskiej. Głosząc absolutną jedność Boga, przyjmował stworzenie świata z niczego i opatrzność obejmującą wszystkie stwo­rzenia. Podkreślał też rolę i siłę ludzkiego rozumu w poznaniu Boga i w racjonalny sposób wyjaśniał przykazania, których cel widział w moralnym i intelektualnym udoskonaleniu człowieka. W swym dziele Miszne Tora ("Druga Tora") ustalił wierzenia judaizmu. Credo Majmonidesa obejmuje następujące artykuły wiary:

l. istnieje Bóg Stwórca, 2. istnieje opatrzność, 3. Bóg jest jeden, 4. Bóg jest bezcielesny, 5. Bóg jest wieczny, 6. tylko Bóg sam ma prawo do oddawania mu kultu i czci, 7. prorocy byli wysłańcami Boga i dlatego należy wierzyć ich słowom, 8. Mojżesz jest największym z wszystkich proroków, 9. Bóg objawił Prawo Mojże­szowi na Synaju, 10. Prawo objawione przez Boga nigdy się nie zmieni, 11. Bóg jest wszechwiedzący, 12. człowiek otrzyma zapłatę za swe uczynki na tym i na drugim świecie, 13. należy wierzyć w nadejście Mesjasza, 14. należy wierzyć w zmart­wychwstanie zmarłych.

Przyjęcie tych prawd wiary, wydedukowanych w zasadzie poprzez spekulacje filozoficzne, uczynił Majmonides warunkiem osiągnięcia wiecz­nego szczęścia. Jednocześnie credo to miało podkreślić wartość jego koncepcji filozoficznych na temat Boga i objawienia. Ponieważ jednak Majmonides oparł swą koncepcję bóstwa przede wszystkim na rozumie i zrezygnował z koncepcji zawar­tych w Biblii i Talmudzie, tym samym naraził się na znaczna opozycję ze strony rabinów, gdyż jego koncepcje kłóciły się z ich naiwnymi wierzeniami. Majmonides wyznaczał bowiem rozumowi zadania kontrolowania ślepej wiary.

Poglądy Majmonidesa zwalczał też od strony filozoficznej Lewi ben Gerszon (1288-1334), którego uważa się za prekursora materialistycznej tendencji w filozo­fii judaistycznej. Dowodząc, że Bóg nie jest niepoznawalnym absolutem, a tylko ideą i najwyższą myślą, twierdził, że jest on ograniczony prawami myślenia. Przyjmował też, że przed stworzeniem istniała nie stworzona, wieczna pramateria, z której Bóg ukształtował świat.

Przeciw tym racjonalistycznym tendencjom w judaizmie wystąpili przedstawi­ciele jego tradycyjnego, ortodoksyjnego kierunku: rabbi Chisdai ben Abraham Crescas z Barcelony (1340-1410) oraz Izaak Abrabanel (1437-1508) reprezentu­jący deterministyczny, antyintelektualny kierunek stawiający wiarę i Torę ponad rozumem i filozofią. Ich nauki sprawiły, że później fanatyczni dogmatycy rzucili cherem, czyli klątwę, na dzieła racjonalistów. Dogmatycy zaś popularyzowali wśród prostych rzesz żydowskich zawiłe traktaty Talmudu oraz różne legendy wykluczające element intelektualny. Przykładem tego jest dzieło Jakuba ben Szlomo z Zamorry Ein Jaakow („Źródło Jakuba"). Pod wpływem tych poglądów, kładących nacisk na potrzebę żarliwej wiary, szerzyły się wówczas różne tendencje mistyczne.

Wypędzenie Żydów z Hiszpanii w 1492 roku położyło kres działalności dotychczasowych ośrodków. Żydzi z Hiszpanii, których nazywano sefardyjczykami (hebr. sefardim, od hebr. nazwy Hiszpanii: Sefarad), osiedlili się w Holandii, na południu Europy oraz na Bliskim Wschodzie. Ich gminy zwane sefardyjskimi pielęgnowały nadal zwyczaje Żydów hiszpańskich i starały się zachować czystość języka hebrajskiego w liturgii. W życiu codziennym członkowie tych gmin posługi­wali się językiem ladino. Stworzyli oni wiele nowych modlitw, m.in. Koi Nidre odmawianą w wigilię Dnia Pojednania (Jom Kippur). Sefardyjczyków, którzy uważali się za arystokratyczny element judaizmu, cechował fanatyzm religijny. Żyli oni przeszłością, a ich poglądy, począwszy od XVIII wieku, uległy skostnieniu.

