Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Papieże - Papież

Papież
Słowo „papież” wzięło początek od wyrazu greckiego, papas, który oznacza ojciec. Od zarania chrześcijaństwa wierni pozdrawiali tym słowem swych duchownych przywódców, mnichów, kapłanów, biskupów. Na przełomie II i III wieku we wschodnim chrześcijaństwie tytuł papas przylgnął do patriarchy Kościoła aleksandryjskiego. Na Zachodzie natomiast zlatynizowaną formą papa posługiwali się biskupi Kartaginy i Rzymu. Najwcześniejszy znany nam napis papa występuje na ścianach rzymskich katakumb św. Kaliksta; pochodzi z końca III w.

Od wczesnego średniowiecza nazwa „papież” występuje w dokumentach kościelnych, jako powszechnie uznany tytuł biskupa Rzymu, a od 1073 r. Grzegorz VII oświadczył, że prawo do używania tytułu „papież” jest zastrzeżone dla rzymskiego biskupa.

Należy jednak zauważy, że do dnia dzisiejszego, oficjalna nomenklatura stosowana w łacińskim prawie kościelnym nie posługuje się wyrazem papa. Zastępuje go zwrot, Romanus Pontifex (rzymski pontyfik, czyli arcykapłan), zapożyczony z pogańskiej terminologii religii Rzymian, w której kolegium pontyfików pod kierunkiem najwyższego kapłana (Summus Pontifex) było odpowiedzialne za organizację oficjalnego kultu państwowego. W języku kościelnym wyrażenie romanus pontifex kojarzy w sobie dwie podstawowe funkcje papieża: jest on biskupem Rzymu i jednocześnie, pontyfikiem, czyli głową całego Kościoła katolickiego.

Rzecz wymaga krótkiego wyjaśnienia. Otóż zgodnie ze współczesną doktryną katolicyzmu, biskup Rzymu przejął te wszystkie atrybuty władzy, jakie miał apostoł Piotr, przewodniczący kolegium dwunastu apostołów, najwyższej instancji założonej przez Chrystusa instytucji kościelnej. A zatem podobnie jak Piotr był głową Kościoła, tak jego prawowici następcy mają władzę nad całą społecznością katolicką i jej hierarchią. Jest to tzw. teza o sukcesji apostolskiej, która pojawiła się na przełomie II i III w. n.e. w dziełach chrześcijańskich ideologów i po długiej ewolucji znalazła swój ostateczny wyraz w uchwalonym na I soborze watykańskim (1870 r.) dogmacie o prymacie papieskim. Opiera się ona na dwóch przesłankach: pierwsza zakłada, że kolegialna władza sprawowana przez kolegium dwunastu apostołów podlega Piotrowi, a druga, że Piotr był biskupem Rzymu i że przekazał władzę swoim następcom.

Nie wchodząc w zawiłe implikacje teologiczne obu przesłanek, należy stwierdzić, że żadna z nich nie znalazła dotychczas potwierdzenia w wiedzy o początkach chrystianizmu. Wciąż do końca niewyjaśniona i kontrowersyjna jest sprawa roli, jaką odegrał Piotr w łonie apostolskiego grona. Wszystko zdaje się wykluczać, iż Piotr był pierwszym biskupem Rzymu. A to z dwóch powodów: po pierwsze, rzymska gmina chrześcijańska już się ukonstytuowała, zanim którykolwiek z apostołów mógł przybyć do stolicy cesarstwa. Ani w liście adresowanym około 58 roku n.e. do Rzymian, ani w tych, które później w samym Rzymie były pisane do chrześcijan Azji Mniejszej Paweł z Tarsu apostoł nie wspomina ani słowem o pobycie Piotra w Rzymie, czego nie omieszkałby zapewne uczynić, gdyby fakt ten był mu wiadomy. Po drugie, dlatego, iż w I w n.e. chrześcijańskie wspólnoty rozwijały się pod kolegialnym przewodnictwem Rady Starszych, czyli prezbiterów, których tylko wyjątkowo nazywano tu i ówdzie biskupami.

Jak pisze wybitny biblista ks. Prof. Jan Stępień: „terminy –prezbiter - i –biskup - ukazują się w dokumentach chrześcijańskich z I w jako synonimy, oznaczające przełożonych gmin chrześcijańskich. Wyraz episkopos nie określał jednak biskupa monarchicznego, następcy apostołów, jednego zwierzchnika Kościoła lokalnego. Z tym nowym znaczeniem spotykamy się po raz pierwszy dopiero od początku II w, u św. Ignacego Antiocheńskiego ( Eklezjologia św. Pawła, Poznań 1972, s. 339).

A zatem jeżeli nawet przyjmiemy, że Piotr przybył do Rzymu i poniósł tam śmierć męczeńską, – o czym wspomina późniejsza tradycja chrześcijańska – nie mógł być biskupem Rzymu ani nawet wyznaczyć swego następcy, gdyż – jak twierdzą zgodnie historycy chrześcijaństwa – instytucja jednoosobowej funkcji biskupiej nie była jeszcze w tym okresie znana. Poza tym wiadomo, że żaden z apostołów nie używał tytułu „biskup”. Dodajmy, że tradycja o pobycie i męczeństwie Piotra w Rzymie nie została dotychczas udowodniona bezspornymi świadectwami. Rozpoczęcie z polecenia Piusa XII wykopaliska w podziemiach bazyliki watykańskiej odkryły wprawdzie ślady jakiegoś cmentarzyska – nie brakuje ich w podglebiu Wiecznego Miasta, – ale o jakimkolwiek rozpoznaniu grobu czy kości Piotra apostoła nie może być mowy.

