Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Słowianie - W kraju Peruna, Swaroga i Welesa

W kraju Peruna, Swaroga i Welesa
Ten dzień na zawsze zapisał się w dziejach Europy. 12 czerwca 1168 roku duński król Waldemar rozkazał spalić ostatnią pogańską świątynię Słowian na naszym kontynencie - sanktuarium Świętowita na Rugii. Na takie miejsca kultu w XII-wiecznej Europie nie było miejsca. Waldemar zagarnął skarbiec Świętowita, na który składały się ofiary wielu pokoleń, przyjął hołd miejscowego księcia Jaromira, a zamieszkujący Rugię lud połabskich Ranów musiał przyjąć chrzest.


Polityczni chrześcijanie

Podobny los spotkał wcześniej innych Słowian. Dobrowolnie czy pod przymusem jeden po drugim przyjmowali nową wiarę. Ich władcy - polski Mieszko czy ruski Włodzimierz - rozumieli doskonale, że tylko to umożliwi im wejście w orbitę europejskiej polityki. Za sprawą chrześcijaństwa podlegali tym samym kodeksom co inni królowie i książęta. Jego odrzucenie oznaczało wyjęcie spod prawa, co wiązało się m.in. z nieustannymi najazdami sąsiadów w imię szerzenia nauk Chrystusa. O ile jednak elity rozumiały konieczność przyjęcia chrześcijaństwa, dla zwykłych ludzi sprawa nie była już tak oczywista.

Jak pokazała historia m.in. reakcji pogańskiej z XI wieku, mimo chrztu dalej praktykowali pradawne obrzędy. Nic zatem dziwnego, że do dziś relikty pogaństwa przetrwały w folklorze ludowym, a dawni bogowie stali się demonami, którzy od czasu do czasu nawiedzają leniwych gospodarzy. Z tych okruchów wiedzy badacze odtworzyli słowiański panteon i niektóre obrzędy. Zapiski te w połączeniu z wynikami wykopalisk dają spójny obraz pogańskiego świata Słowian.

Folklor i dawna wiara

Ich głównym bogiem był Perun - "ten, który uderza", pan niebios, władca grzmotów i błyskawic. Postać znana głównie ze wschodniosłowiańskich źródeł pisanych, obecna jednak w tradycji wszystkich Słowian oraz ich krewniaków Bałtów (czyli dzisiejszych Łotyszów i Litwinów). Od jego imienia pochodzi nazwa "piorun", który był jednym z atrybutów bóstwa.
Magicznymi przedmiotami Peruna były piorunowe strzałki, inaczej boże lub piorunowe prątki. Były to podłużne kamienie, zazwyczaj belemnity (skamieliny mięczaków), fulguryty (szkliwo kwarcowe, które powstaje w wyniku uderzenia pioruna) lub paleolityczne narzędzia. Według Aleksandra Gieysztora, autora "Mitologii Słowian": Znalezienie takiego przedmiotu uważano za dar losu; wkładano go do kolebki niemowlęcia, pocierano nim wymiona krów, gdy traciły mleko, w Słowiańszczyźnie południowej umieszczano go pod dachem dla ochrony przed piorunem.

Innym atrybutem Peruna był topór, którego moc magiczna też była ogromna. Jego obecność pod łóżkiem rodzącej kobiety miała zapewnić jej poród bez komplikacji, położenie topora na progu obory - zdrowie zwierząt, zaś na polu - dobre plony. Boska broń zabezpieczała przed gradem, nieczystą siłą i chorobą. Z postacią Peruna związany jest też ogólnosłowiański obyczaj uderzania się w głowę kamieniem, gdy rozlegnie się pierwszy wiosenny grzmot, co ma dać uderzonej głowie odporność litej skały.

Ruskie sanktuarium

Nie wiadomo, gdzie na terenie Polski znajdowały się główne sanktuaria tego bóstwa. Wiadomo jednak, że ośrodki kultu Peruna istniały w X wieku m.in. w Kijowie i w Nowogrodzie Wielkim. Jak wyglądały, wiemy dzięki przeprowadzonym w latach 50. XX wieku wykopaliskom. Znaleziono tan wtedy okrągły kamień z rysunkiem czteroliścia (rodzaj rozety) otoczony rowem zamykającym krąg o średnicy 33 m. Pośrodku znajdowały się ślady czworokątnego słupa - kamiennego posągu Peruna.