Żydów Europy Środkowo-Wschodniej nazwano aszkenazyjczykami (hebr. aszkenazim, od hebr. Aszkenaz - Niemcy). Żydostwo aszkenazyjskie ukształto­wało się w X-XI wieku. Ważne jego ośrodki powstały w południowych Niemczech i we Francji, gdzie wyróżnił się komentator Biblii i Talmudu rabbi Szlomo Icchaki (1040-1105) zwany w skrócie Raszi. W swoich komentarzach wyjaśniał słowo po słowie całą prawie Biblię i Talmud stwarzając nieodzowny podręcznik dla każdego, kto chciał studiować te księgi. W Niemczech zaznaczył się szczególnie w X wieku rabbi Gerszom z Moguncji, który stworzył podstawy systemu organizacyjnego gmin żydowskich we Francji i w Niemczech oraz wprowadził zakaz poligamii. Zadecydował też, że nie można udzielać rozwodu bez zgody kobiety. Był on realistycznym reformatorem i dawne talmudyczne prawa dostosował do nowej rzeczywistości, w której znaleźli się Żydzi. Zadecydował też, że chrześcijan nie należy uważać za bałwochwalców i pogan.

W początkach XIII wieku powstał nowy rodzaj literatury rabinicznej, którym były tzw. responsa, czyli odpowiedzi na pytania dotyczące zastosowania zasad Talmudu do aktualnych potrzeb czasu. Poszczególne gminy zwracały się do rabi­nów cieszących się dużym autorytetem z prośbą o rozwiązanie nastręczających się problemów. W szczegółowych i drobiazgowo opracowanych odpowiedziach rabini ci rozwiązywali różne problemy religijne, społeczne, rodzinne, gospodarcze, moralne i polityczne. Odpowiedzi te nie miały wprawdzie mocy obowiązującej, jednak sądy i zarządzenia rabinów stanowiły precedensy prawne i modyfikowały prawa judaizmu w zastosowaniu do różnych szczegółów życia.

W okresie wypraw krzyżowych wybuchły w Niemczech i we Francji prześlado­wania Żydów, które osiągnęły swój szczyt w czasach zarazy w 1348 roku. Prześla­dowania te doprowadziły do likwidacji gmin żydowskich w tych krajach. Uciekając z nich Żydzi znajdowali schronienie na ziemiach Polski, gdzie osiedlając się w wielu miastach znajdowali spokojne warunki rozwoju i życia. Coraz bardziej też wówczas pogłębiały się różnice pomiędzy sefardyjczykami a aszkenazyjczykami. Począt­kowo mało widoczne, stały się tak znaczne, że nawet unikano małżeństw pomiędzy członkami obu gmin. Stopniowo wytworzyły się także różnice w kulcie.

Z protestu mas żydowskich przeciw prześladowaniom i niesprawiedliwości społecznej oraz ich tęsknoty do zbawienia ludu żydowskiego i całego świata zrodziła się w XII wieku wśród Żydów hiszpańskich kabała (hebr. kabbala - "tradycja") i wynikający z niej prąd zwany kabalizmem. Wyrażał się on własną filozofią, głosząc, że świat jest harmonijną całością, a człowiek jego organiczną cząstką. Zwolennicy tego kierunku głosili, że od człowieka i jego religijności oraz od stopnia połączenia się jego duszy z Bogiem i jego tęsknoty za Mesjaszem i wreszcie od uczynków człowieka, zależy przybliżenie zbawienia i królestwa bożego na ziemi. Kabalizm był połączeniem dawnej mistyki żydowskiej, której podstawowym dziełem była Sefer jecira ("Księga stworzenia", powstała w III-IV wieku w Babilonii), babilońsko-perskiej astrologii, neopitagoreizmu i manicheizmu z dawnym mesjanizmem i mistyczną filozofią islamu.