Poświęćmy kilka słów źródłom dotyczącym dziejów papiestwa. Są one wyjątkowo skąpe i mało wiarygodne, gdy chodzi o ustalenie imion papieży w pierwszym okresie chrześcijaństwa. Najwcześniejszą listę pierwszych papieży sporządził około 180 roku n.e. biskup Lyonu Ireneusz, Grek z pochodzenia. Był on jednym z pierwszych propagatorów tezy o „sukcesji apostolskiej”; jego lista miała posłużyć, jako dowód ciągłości tradycji od Piotra apostoła do współczesnego mu rzymskiego biskupa Wiktora (189-199?).
Inną zawierającą tylko kilka imion, podał w tym samym okresie pochodzący z Azji Mniejszej pisarz chrześcijański Hegezyp (zmarł około 190 roku n.e.). Jego dzieło zaginęło, ale znane jest nam we fragmentach, cytowanych półtora wieku później przez Euzebiusza, biskupa Cezarei zwanego „ojcem historii kościoła” (zmarł około 340 roku n.e.).
Śladem tych pierwszych spisów powstały następne, coraz obszerniejsze katalogi i biografie papieży, jak na przykład katalog papieża Liberiusza (352-366) lub pochodzący z VII wieku Liber Pontificalis (Księga rzymskich pontyfików). Stały się one podstawą opracowanych w średniowieczu kronik papieskich, wśród których niesłabnącym powodzeniem cieszyło się, mimo znikomej wartości historycznej dzieło Marcina Polaka, arcybiskupa gnieźnieńskiego (zmarł w 1279 roku), pod tytułem Kronika papieży i cesarzy.

Wszystkie te źródła, zawierające jakieś jądro prawdy, są zgodne z ówczesną praktyką literacką upiększone legendą i fantazją przez autorów, którzy swą niewiedzę o dziejach papieży ukrywali pod zbożną fikcją. Pierwszy dokładny spis aktów papieskich sporządzono z rozkazu papieża Innocentego III (1198-1216). Spis ten był w następnych latach systematycznie uzupełniany i troskliwie przechowywany w tajnym archiwum papieskim. Choć z polecenia Leona XIII część tej dokumentacji została udostępniona niektórym uczonym, pozostało jednak wiele problemów niewyjaśnionych do końca.

Wiele kłopotów sprawia problem chronologii papieskich pontyfikatów. Najwcześniejszą bezspornie ustaloną datą jest dzień 28 września 235 roku, w którym papież Pocjan zrezygnował z rzymskiego biskupstwa. Do podanych w katalogach dat pontyfikatów siedemnastu jego poprzedników uczeni odnoszą się z największą rezerwą, wysuwając wątpliwości nawet, co do imion wymienionych papieży.

Nie lepiej przedstawia się problem następnych pontyfikatów. Kronikarze średniowieczni nie posługiwali się jednolicie ustalonym systemem datowania. W przedstawionym Poczcie papieży przyjęto chronologię występującą w oficjalnym spisie papieży, publikowanym, co roku w watykańskim wydawnictwie pt. Annuario Pontificio. Opuszczono jednak dni i miesiące rozpoczęcia względnie zakończenia kolejnych pontyfikatów, gdyż one właśnie – zwłaszcza te, które dotyczą okresu średniowiecza – są najbardziej dyskusyjne. Z tych samych powodów przy imionach antypapieży podaliśmy tylko datę elekcji.

Ilu było papieży? I na to pytanie nie ma zgodnej odpowiedzi wśród historyków, nawet katolickich. Pomyłki popełniane przez kronikarzy w ustalaniu dat poszczególnych pontyfikatów, błędy w pisowni (np. Martinus zamiast Marynus), brak konsekwencji w stosowaniu numeracji papieży noszących to samo imię ( ilu było papieży Feliksów? Ilu Janów?) wprowadzały spore zamieszania.

Przyjęto tu zgodnie z Annuario Pontificio – liczbę 261 prawowitych biskupów rzymskich, od Piotra aż po Jana Pawła I. Pozostałe imiona zaliczono do kategorii „antypapieży”, co nie przesądza jeszcze o ważności elekcji niektórych kontrkandydatów do tronu Piotrowego. Wnikliwa analiza trybu, w jakim dokonywano wyboru rzymskich biskupów, mogłaby dopomóc lepszemu zrozumieniu wielu aspektów politycznej i religijnej działalności papiestwa. Pisano o tym wiele, aczkolwiek utrudniony dostęp do zasobów archiwalnych nie sprzyja obiektywnej ocenie dziejów papiestwa.

Pierwszych biskupów Rzymu – podobnie jak w innych chrześcijańskich diecezjach – wybierał lud i duchowieństwo. Wybory były następnie zatwierdzane przez biskupów sąsiednich diecezji, po czym elekt otrzymywał sakrę biskupią. Już w V wieku rozpoczął się proces eliminacji wpływu świeckich na przebieg wyborów, które stały się domeną zastrzeżoną dla kleru. Akceptacja przez lud stała się czystą formalnością. Coraz częściej natomiast zdarzały się wypadki interwencji odgórnych: władz świeckich, cesarzy i królów oraz rządzących Rzymem przedstawicieli lokalnej arystokracji. Problem ten ciążył nad papiestwem aż do końca XIX wieku.