Ogromnego znaczenia tego bóstwa w panteonie naszych przodków dowodzi fakt, że do dziś używa się przekleństwa: Do pioruna oraz w śląskiej gwarze powiedzonka: Ty pieronie. Podobnie jest u naszych bałtyjskich sąsiadów, gdzie jeszcze do niedawna w czasie burzy wypowiadano takie oto zaklęcie: Perkunie, dobry boże, nie bij w Żmudzina, lecz bij w Rusa jak w rudego psa.

Wiele twarzy Peruna

Według Aleksandra Gieysztora postać Peruna dała początek innym bóstwom o podobnych atrybutach i władzy nad światem. W zależności od miejsca nazywano je różnie. Nierzadko byli to bogowie charakterystyczni tylko dla jednego słowiańskiego plemienia. Jednym z takich bóstw był czczony przez Ranów Świętowit - Ten, który rozporządza świętą mocą. Dzięki zapiskom Saxo Gramaticusa - duńskiego kronikarza żyjącego na przełomie XII i XIII wieku - wiemy, jak wyglądało sanktuarium Świętowita na Rugii oraz znajdujący się w nim wspaniały posąg bóstwa. Miał mieć kształt czworokątnego słupa z czterema twarzami. Podobny kamienny wizerunek wyłowiono w 1848 roku z rzeki Zbrucz na Podolu. Zwyczajowo nazywa się go właśnie "świętowitem". Obecność takiego idola na terenie wschodniej Słowiańszczyzny oznacza, że czterotwarzowe przedstawienia najwyższego bóstwa były charakterystyczne dla wszystkich Słowian.

Drugim najważniejszym bogiem naszych przodków był Weles/Wołos - władca magii i zaświatów, bóstwo przysięgi. Z zapisków historycznych wynika, że ci, którzy złamią przysięgę na Wołosa, zostaną wyzłoceni jak złoto. Ta enigmatyczna wzmianka ma proste wyjaśnienie. Na Rusi termin "złotucha" oznaczał skrofuły, czyli gruźlicze zapalenie węzłów chłonnych, chorobę bolesną, a nawet groźną dla życia.

Dawne teksty wspominają, że Wołos był też bogiem bydła. W tym świetle zupełnie nowego wymiaru nabiera opis ofiary, którą litewski książę Kiejstut złożył podczas zaprzysięgania traktatu z Ludwikiem Węgierskim, zawartego w 1351 roku. Litewski władca kazał wtedy przyprowadzić czerwonego wołu, uwiązać go między dwoma słupami, po czym rzucił w niego nożem myśliwskim, który przeciął zwierzęciu tętnicę szyjną.

Następnie Kiejstut i jego ludzie pomazali swe twarze i ręce bydlęcą krwią. Niewykluczone, że taki krwawy rytuał towarzyszył podejmowaniu ważnych zobowiązań.

Z kolei tekst "Słowa o wyprawie Igora" ukazuje nam jeszcze inny aspekt Welesa. Opisuje bowiem wieszcza poetę mianem Welesowego wnuka. - Dorzucałoby to obok magii klątwy jeszcze jeden rys bóstwa, opiekę nad wieszczami - stwierdza Aleksander Gieysztor. W folklorze łotewskim veli są duchami zmarłych, a Vels bogiem śmierci, co ujawnia nam następną funkcję tej postaci.
Podobnie jak Perun, tak i Weles dał początek wielu bóstwom lokalnym. Jednym z nich był czczony na Pomorzu Zachodnim Trygłów.

O sanktuarium tego bóstwa wspomina niejaki Ebon: Szczecin, miasto znaczne i większe niż Wolin, w zasięgu swym trzy góry zawierał, z których średnia i najwyższa, poświęcona najwyższemu bogu pogańskiemu Trzygłowowi, posiadała posąg trójgłowy, nakryciem złotym oczy i usta zasłaniający. Kapłani zaś tych bożków twierdzili, że bóg najwyższy ma dlatego trzy głowy, bo trzema zawiaduje państwami, to jest nieba, ziemi i podziemia. Z historycznych zapisków wynika, że władcy Szczecina podnieśli postać Trzygłowa do rangi boga plemiennego. Usiłowali nawet nadać jego kultowi charakter państwowy, co było pierwszym krokiem do politycznej odrębności.

Pan słońca i ognia

Trzecim z wielkiej trójcy słowiańskiej był Swaróg - bóg słońca i ognia. Najpełniejszy obraz jego kultu zachował się w zapisach niemieckich. Wynika z nich, że cieszył się szczególnym poważaniem wśród Słowian Zachodnich żyjących na Połabiu. Wspomina o nim kronikarz Thietmar z Merserburga oraz św. Brunon w liście do cesarza Henryka II. Jednak Swaróg był bóstwem ogólnosłowiańskim, czego dowodzą zachowane do dziś nazwy miejscowości wywodzące się od jego imienia: poznański Swarzędz, ruski Swaryż, czeski Svarene i połabski Swarzyn.

