Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

PRAWOSŁAWIE <<== - Prawosławie

Prawosławie
Prawosławie (z ros. prawosławije - prawidłowe wysławienie, "prawidłowe oddanie Bogu chwały") - jedno z trzech głównych (obok katolicyzmu i protestantyzmu) wyznań chrześcijańskich, związane swoimi korzeniami z powstaniem i rozwojem Cesarstwa Bizantyjskiego oraz z krajami pozostającymi pod jego wpływami kulturowymi i politycznymi.

W 1985 r. doliczono się w świecie ok. 160 milionów prawosławnych (w ZSRR wg źródeł radzieckich - od 80 do 100 min). Większość wyznawców stanowią Rosjanie, Ukraińcy, Białorusini, narody fińskojęzyczne Powołża, nadto Czuwasze i Mołdawianie (Rumuni), część narodów zakaukaskich (np. Gruzini, południowi Osetyńcy), a na rozległych obszarach Syberii głównie Jakuci i Burjaci (często w połączeniu z miejscowymi wierzeniami szamanistycznymi). Prawosławie wyznaje niemal połowa mieszkańców Jugosławii (głównie Serbowie, Czarnogórcy, Macedończycy) oraz większość wierzących w Rumunii (ok. 80%), w Bułgarii (ponad 80%), w Grecji (ok. 97%) i na Cyprze (ponad 70%).
W diasporze żyją prawosławni: w Albanii, Czechosłowacji, w Polsce, w Finlandii (Karelowie) i niemal we wszystkich krajach Europy Zachodniej. Spore grupy prawosławnych znajdują się w Afryce Północnej i Środkowej, na Bliskim Wschodzie, w krajach Dalekiego Wschodu (Chiny, Japonia), a także w USA i Kanadzie. Liczba wyznających prawosławie maleje w krajach z postępującymi procesami laicyzacyjnymi i propagandą ateistyczną (np. w Związku Radzieckim, w Rumunii, w Jugosławii).

Organizacja kościołów prawosławnych (np. w stosunku do katolickich) jest strukturalnie mniej scentralizowana. Poszczególne narodowe kościoły prawosławne są niezależne i autonomiczne - inaczej: autokefaliczne (grec. auto - sam; kephale - głowa) od ekumenicznego patriarchatu w Konstantynopolu. W tych lokalnych kościołach szczególnie rozległe są kompencje soborów. Zgodnie z doktryną prawosławia ta wielość kościołów narodowych (autokefalicznych) nie przeczy nadrzędnej jedności Kościoła Bożego. W obrzędach prawosławia w ZSRR przeważa język staro-cerkiewno-słowiański; ale w pozostałych dopuszczalne są języki narodowe (np. rumuński, serbski, grecki).

W dobie Bizancjum (druga połowa V w.) powstały cztery samodzielne pariarchaty: konstantynopolski, aleksandryjski, antiochijski i jerozolimski. Zarządzali nimi patriarchowie (grec. patriarches - naczelnik rodu) z dużymi uprawnieniami administracyjnymi i kultowymi. W 1589 r. powstał samodzielny patriarchat moskiewski, a w czasach nowożytnych powstały dalsze (cypryjski, gruziński, serbski, rumuński, grecki, bułgarski). Obecnie działa 15 kościołów autokefalicznych.