W okresie reformy gregoriańskiej (XI-XIII wieku) usiłowano wyeliminować ingerencję czynników świeckich, przekazując prawa elektorskie elicie rzymskiego kleru, czyli kolegium kardynalskiemu. W tym duchu zostały ogłoszone postanowienia Mikołaja II z 1059 roku i Aleksandra III z 1179 roku, na mocy, których wyłącznie kardynałowie byli uprawnieni do dokonywania wyboru papieża.

Od XIII wieku zastrzeżono procedurę obrad elekcyjnych, izolując gremium kardynalskie na czas przeprowadzania wyborów. Zamykani „na klucz” (stąd wywodzi się nazwa konklawe: cum clavi, czyli pod kluczem) kardynałowie byli zobowiązani do szybkiego wyboru nowego papieża pod groźbą ograniczenia ich żywotności. W następnych wiekach regulamin konklawe został poddany licznym poprawkom i uzupełnieniom. Nigdy jednak nie udało się całkowicie wyeliminowań wpływów i nacisków zewnętrznych czynników politycznych. Walka o tron Piotrowy była zbyt dużą stawką, by można było wyłączyć z gry wyborczej zainteresowania cesarskich i królewskich rządów europejskich, a również innych przedstawicieli arystokracji. Posługiwali się oni wszystkimi dostępnymi środkami nacisku, nie wykluczając przekupstwa lub prawa weta, które zastrzegli sobie w XVI wieku królowie Hiszpanii, a później cesarze Austrii.

Ostatnie decyzje papieskie podjęte już w XX wieku, gwarantują w sposób bardziej zdecydowany swobodę i autonomię przeprowadzania wyborów przez gremium kardynalskie. Wprowadzono ponadto zasadę przestrzegania całkowitej tajemnicy, grożąc wysokimi karami kościelnymi tym, którzy w jakikolwiek sposób informowaliby o przebiegu konklawe. Kartki wyborców są spalane, (ale nie ich notatki osobiste) w specjalnym piecyku, a kolor dymu – biały lub czarny w zależności od domieszki smoły – powiadamia zgromadzonych przed bazyliką o wyniku głosowania. Nie wydaje się jednak, by zastosowanie tych środków ostrożności powstrzymało od przecieków informacji, skoro po każdym konklawe w dalszym ciągu publikowane są – nieoficjalne oczywiście – opisy tego, co się działo w auli wyborczej.

Według obecnie obowiązującego ceremoniału po dokonaniu wyboru dziekan kolegium upewnia się, czy elekt wyraża zgodę, a następnie stawia mu pytanie: „Jak pragniesz się nazwać?” Aż do VI wieku biskupi rzymscy zachowywali do śmierci własne imię chrzestne. Pierwszy zmienił je Jan II (533-535), nosił on imię Merkeriusz, które zapewne uważał za niestosownie pogańskie. Podobnie Piotr Pawli nie chciał nazwać się Piotr II i zmienił swe imię na Jan XIV (983-984). W numeracji późniejszych papieży o imieniu Jan zaszły perturbacje. Jan XXIII, Baltazar Cossa, wybrany legalnie, zrzekł się tiary na soborze w Konstancji (1415). Papież Roncalli przyjmując imię Jan XXIII uznał, że Baltazar Cossa był antypapieżem. Od połowy XVI wieku wszyscy papieże przyjmowali nowe imię, chcąc w ten sposób uczcić jednego ze swych poprzedników, noszących to samo imię. Obecnie ważniejsze dokumenty papieskie są podpisywane przez papieży wybranym imieniem, ale bez liczby porządkowej.

Aż do czasów nowożytnych źródła rzadko, kiedy podają datę urodzenia papieży. Ograniczają się one do stwierdzenia, że na stolicy Apostolskiej zasiadł człowiek „stary” względnie „młody”. Są to określenia bardzo ogólnikowe, jeżeli zważyć, że w średniowieczu mężczyznę, który przekroczył pięćdziesiątkę, uważano na starca. Kilku papieży objęło swą funkcję w wieku bardzo młodym. Jan XII (955-964) miał 20 lat w chwili swego wyboru, Grzegorz V (996-999) 24 lata, a Benedykt IX (1032-1044) tylko 15 lat (niektórzy twierdzą nawet, że miał ich 12).

Zdarzało się również, że kardynałowie głosowali na ludzi podeszłych wiekiem, być może licząc na to, że nowy pontyfikat nie potrwa długo, Paweł IV (1555-1559) miał 79 lat, a Klemens X (1670-1676) 80 lat, gdy obejmowali rządy papieskie. Leon XIII miał „tylko” 68 lat, ale kierował Kościołem katolickim przez ćwierć wieku. Niewiele było tak długich pontyfikatów. Aleksander III (1159-1181) panował 22 lata, Pius VI 24 lata, Pius VII 23 lata, a Pius IX 32 lata – był to najdłuższy pontyfikat w dziejach papiestwa. Wiele jest przykładów bardzo krótkich pontyfikatów. Niektórzy papieże umierali po 2 lub 3 miesiącach a nawet tygodniach sprawowania władzy. Stefan II zmarł trzeciego dnia po elekcji i nie dożył swej koronacji. Z tej przyczyny nie został wpisany na oficjalną listę papieży. Średnio licząc poszczególne pontyfikaty trwały 8-10 lat. Kilku papieży zrezygnowało ze swej funkcji przed śmiercią.