Według kabalizmu anioł Raziel lub Azriel miał przekazać Adamowi, pierwszemu człowiekowi, tajemną wiedzę o świecie przekazywaną wtajemniczonym z pokolenia na pokolenie. Szcze­gólną siłę przypisywał on literom hebrajskiego alfabetu. Każda z nich była święta i miała swój wpływ w trzech kręgach stworzenia, którymi są: człowiek, świat i przebieg czasu w ciągu roku. Wypowiedzenie litery mogło urzeczywistniać ważne cele, lecz przedtem wypowiadający ją winien osiągnąć najwyższą doskonałość poprzez pokutę, modlitwę i ascezę. Dla kabalistów Mesjasz był postacią kon­kretną, a nie abstrakcyjnym pojęciem, jak dla racjonalistów. Główne założenia kabalizmu zostały przedstawione w księdze Zohar (hebr. ,,blask, jasność") po­wstałej ok. 1300 roku, która w formie komentarza do Pięcioksięgu stara się wyjaś­nić ukryty sens opowieści biblijnych i boskich przykazań. Dzięki tej księdze kabalizm rozpowszechnił się szybko i szeroko wśród Żydów także we wschodniej Eu­ropie. Wprowadził on system amuletów z odpowiednimi napisami, którym przypi­sywano moc magiczną. Głosił on potrzebę stałej walki dobrego ze złem, zwłaszcza ze złym duchem chcącym człowieka sprowadzić z dobrej drogi poprzez zaspokaja­nie namiętności. Kabalizm stworzył też naukę o wcielaniu się obcej duszy w ciało człowieka (hebr. dibbuk) oraz wędrówkę dusz (hebr. gilgul).

Z kabalizmem wiązał się mesjanizm ożywający szczególnie i odgrywający znaczną rolę w okresach cierpień i prześladowań Żydów lub wielkich nieszczęść, wstrząsów i klęsk. Różni mesjaniści głośili zazwyczaj wtedy rychłe nadejście Mesjasza - pomazańca bożego. Poglądy te podsycało pragnienie równości społecz­nej oraz powrotu do dawnej ziemi Izraela i lepszego życia. W XVIII wieku podawał się za Mesjasza Szabbataj Cwi (1626-1676), który działał wśród Żydów w Turcji i w Grecji, gdzie zyskał sporo zwolenników. Także na dawnych ziemiach polskich szerzył się wśród Żydów mesjanizm. Za Mesjasza podawał się Jakub Lejbowicz Frank (1726-1791), który występował przeciw rabinom i w końcu przyjął chrzest. Franka i jego zwolenników zwanych frankistami ortodoksyjny judaizm uznał za odszczepieńców i wykluczył ze swego grona. Ruchy mesjanistyczne później ustały, lecz emocjonalne elementy mesjanizmu nadal utrzymały się w judaizmie.

W XVII wieku na ziemiach dawnej Polski powstał w obrębie judaizmu nowy kierunek zwany chasydyzmem (od hebr. chasid "pobożny"). Dużą rolę w jego powstaniu odegrały czynniki emocjonalne oraz wiara w duchy i demony, w sny i siłę amuletów szerząca się na tle ówczesnego zaniedbania i zacofania w środowiskach żydowskich. Obok tego chasydyzm miał jednak głębsze podłoże. Był on bowiem wyrazem protestu prostych, uciskanych mas ludności żydowskiej przeciw supremacji rabinów i suchej kazuistyce talmudystów, przeciw dogmatykom i surowym ascetom. W dawnej Polsce istniały bowiem w gminach żydowskich sądy rabinackie, decydujące nie tylko o życiu religijnym gmin, ale także o sprawach cywilnych, karnych i gospodarczych. Rabini jako uczeni talmudyści stali się stopnio­wo arystokracją judaizmu. Prosty zaś lud pozbawiony możliwości studiowania Talmudu określano pogardliwym mianem „amoraców" (od hebr. am ha-arec -„lud ziemi").