Podstawy społeczne, kulturowe, obyczajowe, polityczne oraz ideologiczne prawosławia wykształciły się w specyficznym środowisku duchowym Bizancjum, przed schizmą chrześcijaństwa (1054 r.).(Dogmatyka prawosławia oparta jest na Piśmie Św. i tradycji. Z kościoła starożytnego pochodzi "Wyznanie Wiary"; przeważnie z dorobku pięciu pierwszych soborów - głównie z Nicei (325 r.) i z Konstantynopola (381 r.). Natomiast "Wykłady Wiary" (inaczej "Księgi Symboliczne") prawosławia pochodzą już z okresu po schizmie) Dotyczą one takich spraw, jak tajemnicy Trójcy Św., Jezusa Chrystusa jako Boga i Człowieka, odkupienia ludzkości od grzechu pierworodnego, dogmatu Chrztu Św. i wiary w życie pozagrobowe. Uwzględnia się też w prawosławiu późniejsze wykłady wiary - jak opracowane przez patriarchę jerozolimskiego Dosyteusza (1672 r.), czy metropolity moskiewskiego Filareta Drozdowa. Kościół prawosławny nie uznaje dogmatów katolickich powstałych po VII soborze powszechnym. Prawdy wiary Chrystusa i apostołów są niezmienne i nie mogą być doskonalone przez człowieka (np. liczba i treść dogmatów). Prawosławie odrzuciło obowiązujące w katolicyzmie dogmaty o czyśćcu, o niepokalanym poczęciu i wniebowzięciu NM Panny, o pierwszeństwie św. Piotra wśród innych apostołów, o prymacie biskupa Rzymu (papieża) w widzialnym Kościele Powszechnym, a zwłaszcza jego nieomylności w sprawach dogmatyczno-doktrynalnych. Prawosławni uważają, iż szereg problemów religijnych (np. ustrój Kościoła, natura człowieka, sprawy sakramentów świętych) wykracza poza sferę dogmatów. Zauważalna jest w tej religii tendencja do zachowania najmniejszej liczby dogmatów, które nie mają takiego charakteru rygorystycznego i obligatoryjnego jak np. w protestantyzmie. Prawosławni odróżniają to, w co wierzyć trzeba koniecznie, od tego, w co warto wierzyć oraz tego, w co wierzyć można.

Prawosławie jest w swej istocie konserwatywne - w jego religijnej doktrynie oraz dogmatyce wszelkie zmiany i przeobrażenia zachodzą powoli i sporadycznie. Wydziela się dogmaty i zasady (kanony). Pierwsze wyrażają to, co niezmienne w Objawieniu; a drugie to, co zmienne w swych formach historycznych. W sprawach wątpliwych i spornych ważne są też wypowiedzi autorytetów teologii o charakterze opiniodawczym (tzw. teologumeny). W teologii oraz w praktyce religijnej prawosławia przeważają treści uczuciowe i mistyczne. Prawdy religijne należy przeżyć, a nie nadawać im wyłącznie sensu gotowych dogmatów. Teologia tej religii - mająca tyle związków z ascezą i liturgią - ma charakter nieco pozaracjonalny. Prawidłowa pobożność to rodzaj przeżycia, poprzez rozbudowaną liturgię i współuczestnictwo w tworzeniu "niebios na ziemi". W intuicyjno-uczuciowym przeżywaniu religijnym ważne są też pierwiastki magiczno-mistyczne.

Podstawą doktryny religijnej prawosławia - podobnie jak katolicyzmu czy protestantyzmu - są teksty Pisma Św. Rola Biblii w prawosławiu nie jest tak wszechobecna, jak w protestantyzmie. Podkreśla się, iż Pismo Św. powstało z inspiracji Boga i zawarte są w nim prawdy zarówno historyczne, jak i pozaczasowe (wieczne). Biblię czytają prawosławni albo w języku staro-cerkiewno-słowiańskim, albo w językach narodowych. Odróżniają oni życie boskie, demoniczne i ludzkie. Ich Bóg, którego tajemnica przejawia się w Trójcy Św., jest poza zasięgiem naszych pojęć rozumowych i podlega - podobnie jak człowiek - procesom ontologicznym, bo też ontologiczne są relacje zachodzące między ludzką naturą a Bogiem - zachodzą one w Bogoczłowieku. Człowiek w swej istocie oscyluje pomiędzy anielską duchowością a materialnością natury. Mamy tu do czynienia "z ontologią przebóstwienia" - inaczej: wzajemnych przeistaczających przenikań energii Boga i rzeczy. Energia boska przeistacza się w materię ziemską. Tylko w Bogu jest to, co przedwieczne i niewypowiedzialne. Jezus Chrystus jest wcielonym Bogiem, Panem i Zbawcą. Całe ludzkie bytowanie jest przeniknięte obecnością Boga - od swej "prehistorii" w raju, aż po życie pozagrobowe każdego człowieka. Chrystus sprowadza światło z nieba i oświeca ludzi, zaś człowiek w swej naturze ulega "ubóstwieniu" (apotheosis). Człowiek jest więc bytem nawiedzonym przez Boga, a w każdym wierzącym jest pełnia bóstwa. Obraz Boży jest w człowieku, który jest w swej naturze żywym projektem Boga". Ciało Chrystusa jest nie tylko w Eucharystii; "ubóstwienie" materii jest także możliwe (np, w ikonach).