Niepodobna ustalić, jakie były narodowości biskupów rzymskich w trzech pierwszych wiekach. Byli zapewne Grekami, albowiem gmina rzymska składała się w większości z ludności napływowej, a nie rodowitej, rzymskiej. Historycy kościelni są zdania, że na 261 papieży około 200 pochodziło z Italii, a 50 było cudzoziemcami; narodowość pozostałych jest nieustalona. Wśród cudzoziemców najwięcej było Greków i Syryjczyków; ponadto lista zawiera 7 papieży z Francji, 6 z Niemiec, 2 Hiszpanów, 1 Portugalczyka, 1 Afrykańczyka, 1 z Anglii i 1 z Flandrii (Holandia). Właśnie Holender, Hadrian VI, był ostatnim papieżem nie Włochem aż do czasu wyboru Polaka, Jana Pawła II Wojtyły. Połowę papieży z Italii stanowią rodowici rzymianie.

Nie możemy ustalić, jakie było pochodzenie społeczne papieży z pierwszych okresów chrześcijaństwa. Wiadomo tylko, że Kalikst I urodził się jako niewolnik, a Kajus był ponoć krewnym cesarza Dioklecjana, Feliks III i Grzegorz I pochodzili z rodów senatorskich. W okresie średniowiecza, Renesansu, a nawet w dobie kontrreformacji znaczna większość papieży wywodziła się z rodów arystokratycznych, podobnie jak pozostała hierarchia kościelna w krajach feudalnej Europy. Nieliczni papieże pochodzący z uboższych warstw społecznych byli uprzednio niemal wszyscy mnichami, albowiem życie zakonne ułatwiało duchownym z niższych sfer dostęp do wyższych szczebli hierarchii kościelnej.

Niewiele można powiedzieć o zewnętrznym wyglądzie papieży wcześniejszych okresów, poprzedzających czasy Odrodzenia. Jest rzeczą oczywistą, że wizerunek biskupów rzymskich, przechowywanych na mozaikach i freskach średniowiecznych, nie można uważać za autentyczne portrety. Są to tylko schematycznie potraktowane artystyczne wyobrażenia najwyższych hierarchów Kościoła. Najwcześniejszym malowidłem, które – zdaniem specjalistów – można uważać za wierne odtworzenie oryginalnej postaci jest fresk przedstawiający papieża Innocentego III (1198-1216). Fresk ten pochodzi z XIII wieku i znajduje się na ścianie dolnego kościoła benedyktyńskiego klasztoru Sacro Speco w Subiaco.

Od czasów Renesansu wielu malarzy portretowało swych mecenasów papieży. Powstały też wówczas liczne popiersia i rzeźby przedstawiające rzymskich pontyfików. Galeria numizmatyczna Muzeum Watykańskiego przechowuje kolekcję medalionów, których awersy w sposób realistyczny i z dużym kunsztem rytowniczym przedstawiają głowy papieskie, od Mikołaja V (1447-1455) począwszy aż do czasów współczesnych. Na ich podstawie możemy stwierdzić, że od Klemensa VII (1523-1534) aż do Klemensa XI (zmarły w 1721 roku) wszyscy papieże bez wyjątku nosili brody. Wcześniej również Juliusz II (1503-1513) zapuścił brodę (niezbyt gęstą), ale dopiero w ostatnich latach swego pontyfikatu. W średniowieczu broda była oznaką życia ascetycznego; w dobie Odrodzenia i baroku brodę uważano za męską ozdobę twarzy i starannie ja pielęgnowano. Papieże nie używali peruk, lecz nosili, na co dzień obramowane futrem czapki z czerwonego aksamitu, zwane manro. Pius VII był znany z misternie zaczesanej fryzury.

Zgodnie z odwieczną tradycją najważniejszy tytuł papieży brzmi: „Biskup Rzymu”. Oprócz niego annuario Pontyficio wymienia, wybijając go nawet większą czcionką, drugi tytuł pochodzący z czasów średniowiecza, a mianowicie „Namiestnik (Vicarius) Jezusa Chrystusa”. Roczniki papieskie zawierają jeszcze inne określenia, jak: „następca księcia apostołów”, (czyli Piotra), „najwyższy pasterz (pontifex) Kościoła Powszechnego”, „patriarcha Zachodu”, „prymas Italii”, „arcybiskup, metropolita prowincji rzymskiej”. Ostatni z obecnie używanych tytułów ma charakter świecki: „suweren państwa: Citta del Vaticano”. W średniowieczu papieże często podpisywali się mianem servus servorum Dei (sługa sług Bożych), wprowadzonym w VII wieku przez Grzegorza I. Miedzy XVII a XX wiekiem określenie to występuje rzadziej. Wskrzesił je Paweł VI po II soborze watykańskim.