Chasydyzm stał się szerokim ruchem i zyskał sobie sporo zwolenników. Zapoczątkował go Izrael ben Eliezer (1700-1760) z Podola, który przybrał imię Baal Szem Tow („Pan Dobrego Imienia"). Od 1740 roku stał się on przewodniczą­cym gminy żydowskiej w Międzyborzu. Jego zwolennicy nazywali go rebe w odróżnieniu od oficjalnych rabinów obdarzonych mianem raw ("mistrz"). Baal Szem Tow głosił, że Bóg jest wszędzie i że najważniejszym zadaniem człowieka jest połączenie się z nim (hebr. dwekut, czyli "ekstaza"). Celowi temu miała służyć modlitwa odmawiana ze zrozumieniem jej przeznaczenia. Taką modlitwę uważał chasydyzm za ważniejszą od studiowania Talmudu. Chasydyzm odrzucił ascezę i każąc służyć Bogu z radością wprowadził do kultu wiele śpiewów, a nawet tańce. Utrzymywał też, że siłą woli, ekstazą i wyższym stanem uniesienia duszy można przybliżyć czasy Mesjasza i przyśpieszyć jego nadejście. Stan taki może osiągnąć człowiek sprawiedliwy, „cadyk" (hebr. caddik), który dzięki temu może pośredni­czyć pomiędzy Bogiem i ludźmi. Obcowanie z nim daje pomyślność i błogosła­wieństwo, gdyż może on sprowadzać z nieba dobro na ludzi. Stopniowo rozwinął się szczególny kult cadyków, a godność ta stalą się dziedziczna. Spowodowało to degenerację chasydyzmu i sprawiło, że później był on często oparciem dla wstecz­nych kręgów judaizmu.

Kierunek ten spotkał się z ostrym potępieniem ze strony rabinów i talmudystów. Główną rolę w walce z nim odegrały gminy żydowskie w Wilnie i w Brodach. Przeciwnicy chasydyzmu nazwali się mitnagdim (hebr. "sprzeciwiający się"). Rabbi Eliahu ha-Gaon z Wilna (1720-1797), a za nim inne gminy żydowskie na Litwie rzu­ciły na chasydów klątwę i zaczęto ich prześladować. Później jednak uznano i zalegalizowano bóżnice chasydów. W połowie XIX wieku większość ludności żydowskiej na terenach ówczesnego Królestwa Polskiego, na Białorusi i na Ukrainie należała do zwolenników chasydyzmu, których nazwano chasydami.

W tym samym czasie, gdy talmudyści walczyli z chasydami, wśród Żydów w Niemczech powstał ruch racjonalizmu, reformy i oświecenia starający się dostoso­wać judaizm do warunków kapitalizmu. Zapoczątkował go berliński filozof Mojżesz Mendelssohn (1729-1786). Żądał on takiego zreformowania rytuału i podstaw religii żydowskiej, aby jej wyznawcy mogli stać się pełnoprawnymi członkami nowych społeczeństw, wśród których przebywali. Pod jego wpływem Dawid Friedlander (1756-1834), uczeń M. Mendelssohna, starał się usunąć z judaizmu wszystko to, co mogłoby utrudniać stosunki Żydów z ich otoczeniem i podawać w wątpliwość ich wierność państwu. Zalecał on usunięcie z kultu wszystkich modlitw nacjonalistycz­nych oraz zastąpienie w liturgii języka hebrajskiego niemieckim. Poglądy D. Friedlandera zyskały mu wielu zwolenników, lecz właściwa reforma rozpoczęła się później. Reformatorzy zmniejszyli liczbę przepisów religijnych. Do liturgii wprowadzili niemiecki obok hebrajskiego. Kładli też nacisk na moralną stronę judaizmu. Utrzymywali też, że naród żydowski ma spełnić ważną misję dziejową, która jednak nie polega na przyśpieszeniu nadejścia Mesjasza, ale na zapoznaniu świata z etycznymi wartościami Biblii i judaizmu. Warunkiem jej spełnienia miało być pełne włączenie się Żydów do życia kulturalnego i społecznego narodów, wśród których żyją.