W swej doktrynie moralnej prawosławni podkreślają skłonność każdego człowieka do dobrego działania. Nie ma też przeciwieństw między grzechem a łaską. Zbawienie może być zarówno w życiu wiecznym (pozagrobowym), jak ziemskim. Grzech pierworodny (z jego strasznymi skutkami) nie przechodzi z pokolenia na pokolenie; zdegradował on ludzką naturę, ale ludzkość nie ponosi odpowiedzialności za czyn Adama i Ewy w raju. Cielesność w następstwie grzechu pierworodnego została skażona tylko w cechach drugorzędnych i może od tego być oczyszczona już na ziemi. Prawosławni przyjmują teorię apokastazy; głosi ona, iż Bóg przebaczy kiedyś wszystkim, nawet szatanowi (sprawcy wszelkiego zła); inaczej nie byłby Bogiem Wszechmiłosiernym. Boskie miłosierdzie zawsze góruje nad surową sprawiedliwością.

Prawosławne koncepcje moralne to nie schematy pojęciowe, ale wskazania praktyczne na rzecz kształtowania "doskonałości chrześcijańskiej". Reguły dobra moralnego to nie tyle normy moralne, ile nasza zgodność postępowania z "przekonaniem ogółu wiernych"; bo też myśli, dążenia i działania winny zespolić wszystkich wyznawców tej religii. Odpowiadają oni zbiorowo za proces ludzkiego "odrodzenia się" i "przebóstwienia". Doskonałość i duchową równowagę przynieść człowiekowi może tylko asceza, jako najskuteczniejsza forma uwolnienia się człowieka od spraw tego świata (jako odrzucenie grzechu zmysłowości i zarazem przywrócenie jedności z Bogiem). Asceza jest rodzajem mistycznego doświadczenia przez nieustanną modlitwę i trzeźwość duchową. Tylko w ascezie człowiek "oczyszcza się" (katharsis) i osiąga stan daleki od destruktywnej namiętności (aptheia). Ascetyzm czyni człowieka świętym; daje mu nowy stan bytowania organicznego. W ascetycznej ekstazie i modlitwie "duch" może "wyjść z ciała", i uczynić doskonalszą naszą duszę, która jest "zwierciadłem Boga". Dlatego też w prawosławnej religijności szczególnie duża rola przypada życiu klasztornemu, stanowiącemu nawrót do tradycji wczesnochrześcijańskich i wschodnich (np. bizantyńskich).

Eklezjologia prawosławna przyjmuje, iż Kościół jest instytucją pośredniczącą w niezwykle ważnym dziele zbawienia wszystkich ludzi. Misterium Kościoła Bożego jest uznawane za ponadczasowe i ponadhistoryczne. Istotnymi znamionami Kościoła jest jego jedność, świętość, powszechność i apostolskość. Jedność wewnętrzna Kościoła polega na wewnętrznej łączności wiernych z Duchem Św. Formy nauczania, kult, sakramenty święte i ustrojowe ramy tworzą jedność zewnętrzną Kościoła prawosławnego. Źródłem i fundamentem świętości Kościoła jest Duch Św.; z jego łask czerpie Kościół nieomylność w nauczaniu. Powszechność (katholikos) Kościoła oznacza w prawosławiu tyle, co soborność (ros. sobornost), czyli "wspólne życie wszystkich wiernych w prawdzie, miłości i wolności". Soborność zakłada wielorakość więzów między poszczególnymi kościołami krajowymi i zarazem dopuszczanie ludzi świeckich do aktywnego zajmowania się sprawami kościelnymi. W Kościele prawosławnym najwyższą władzą jest sobór powszechny, którego orzeczeń nie traktuje się jednak jako nieodwoływalnych. Uznaje się prawomocność postanowień jedynie siedmiu pierwszych soborów, tj. z lat 325-787; od kilku lat trwają przygotowania do otwarcia soboru ósmego.