Aleksander Gieysztor sugeruje, że kult utożsamianego ze słońcem boga odcisnął się na trwałe w kulturze ludowej. Dlatego chłopi witali wschód słońca zdjęciem czapki i modlitwą. Według staroruskiego zapisu pochodzącego z XI-XII wieku są ludzie, którzy czczą południe i kłaniają się, na południe się obróciwszy. W jednym z późniejszych tekstów czytamy zaś: Świtem oddawszy chwałę Bogu, a potem, gdy wschodzi słońce i ujrzawszy słońce, chwalić boga z radością.
Dawne zapiski wspominają też o niejakim Swarożycu. Według niektórych uczonych był on bogiem ognia i synem Swaroga, inni jednak twierdzą, że Swarożyc to po prostu inna forma językowa imienia Swaróg. Jedno jest pewne - kult ognia był wśród naszych przodków powszechny i silny.

Jeszcze w połowie XX wieku w okresie Zwiastowania (25 marca) przeprowadzano obrzęd rozniecania "ognia żywego". Niecili go nocą dwaj bliźniacy lub osoby urodzone tego samego dnia, siedząc nago lub w niekompletnym odzieniu pomiędzy dwoma drzewami albo w zagłębieniu na stoku wzgórza. Płomień uzyskiwano, pocierając dwa kawałki drewna, a po jego roznieceniu dotykano zapalonym kawałkiem drewna wszystkich uczestników obrzędu, co miało zapewnić im siłę i odporność na choroby. Po wspólnej uczcie każdy z gospodarzy zabierał "żywy ogień" ze sobą i za jego pomocą rozpalał płomień w domowym piecu.

Personifikację ognia Swaroga - Swarożyca podobnie jak inne pomniejsze słowiańskie bóstwa: Chrosa - prawdopodobnie boga księżyca, Strzyboga - opiekuna wiatru, oraz Mokosz - boginię płodności i wegetacji, znamy tylko z kilku wzmianek historycznych. Nasza wiedza o nich jest fragmentaryczna, podobnie zresztą jak o władczyniach ludzkiego losu rodzanicach - rożenicach. Wiadomo tylko, że boginki te przybywały do nowo narodzonego dziecka o północy, aby ustalić jego przyszłość, zostawiając mu na czole niewidoczny znak. By zjednać ich przychylność, ofiarowywano im jedzenie i pieniądze.

Domowe gusła

Część pogańskich obrzędów odprawiano w domu i zazwyczaj nadzorowała je głowa rodziny. Istniały jednak modły praktykowane przez całą wioskę czy wspólnotę kilku rodów. Główną formą oddawania czci bogom było składanie im w ofierze zwierząt, jadła i napoju. Po "części oficjalnej" następowała uczta, podczas której śpiewano pieśni obrzędowe, spożywano upieczone zwierzęta ofiarne oraz tańczono. - Czyniło to uroczystości religijne niezmiernie atrakcyjnymi dla uczestników i sprawiło, że ludność i po wyrzeczeniu się dawnych wierzeń nie chciała rezygnować z rytualnych uczt i igrzysk, a przywiązywała do nich być może i magiczne znaczenie - pisał prof. Henryk Łowmiański, autor "Religii Słowian i jej upadku".

Jeszcze w XV wieku, a więc 500 lat po przyjęciu chrześcijaństwa, odprawiano w Polsce pogańskie obrzędy, co z wielkim obrzydzeniem odnotował w swej kronice Jan Długosz jako charakteryzujące się bezwstydnymi i lubieżnymi przyśpiewkami oraz ruchami. Sądząc z oburzenia i opisu, były to zapewne rytuały związane z kultem płodności.

Uczeni są zgodni co do tego, że każde słowiańskie plemię miało swoje święte miejsce, gdzie okoliczna ludność gromadziła się, by składać ofiary. Według prof. Łowmiańskiego nasi przodkowie nie wznosili świątyń (budowle podobne do tych z Rugii należały do wyjątków), lecz modlili się pod gołym niebem. Niestety, w średniowieczu księża byli tak zapamiętali w niszczeniu pradawnych miejsc kultu, że nie oszczędzali nawet drzew i kamieni. Tak było m.in. w Gnieźnie. Na podstawie wykopalisk uczeni przypuszczają, że w czasach pogańskich z całej Wielkopolski w okolice tamtejszego Wzgórza Lecha ściągały grupy pielgrzymów. Na tym naturalnym bardzo stromym wzniesieniu palono ogniska ofiarne oraz wznoszono modły do bogów.