W nomenklaturze kościelnych wykazów imion papieży wszyscy począwszy od Piotra aż po Feliksa IV (zmarły 530 roku) są uważani za świętych, oprócz Liberiusza (zmarły w 366 roku) i Anastazego (zmarły w 498 roku). Podobnie wszystkich papieży od początku aż do Milcjadesa (zmarły w 314 roku) uznano za męczenników, choć wiadomo, że nie wszyscy ponieśli śmierć męczeńską. Świętym i męczennikiem jest również antypapież Hipolit (zmarły w 235 roku). Tytuł męczennika przyznano ponadto papieżowi Marcinowi I, który w 655 roku zmarł z wycieńczenia na wygnaniu. Od roku 530 liczba papieży świętych wyraźnie maleje. Do XI wieku jest ich 23, w XIII wieku tylko jeden, Celestyn V (zmarły po rezygnacji z pontyfikatu w 1296 roku), a po nim, w czasach nowożytnych, dwóch: Pius V i Pius X. Jedynie wymienieni tu trzej ostatni papieże byli kanonizowani.

Ośmiu papieży ma tytuł „błogosławionych”, dwóch zaś doktorów Kościoła: Leon I i Grzegorz I. Od czasów wczesnego Odrodzenia do wszystkich papieży zwracano się słowami: „Ojcze święty” lub „Wasza Świątobliwość”. W tym wypadku jednak określenie „święty” dotyczy wyłącznie sakralnej funkcji papieża, bez względu na normalną ocenę jego osobistej postawy.

Nie znamy dokładnie pochodzenia zwyczaju używania przez papieży własnego herbu. Oficjalny wykaz herbów papieskich zaczyna się od godła używanego na pieczęciach Innocentego III (początek XIII wieku). Herbami posługiwali się również antypapieże. Nie wszystkim herbom papieskim towarzyszyły odpowiadające im dewizy.

W 1595 roku opublikowano w Wenecji proroctwo, przypisywane rzekomo św. Melachiaszowi O’Morgair (1096-1148), prymasowi Irlandii. Zawiera ono 111 przydomków mających charakteryzować działalność papieży od Celestyna II (1143-1144) począwszy. Ostatnim papieżem przed końcem świata ma być Piotr II. Przydomki te mają charakter fikcyjny i przypadkowy, zwłaszcza te, które nieznany autor wymyślił dla scharakteryzowania papieży panujących po XVI wieku.

Strój papieży ulegał w ciągu wieków nieustannym przeobrażeniom. Początkowo zapewne niewiele odbiegał od ubioru innych duchownych, a nawet osób świeckich. Od połowy średniowiecza wraz z rosnącą pozycją biskupa rzymskiego na arenie międzynarodowej zaznacza się tendencja do używania coraz strojniejszych szat. Chodzi zwłaszcza o strój ceremonialny, który papieże przywdziewali się bądź z okazji uroczystych nabożeństw, bądź też oficjalnych wystąpień pozaliturgicznych. W czasie sprawowania funkcji kultowych papieże używali w zasadzie arcybiskupich szat liturgicznych. Odróżniała ich jednak od innych hierarchów kościelnych tiara, która począwszy od końca X wieku wkładali zamiast infuły (mitry) biskupiej.

Tiara była nakryciem głowy podobnym do stożkowego hełmu, początkowo niezbyt wysokim, później coraz bardziej wydłużonym. Była wykonana z białego usztywnionego płótna i bogato ozdobiona złotymi haftami. Jej pochodzenie nie jest nam znane. Prawdopodobnie prawzorów tiary należy poszukać w strojach używanych przez duchownych w Syrii, a być może nawet w Persji. W koocu XII wieku papieską tiarę otoczono jednym, a później dwoma złocistymi diademami, które symbolizowały świecką i duchowną władzę namiestnika Chrystusowego. Od czasu Benedykta XII (1334-1342) dodano trzeci diadem, co miało oznaczać supremację papiestwa nad całym światem. Papieże posługiwali się tiarą tylko w wyjątkowych okolicznościach (koronacje, uroczyste ingresy itp.). Przy ołtarzu zamiast tiary korzystali z infuły arcybiskupiej.


Od wczesnego średniowiecza odrębnym dystynktorium papieskim był paliusz. Jest to biała, wełniana, szeroka wstęga w kształcie naszyjnika o dwóch końcach, z których jeden opada na piersi, a drugi na plecy. Paliusz był tkany przez mniszki z klasztoru św. Agnieszki w Rzymie ze specjalnej wełny jagniąt poświęconych przez papieża. Na taśmie naszytych jest sześć krzyżyków z czarnego sukna. W Kościele wschodnim paliusze były oznaką patriarchów. W Kościele zachodnim były początkowo strojem zastrzeżonym wyłącznie dla papieża. W średniowieczu papieże postanowili przesyłać za odpowiednią opłatą paliusze biskupom metropolitom, podkreślając w ten sposób uzależnienie lokalnych kościołów od władzy papieskiej.