Współczesne prawosławie nie ma dokładnie określonej doktryny prawnej i społeczno-politycznej. Prawo w tym Kościele nie jest w pełni skodyfikowane, chociaż część kanonów w nim obowiązujących jest już przestarzała. Prawo to obecną formę przyjęło ok. X w. w tzw. Księdze Sternika (tj. kierującego Kościołem), a uzupełnione zostało z połowy XIX w. tzw. Syntagmą ateńską zawierającą m.in. kanony apostolskie i reguły Ojców Kościoła. W prawosławiu stosuje się tzw. ekonomię, czyli zawiesza się pewne reguły prawa przy niezmiennej ich treści. Mocno akcentuje się w nim rolę państwa w życiu politycznym, społecznym i ekonomicznym. W czasach państwa bizantyńskiego i w Rosji carskiej król czy cesarz (car) traktowany był - w sensie wykonywania władzy państwowej i autorytetu duchowego - jako namiestnik Boga na ziemi. W prawosławnej Rosji car był źródłem prawa kościelnego, ustalał święta kościelne, zatwierdzał i mianował najwyższych dostojników kościelnych łącznie z patriarchą. Religia ta była moralną oraz polityczno-ideologiczną podporą autokratyzmu rosyjskiego; wydatnie współdziałała ona w procesach rusyfikacyjnych (np. w Polsce, w społeczeństwach nadbałtyckich).

Kult w prawosławiu wydatnie przeważa nad jego doktryną. Zachowawczość tej religii przejawia się właśnie w liturgii i kulcie, często w formie drobiazgowych przepisów i nakazów. W strojach i przepychu liturgicznym widoczne są wpływy ceremoniału bizantyńskiego. Liturgia i kult religijny cechuje się wielością i różnorodnością czynności obrzędowych. Poprzez światło, ciepło oraz intymność liturgia ma gwarantować związek wiernych z Bogiem i niebem. Kościół ten to "życie Boga w ludziach", to wspólnota sakramentalna (eucharystyczna) liturgia chrześcijańska.

Mocno się podkreśla w tej religii kult zmarłych, poprzez modlitwy, prośby, śpiewy, wypominki, ofiary). W przekonaniu prawosławnych zmarli cierpią i żyją nadal, bowiem śmierć fizyczna jest tylko etapem w długim procesie zbliżania się człowieka do Boga. Wszelkie ludzkie dobro i zło będzie osądzone u kresu ziemskiego bytowania ludzi (podczas Sądu Ostatecznego). W prawosławiu istnieje rozbudowany kult świętych, którzy pomagają ludziom w doskonaleniu się duchowym, np. patriarchowie ze Starego Testamentu, apostołowie, męczennicy, święci kanonizowani. Rozpowszechniony jest kult Jana Chrzciciela, Piotra i Pawła, św. Mikołaja, Jerzego Zwycięzcy. Poszczególne ziemie, a nawet parafie, mają swych świętych opiekunów. W cerkwiach poszczególnym świętym przydziela się oddzielne ołtarze. Popularny jest też kult "wszystkich świętych na ziemi rosyjskiej jaśniejących". Szczególnie mocny jest w tej religii kult Matki Boskiej - Marii Bogurodzicy, przejawiający się w hymnach liturgicznych, w rozlicznych nabożeństwach (np. Narodziny Matki Boskiej, Zaśnięcie Marii Panny), w ikonografii, w konsekrowaniu świątyń, w rozlicznych świętach maryjnych.