Polskie sanktuaria

Na terenie naszego kraju istniało co najmniej kilka podobnych do gnieźnieńskiego ośrodków kultu. Na wierzchołku podwrocławskiej Ślęży i sąsiednich wzniesieniach Radunii i Górze Kościuszki archeolodzy odkryli pozostałości kamiennych wałów. Możliwe, że wznieśli je mieszkający w tym rejonie kilka wieków przed narodzinami Chrystusa Celtowie, ale prawdopodobnie były one wykorzystywane też przez Słowian. O wielkim znaczeniu tego ośrodka kultu dla plemienia Ślężan wspomina niemiecki kronikarz Thietmar.

Inne słowiańskie sanktuarium znajdowało się na Łysej Górze w Górach Świętokrzyskich. Zachował się tam trzymetrowej wysokości wał kamienny o długości 1,4 km i szerokości 10-15 m. Zbudowano go w VIII wieku z drobno potłuczonego kwarcytu wzmocnionego konstrukcją drewnianą.
Dwa miejsca kultowe otoczone kolistymi rowami odnaleziono także w pomorskim Trzebiatowie. Według prof. Władysława Filipowiaka z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN nawet nazwa tego miasta dowodzi, że w przeszłości istniał tam ośrodek pogańskiego kultu. Od rdzenia "trzeb" wywodzi się bowiem wyraz "trzebić" oznaczający u pogan właśnie ofiarę.

Odkrycia naukowe niezbicie dowodzą, że wiara w dawnych bogów i związane z nimi obrzędy należą do naszego słowiańskiego dziedzictwa. Próby wymazania ich z kart historii zawsze będą skazane na porażkę. Bo w głębi duszy wszyscy jesteśmy po trosze poganami.
 

Anna Piotrowska
»Wiedza i Życie" nr 03/2006
źródło:http://www.wiz.pl/8,81.html

Data utworzenia: 23/05/2013 @ 13:41
Ostatnie zmiany: 12/06/2013 @ 00:05
Kategoria : Słowianie
Strona czytana 7755 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
0-august.jpgdivus_julius-coin.jpg0-ap6.jpg0-panteon.jpgkybele.jpg0-Ara_Pacis_Rom.jpgmaxim-pontif-coin.png0-ara-p.jpgswiatynia-saturna-rome.jpg0-Mitreo_Ostia.jpgdivus-augustus-Gold_Coin.jpg0-garni.jpg0-sol-invictus-1.jpgnero-coin.jpg0-lupa.jpg0-Clipeus_Helios_Terme.jpg0-westalka.jpgdivina-augusta-coin.pngarval.jpg0-cupid-pom.jpg0-scul.jpg0-Vestal_Palatino.jpgAugus-Pontifex Maximus.jpgpanteon-capitel-bm.png0-lar.jpgmatri-magnae-coin.jpgvenus-genetrix-coin.jpgA_HIRTIUS-coin.jpgbocca.jpgTemplo_de_Augusto_Pula.jpg0-Baalbek-Bacchus.jpgmoneta-rzym-caduceusz.jpg0-nimes-the-maison-carree.jpgcaracalla-serpent-coin.jpgluk-konstantyna.jpgforum_romanum.png0-panteon2.jpgdiana-efeska-coin.jpgDenarius-Volteia-Roman-coin.jpg0-maison-carree.jpg0-lararium.jpg0-janus.jpgpontifex-coin.jpg0-tempio_di_minerva_assisi.jpg0-TempioVesta.jpg0-Suovetaurile_Louvre.jpg0-lararium2.jpgjuno.png0-La_Maison_carree.JPG0-bacchus.jpg0-Tempio_di_Iside.JPG0-meduza.jpgClipeus_Selene_Terme.jpg0-Apollo Sol.jpg0-mitra.jpghades.jpgcaesar-flamin-coin.jpg0-Columns-Nimes.JPGvespasan-caduceus.jpg0-telllus.jpeg0-aura_velificans_su_cigno.jpggenii_2.jpg0-satiro-danzante.jpg0-Memento mori-Naples.jpg0-maisone-carree-2a.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 6500463 odwiedzający

 52 odwiedzających online