W czasie ceremonii liturgicznych papieże używają czerwonych rękawiczek z haftowanym krzyżem i złotem haftowanych sandałów. Na co dzień strojem domowym papieża jest od niepamiętnych czasów biała sutanna. Jak pisali średniowieczni pisarze kościelni, stanowi ona symbol białej tuniki Chrystusowej „nie szytej, lecz tkanej od góry”, którą żołnierze rzymscy rozlosowali między sobą po ukrzyżowaniu Jezusa (por. Ewangelia św. Jana 19,24). Poza domem papież nosi czerwony płaszcz i czerwony kapelusz.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że od 1245 roku (sobór w Lyonie) papieże przyznali kardynałom prawo noszenia czerwonego kapelusza ze zwisającymi chwostami. Bonifacy IX (1389-1404) nakazał kardynałom używanie szat w kolorze purpurowym, który w języku malarskim nazywa się „cynobrem jasnym”. Od II soboru watykańskiego stroje papieskie i kardynalskie stały się znacznie skromniejsze. Paweł VI sprzedał tiarę do jednego z muzeów amerykańskich, a uzyskane z transakcji pieniądze przeznaczył na cele charytatywne.

Insygnia papieskie były od czasów średniowiecza troskliwie przechowywane w skarbcu zakrystii bazyliki św. Piotra. Znajdowały się tam miedzy innymi płaszcz purpurowy i tiara. Zdarzały się wypadki, że kontrkandydaci (antypapieże) do tronu Piotrowego wykradali insygnia, by umożliwić przeprowadzenie własnej koronacji. Kilkakrotnie insygnia te zostały zrabowane przez najeźdźców lub potajemnie sprzedane kupcom ze Wschodu.

Współcześni papieże nie korzystają już z licznych rezydencji, które od czasów średniowiecza wzniesiono nie tylko w Rzymie, ale i poza miastem. Najstarszą rezydencją papieską jest pałac Laterański, przekazany przez cesarza Konstantyna papieżowi Sylwestrowi I. Od czasów Renesansu główna siedzibą papieży stał się rozbudowany kompleks budynków wokół bazyliki św. Piotra, zwany Watykanem. W dobie Oświecenia wzniesiono trzeci pałac papieski na wzgórzu Kwirynalskim. Dziś jest siedzibą prezydenta Republiki Włoskiej.

Od 1870 roku papieże rezydują w Watykanie. Poza Rzymem ważne pałace papieskie zostały wzniesione w Gaecie, koło Neapolu, w Anagni, Viterbo, Florencji, Perugii. W okresach napięć politycznych, gdy pobyt w Rzymie zagrażał bezpieczeństwu papieża, opuszczał on swoją diecezję i chronił się pod opiekę sąsiednich państewek Italii. Kilka razy w samym Rzymie toczyły się zaciekłe walki o pałace pomiędzy papieżami i antypapieżami, którzy siła zajmowali jedną z rezydencji.

W pobliżu Rzymu, w Castel Gandolfo, zbudowano w 1596 roku letnią rezydencję, z której korzystają również współcześni papieże. Na szczególną uwagę zasługuje rezydencja papieska w Awinionie, gdzie biskupi rzymscy przebywali od 1309 do 1415 roku. Po Wielkiej Rewolucji Awinion przejęły władze francuskie. Przepyszne budynki, źle konserwowane, uległy zniszczeniu. Dzisiaj część z nich służy do urządzania imprez kulturalnych.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa papieży grzebano w katakumbach. Znana jest powszechnie Krypta Papieska w katakumbach Kaliksta, gdzie znajdują się najstarsze znane nam papieskie nagrobki. Od IV wieku groby papieskie mieściły się w podziemiach Lateranu, Watykanu oraz innych bazylik rzymskich. Kilkunastu papieży pochowano w innych miastach Italii lub w innych krajach.

Papież sprawuje swą władzę za pośrednictwem zespołu urzędów, zwanego kurią papieską. Nazwa „kuria” pochodzi od wyrazu łacińskiego curia, który oznaczał siedzibę władz miejskich Rzymu na Kapitolu. Opis kurii rzymskiej i jej dziejów nie wchodzi w zakres tej pracy. Oprócz kurii rzymskiej istnieją dziś dwa organy doradcze papieży, kolegium kardynalskie i synod biskupów, powołany do życia po II soborze watykańskim.

Odrębną rolę odgrywa dwór papieski, od czasów Pawła VI zwany Domem Papieskim. Był on w okresie Odrodzenia niesłychanie rozbudowany, a jego świetność miała być dowodem niczym nieograniczonej władzy biskupa rzymskiego. Niezwykle drobiazgowo opracowana etykieta obowiązywała całe otoczenie papieskie aż do czasów Piusa XII. Wyłom uczynił Jan XXIII, który rozpoczął proces uproszczenia rytuału regulującego zachowanie domowników papieża i osób przyjmowanych na audiencjach. Zniesiono na przykład przepis trzykrotnego przyklękania przed rozpoczęciem i po zakończeniu prywatnej rozmowy z papieżem oraz całowania jego pantofla.

Urzędowe akta papieskie są obecnie w części publikowane w urzędowym periodyku watykańskim, zwanym Acta Apostolicae Sedis (w skrócie AAS). Dzielą się one na kilka kategorii. Najważniejsze z nich, noszące charakter uroczysty, to konstytucje apostolskie oraz bulle. Bullą nazywano pierwotnie pieczęć ołowianą, która posługiwali się papieże od VI wieku. Najstarszą znaną nam pieczęcią papieską jest bulla Agapita I (535-536). W zbiorach watykańskich istnieje oryginał bulli pieczęci Adeodata (615-618). W okresie Renesansu i Oświecenia bulle były nieraz opatrzone pieczęcią wyrytą w wosku i ozdobioną złotem (Złote Bulle). Do drugiej grupy zalicza się tak zwane breve, „czyli skrócone” postanowienia papieskie o charakterze partykularnym. Forma breve jest skromniejsza. Trzecia kategoria obejmuje różnego rodzaju listy papieskie.