Nabożeństwa prawosławne odprawiane są według określonych cykli czasowych w języku staro-cerkiewno-słowiańskim lub w językach narodowych. Mistyczny charakter nabożeństw i ceremonialna symbolika mają podnieść pobożność wiernych, uczyć ich kontemplacyjności (ześrodkowania uwagi na sprawach ponadziemskich), uczucia pokory wobec ograniczoności sił ludzkich, a także radości z mistycznego bytowania ludzi. Szczególnie uroczyste są nabożeństwa pontyfikalne odprawiane przez biskupów w asyście księży i diakonów w bogatych strojach i z bardzo nastrojowym śpiewem kościelnym. W barwnych, ruchliwych i nastrojowych nabożeństwach prawosławia duża rola przypada śpiewowi i głośnym modlitwom. Śpiew chóralny i solowy zastępuje tu muzykę instrumentalną. Od VI w. prawosławne nabożeństwa zasadnicze składają się z trzech części: przygotowania, liturgii katechumenów i liturgii wiernych. Istotą nabożeństwa jest ofiara (anafora) oraz anamneza czyli wspomnienie dzieł Chrystusa (w katolicyzmie - konsekracja) i epikleza (modlitwa o przemienienie chleba i wina w ciało i krew Chrystusa). Wierni śpiewają jedynie hymny i psalmy oraz recytują teksty "Wyznania Wiary" i "Modlitwy Pańskiej". Nabożeństwa odbywają się według potrójnego układu cyklicznego z biegiem dni tygodnia (w każdy dzień przypada inna modlitwa. Drugi cykl dwumiesięczny ma również własne zestawy hymnów kościelnych. Wreszcie w cyklu rocznym w każdym jego dniu wyznaczono uroczystość jakiegoś świętego, względnie ważne wydarzenie z dziejów Kościoła (np. Boże Narodzenie, Wielkanoc, Ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa, Dzień Błogosławieństwa itp.). Poza 12 większymi świętami w prawosławiu liczba świąt i uroczystości faktycznie przekracza liczbę dni w roku.

Ważnym elementem nabożeństw jest architektura świątyń prawosławnych, ich wystrój wewnętrzny, oraz obfitość i bogactwo ikon. Cerkwie nawiązują do budownictwa bizantyńskiego, krajów bałkańskich i Rusi (np. styl Nowogrodu Wielkiego, Moskwy). Buduje się je w planie podłużnego prostokąta, kwadratu, koła lub łacińskiego ośmiokąta. Budowane są w formie wydłużonego czworoboku i mają (jak okręt) płynąć ku Wschodowi. Budynek świątyni ma wyobrażać świat, a kopuła sklepienie niebieskie. Ważnym elementem cerkwi jest różnokształtna kopuła, np. w formie półkola (w architekturze bizantyńskiej), hełmu (w architekturze nowogrodzkiej), czy cebuli (w budownictwie kościelnym Moskwy). We wnętrzu cerkwi istnieje ważna przegroda w formie potrójnych drzwi oddzielających mniejszą część budynku, tj. ołtarz (zwany tronem), od części przeznaczonej dla wiernych.

W kulcie i sztuce sakralnej prawosławia szczególna rola przypada ikonom. Początkowo oznaczały one jedynie osobę świętą łub religijną scenę. "Żywa i uświęcona" ikona jest formą sztuki boskiej, rodzajem teologii obrazu (grec. eikon - obraz, wyobrażenie), chwały, piękna i dojrzałości. Jako ekspresywne formy przekazu treści religijnych ikony oddziaływają na nasze zmysły, przeżycia, widzenia, duchowe doświadczenie. Malowane są według określonych zasad (tzw. kanon ikonograficzny) - wyraziście i symbolicznie, np. poprzez postacie Boga, Matki Boskiej i świętych, a także różne obrzędy i treści prawd wiary (ikony nabożne). Przedstawiają zazwyczaj świat nadprzyrodzony różny od ziemskiego (np. nieruchome, wyimaginowane figury, złote obramowania, odrębne systemy wyobrażeń przestrzennych). Ikony czczone są zarówno w cerkwiach, jak i domach mieszkalnych. Wierni klękają przed nimi, żegnają się i całują, ozdabiając je niezwykle bogato i wymyślnie, przypisując im działanie cudowne. Szczególnie dużo jest ikon św. Mikołaja Cudotwórcy (uchodzi on za patrona zarówno kupców, jak i rolników; jest obrońcą biednych i upośledzonych). Od początków VIII w. toczyły się słynne spory dotyczące kultu obrazów świętych, a przeciwstawiała się mu sekta obrazoburców (ikonoklastów).