Reformatorzy głosili, że judaizm jest tylko religią i nie należy go utożsamiać z narodem. Jego wyznawcy mieli być np. Francuzami, Niemcami, Polakami wyznania mojżeszowego. Reformatorzy utrzymywali też, że wiele nakazów zawartych w Biblii i Talmudzie straciło swe znaczenie, inne zaś należy przystosować do warunków współczesnego życia. Niektórzy z nich odrzucali wiarę w przyjście Mesjasza mającego sprowadzić Żydów do Palestyny i głosili zasadę, że Żydzi winni uznać za swą ojczyznę kraje, w których przebywają. Abraham Geiger (1810-1874), jeden z czołowych przedstawicieli tego kierunku, usunął nawet z liturgii wszelkie wzmianki o Syjonie, Mesjaszu i ofiarach. Inni zastąpili nawet przejściowo nabożeństwo sobotnie nabo­żeństwem niedzielnym.

Jeszcze w XIX wieku ruch ten spotkał się z opozycją w kołach ortodoksyjnego judaizmu. Jej głównymi przedstawicielami byli Samson Rafael Hirsch (1808-1888) broniący starego rytuału i modlitw oraz utożsamienia religii z narodem, a także Zachariasz Frankel (1801-1875), który sprzeciwiał się usunięciu z liturgii wzmianek o Syjonie i innych oraz wprowadzeniu do niej innych języków. Przyczynił się on znacznie do odrodzenia judaizmu ortodoksyjnego. Postępy reformy zostały zatrzy­mane przez konferencję we Wrocławiu w 1846 roku. Potem jej centrum prze­niosło się do Stanów Zjednoczonych. Pośrednie stanowisko pomiędzy ortodoksją i reformą zajął kierunek zwany konserwatywnym, którego główny inicjator, Salo­mon Schechter (1830-1915), działał w Anglii, głosząc potrzebę utrwalenia żydow­skiej tradycji i kultury. Przyjmował on w przeciwieństwie do reformy całą tradycję rabiniczną, którą w przeciwieństwie do ortodoksji pozwalał interpretować odpo­wiednio do potrzeby chwili.
 

Fragment książki: Religie uniwersalistyczne (praca zbiorowa), wyd. Iskry


Data utworzenia: 07/01/2019 @ 07:06
Ostatnie zmiany: 05/03/2019 @ 21:41
Kategoria : Judaizm Rabiniczny
Strona czytana 5160 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
0-sol-invictus-1.jpggenii_2.jpg0-lupa.jpg0-ap6.jpghades.jpgTemplo_de_Augusto_Pula.jpgmoneta-rzym-caduceusz.jpgClipeus_Selene_Terme.jpg0-maison-carree.jpgarval.jpg0-august.jpg0-satiro-danzante.jpg0-Suovetaurile_Louvre.jpg0-lararium.jpg0-nimes-the-maison-carree.jpgswiatynia-saturna-rome.jpgluk-konstantyna.jpgDenarius-Volteia-Roman-coin.jpg0-Apollo Sol.jpgcaracalla-serpent-coin.jpgdivina-augusta-coin.png0-meduza.jpg0-bacchus.jpg0-La_Maison_carree.JPG0-panteon2.jpg0-lar.jpg0-aura_velificans_su_cigno.jpgdiana-efeska-coin.jpg0-telllus.jpeg0-Clipeus_Helios_Terme.jpgpontifex-coin.jpgbocca.jpg0-Ara_Pacis_Rom.jpgdivus_julius-coin.jpg0-Vestal_Palatino.jpgmaxim-pontif-coin.png0-Baalbek-Bacchus.jpg0-panteon.jpg0-janus.jpgmatri-magnae-coin.jpg0-ara-p.jpgjuno.pngnero-coin.jpg0-Mitreo_Ostia.jpg0-TempioVesta.jpg0-Memento mori-Naples.jpg0-westalka.jpgA_HIRTIUS-coin.jpg0-mitra.jpgvenus-genetrix-coin.jpgcaesar-flamin-coin.jpg0-Columns-Nimes.JPGpanteon-capitel-bm.pngforum_romanum.pngvespasan-caduceus.jpg0-tempio_di_minerva_assisi.jpg0-maisone-carree-2a.jpg0-scul.jpg0-lararium2.jpg0-garni.jpgdivus-augustus-Gold_Coin.jpg0-cupid-pom.jpgAugus-Pontifex Maximus.jpgkybele.jpg0-Tempio_di_Iside.JPG
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 6500930 odwiedzający

 95 odwiedzających online