Wśród nich należy wymienić tak zwane listy Motu proprio, czyli pisane z własnej inicjatywy papieża i dotyczące na ogół kościelnych spraw administracyjnych lub organizacyjnych. Niektóre listy, zawierające ważne postanowienia, noszą nazwę „dekretałów”. W 1740 roku ukazał się pierwszy list „okólny”, czyli encyklika rzymskiego papieża. Napisał ją papież Benedykt XIV. Aktualny rejestr encyklik papieskich liczy niespełna 190 dokumentów. Niemal z reguły adresatem encyklik jest cały episkopat katolicki i wierni. Jan XXIII zaadresował swą encyklikę Pacem in terris do „wszystkich ludzi dobrej woli”. Najpłodniejszymi autorami encyklik byli papieże: Benedykt XIV (22 listy), Pius IX (32 listy), Leon XIII (60 listów), Pius XI (28 listów), Pius XII (41 listów).

Ostatnio liczba encyklik zmalała. Od XVIII wieku przyjął się zwyczaj nazywania każdej encykliki (a nawet innych dokumentów papieskich) od dwóch-trzech pierwszych wyrazów tekstu łacińskiego (6 encyklik zostało napisanych w językach nowoczesnych: 3 w języku włoskim i po jednej w językach francuskim, niemieckim i hiszpańskim). Niektóre dokumenty są pieczętowane specjalnym sygnetem papieskim, zwanym „pierścieniem rybaka”, albowiem widnieje na nim wyryta postać Piotra-rybaka. Zbiory watykańskie przechowują piękną kolekcję owych pierścieni, od 1277 roku począwszy.

Papież jako głowa Państwa Watykańskiego korzysta z prawa nadawania „orderów rycerskich”. Przyznanie odznaczeń papieskich jest poświadczone odpowiednim „Listem apostolskim”. Najważniejszymi orderami są: Najwyższy Order Chrystusa ustanowiony 14 marca 1319 roku przez papieża Jana XXII (1 klasa); Order Złotej Ostrogi (złota milicja) – data powstania nieznana, wskrzeszony przez Piusa X w 1905 roku (1 klasa); Order Piusa ustanowiony 17 czerwca 1847 roku przez Piusa IX i znowelizowany przez Piusa XII w 1939 roku i 1957 roku (4 klasy); Order św. Grzegorza Wielkiego ustanowiony 1 września 1831 roku przez Grzegorza XVI i zreformowany przez Piusa X w 1905 roku (3 klasy); Order papieża św. Sylwestra ustanowiony 31 października 1841 roku przez Grzegorza XVI i zreformowany przez Piusa X w 1905 roku (3 klasy). Oprócz wymienionych istnieje jeszcze kilka form wyróżnień papieskich, jak na przykład Krzyż Pro Ecclesia et Pontifice ustanowiony przez Leona XIII oraz Medal Zasłużonych.

Wspomnieć należy również o Złotej Róży. Jest to bogato ozdobiony klejnot w kształcie osadzonej na łodydze róży wypełnionej wonnościami poświęcany każdego roku w czwartą niedzielę wielkiego postu i przesyłany w darze ważnym znakomitościom, zasłużonym dla papiestwa. Pierwszą Złotą Różę wysłał Leon IX.W średniowieczu adresatkami Złotych Róż były często bogobojne królowe lub księżniczki. Złotą Różę otrzymała (1684) królowa Marysieńka Sobieska po zwycięstwie odniesionym przez jej męża nad Turkami pod Wiedniem. Listę odznaczeń papieskich zamyka Order Zakonu Kawalerów św. Grobu w Jerozolimie, który wprawdzie jest przyznawany przez kapitułę tego orderu, ale pod kontrolą Stolicy Apostolskiej.

Wyżej podane szczegółowe informacje uzupełnimy krotką refleksją na temat papiestwa. Łaciński wyraz papatus (papiestwo) pojawił się po raz pierwszy w XII wieku w literaturze prawno kościelnej. Był to okres gorących dyskusji wśród kanonistów i doradców królewskich, rozprawiających o zakresie władzy papieża i o jego roli w systemie społeczno-politycznym ówczesnej Europy. Chodziło głównie o ustalenie wzajemnych uprawnień cesarza i papieża. Dziś pojęcie papiestwa ma nieco szerszy zakres. Rozpatrujemy je, jako funkcje najwyższej władzy Kościoła katolickiego, ale też i jako zjawisko historyczne, które w sposób szczególny charakteryzuje pojęcie zwierzchnictwa kapłańskiego w chrystianizmie. Tak pojmowane papiestwo jest dziś przedmiotem rozległych badań religioznawczych. Dotyczą one zwłaszcza problemu stosunku papiestwa do innych form władz świeckich oraz relacji, jakie zachodzą między papiestwem a lokalnymi kościołami, które – zgodnie z tradycyjną doktryną chrześcijańską – również są podmiotem kolegialnej władzy w katolicyzmie.