Na tle różnic dogmatyczno-ideologicznych w prawosławiu dochodziło do sporów, a nawet rozłamów. Zwolennicy określonych sekt głosili radykalne poglądy ideowo-dogmatyczne, społeczne i polityczne. W XVII w. pojawili się np. raskolnicy (ros. raskoł - rozłam), przeciwnicy reform patriarchy Nikona, dążącego do scentralizowania i upaństwowienia cerkwi rosyjskiej, pozbawienia jej samorządności (tj. soborności); raskolnicy potępieni zostali przez synod moskiewski w 1666 r., a ich przywódca protopop Awwakum kilkakrotnie zsyłany był na Sybir, a w końcu spalony na stosie za reformatorskie przekonania religijne (atakował nadmierną obrzędowość i zbytnie sformalizowanie prawosławia, nieprzestrzeganie prawd i nakazów ewangelicznych w życiu społecznym). Z raskolnictwa wyłonił się później prężny ruch staroobrzędowców, a także inne sekty, jak chłystów, skopców, czy mołokanów. Zwolennicy sekt domagali się nie tylko rewizji określonych dogmatów i kanonów prawosławia, ale też krytykowali w Rosji przedrewolucyjnej system pańszczyźniany i policyjno-autokratyczny charakter państwa.

Prawosławni biorą czynny udział w światowym ruchu ekumenicznym. Patriarcha Konstantynopola już w 1920 r. ogłosił wstępny program działania w kierunku zjednoczenia kościołów chrześcijańskich. Po II wojnie światowej prawosławni są obecni w pracach Światowej Rady Kościołów. W 1965 r. oficjalnie zniesiona została ekskomunika papiestwa na Kościoły wschodnie. W 1964 r. doszło do pierwszego spotkania papieża Pawła VI z patriarchą Konstantynopola Athenagorasem, na którym wyrażono wolę dalszej współpracy katolicyzmu z prawosławiem (w 1970 r. patriarcha przybył z oficjalną wizytą do Rzymu). Papież Jan Paweł II złożył w listopadzie 1979 r. oficjalną wizytę patriarsze Dymitriosowi w Konstantynopolu (papież uczestniczył w nabożeństwie prawosławnym, a patriarcha w katolickim). W 1983 r. na zgromadzeniu generalnym Światowej Rady Kościołów prawosławni wystąpili z pakietem inicjatyw pokojowych i rozbrojeniowych. W związku z obchodami tysiąclecia Chrztu św. Rusi (czerwiec 1988 r.) papież Jan Paweł II ogłosił posłanie, w którym wysoko ocenił wartości duchowe, moralne i cywilizacyjne prawosławia. Pogłębiają się też związki duchowe i organizacyjne między prawosławiem a protestantyzmem (w Europie Zachodniej i na kontynencie amerykańskim).


Fragment książki: : Z. Drozdowicz (red.), Zarys encyklopedyczny religii, Poznań 1992.

Data utworzenia: 14/02/2013 @ 19:20
Ostatnie zmiany: 23/06/2017 @ 02:59
Kategoria : PRAWOSŁAWIE <<==
Strona czytana 17182 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
Orvieto.jpgManastirea_Sinaia.jpgmeteora_monastery.jpgjasna-gora.jpgjvari.jpgthiksey-gompa-in-ladakh.jpgIonaAbbey.jpgmonastery-picture01.jpg0-Jvari Monasteri-Georgia.jpgmonastery-picture07.jpgpoblet.jpgmonastery-picture02.jpgjericho-st-georges-monastery.jpgCamedolite-Monastery.jpgmonastery-picture03.jpgdracula_mnsnagov.jpgmonastery-picture05.jpg0-armenia.jpgbahaisquare.jpegSofia.jpgdiveevo.jpgsantuario-tokio-japon.jpgmonastery-picture08.jpggreek.jpgmonastery-picture06.jpgneamt-monastery-moldova.jpgmonastery-picture04.jpgmonastery-mont-saint-michel.jpgbud101.jpg0-bhutan.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 8179639 odwiedzający

 381 odwiedzających online