Wyraźnie natomiast pozostał w cieniu problem stosunku papiestwa do społeczności wiernych, mieszkańców diecezji rzymskiej, której biskupami są papieże. Zagadnienie to nie tylko w średniowieczu, ale jeszcze w XIX wieku miało duże znaczenie. Dziś biskup Rzymu sprawuje, na co dzień swoje rządy diecezjalne za pośrednictwem wikariusza generalnego. Jest nim jeden z członków kolegium kardynalskiego.

Dziejów papiestwa nie można, więc utożsamiać z dziejami poszczególnych papieży. Ideologia papiestwa przechodziła w ciągu dwudziestu wieków bogatą i złożoną ewolucję, której poszczególni papieże byli przedstawicielami, nie zawsze zaś twórcami.

* * * * *

Fragment książki: Jan Wierusz  Kowalski -  Poczet papieży

Data utworzenia: 24/03/2013 @ 18:00
Ostatnie zmiany: 24/03/2013 @ 19:53
Kategoria : Papieże
Strona czytana 10944 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze


Komentarz #1 

autor : Kacper 19/05/2013 @ 19:02

Mój Dziadek, syn zesłańca "za wiarę" z Janowa Podlaskiego, długoletni organista, chlubił się papieskim uhonorowaniem jako: kawaler orderu Pro Ecclesia et Pontifice. Uroczystość odbyła się w latach ok 1924 - 1930 w Katedrze Lubelskiej, gdy biskupem ordynariuszem był ks. Marian Fulman.
Dziadek od dawna nie żyje, a ja, będąc w podeszłym wieku mam trochę czasu na zajmowanie się moimi Przodkami.
Po przeczytaniu wyżej zamieszczonego fragmentu książki p.t. "Poczet Papieży" a konkretnie fragmentu końcowego, znalazłam skąpą wzmiankę n.t. wspomnianego...i tu nie wiem jakiej mam użyć nazwy, gdyż przeglądając liczne wpisy internetowe przy "Pro Ecclesia et Pontifice" znalazłam
takie określenia: krzyż zasługi, medal, odznaczenie, order, order zasługi, a  nawet (?) - order zasługi republiki włoskiej.
Autor komentowanego przeze mnie tekstu użył określenia:"krzyż" dodając, że ustanowił go papież  Leon XIII.
Nie jestem ekspertem w dziedzinie odznaczeń i przez internet zamierzałam
poszerzyć moją wiedzę o zasługach Dziadka. Nie udało się.
Brakuje mi również wzmianki, że Pro Ecclesia et Pontifice jest najwyższym odznaczeniem Kościoła katolickiego dla osoby świeckiej (1888). Chyba z tej przyczyny Leon XIII uchodzi jest za papieża nowoczesnego. Czyżby Autor miał opory w kojarzeniu papieskich orderów ze świeckością?  Za wysokie progi...?
Wydaje mi się też, że w tak obszernej treści przydałoby się polskie  znaczenie słów "pro ecclesia et pontifice". W internetowym użyciu słowo "pro" tłumaczone jest jako "za" (domyślnie: zasługi), bądź jako "dla" (wolę się nie domyślać).
 
Trzecie Oczko
matri-magnae-coin.jpg0-TempioVesta.jpg0-aura_velificans_su_cigno.jpg0-Apollo Sol.jpg0-meduza.jpgcaracalla-serpent-coin.jpghades.jpg0-Suovetaurile_Louvre.jpg0-satiro-danzante.jpg0-ap6.jpgvenus-genetrix-coin.jpgdiana-efeska-coin.jpg0-Clipeus_Helios_Terme.jpg0-lupa.jpgbocca.jpgA_HIRTIUS-coin.jpgClipeus_Selene_Terme.jpgAugus-Pontifex Maximus.jpg0-bacchus.jpg0-telllus.jpegdivus_julius-coin.jpg0-maison-carree.jpg0-westalka.jpg0-sol-invictus-1.jpg0-Ara_Pacis_Rom.jpgmaxim-pontif-coin.png0-Tempio_di_Iside.JPG0-Vestal_Palatino.jpgluk-konstantyna.jpg0-La_Maison_carree.JPG0-august.jpgdivus-augustus-Gold_Coin.jpg0-Memento mori-Naples.jpg0-mitra.jpg0-garni.jpg0-Baalbek-Bacchus.jpgTemplo_de_Augusto_Pula.jpg0-Columns-Nimes.JPGpontifex-coin.jpgcaesar-flamin-coin.jpgswiatynia-saturna-rome.jpgpanteon-capitel-bm.png0-nimes-the-maison-carree.jpg0-panteon.jpgkybele.jpg0-lararium.jpgjuno.pngDenarius-Volteia-Roman-coin.jpg0-Mitreo_Ostia.jpg0-tempio_di_minerva_assisi.jpgnero-coin.jpgarval.jpg0-lar.jpg0-panteon2.jpggenii_2.jpg0-janus.jpg0-scul.jpgforum_romanum.pngvespasan-caduceus.jpg0-ara-p.jpg0-lararium2.jpg0-maisone-carree-2a.jpgdivina-augusta-coin.pngmoneta-rzym-caduceusz.jpg0-cupid-pom.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 6500285 odwiedzający

 65 odwiedzających online