Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Animizm - Animizm 2

Georg Ernst Stahl Georg Ernst Stahl
Animizm 2
Animizm (łac. animus - duch; anima - dusza) - forma i cecha wierzeń religijnych zakładająca, że wszystkie obiekty znajdujące się we wszechświecie (kosmosie) wyposażone są w ożywiającą je i kierującą nimi niewidzialną i niematerialną substancję duchową (duszę lub ducha). Tą substancją obdarzone są zarówno: obiekty przyrody ożywionej (np. człowiek, wszelkie gatunki zwierząt i roślin): obiekty przyrody nieożywionej (np. konstelacje gwiezdne, planety, szczyty górskie, jeziora, rzeki); wszelkie zjawiska fizyczno-przyrodnicze (np. deszcz, piorun, błyskawica).
Często dany obiekt lub zjawisko utożsamiane jest z ową nadprzyrodzoną substancją duchową; np. wir powietrzny pojawiający się nagle przy bezwietrznej pogodzie czy niespodziewane uderzenie gromu uważane są za objawienie sacrum właśnie w postaci wiru. Kiedy indziej obiekt lub zjawisko nie są tożsame z substancją duchową, natomiast zawierają ją w sobie jako swą duszę, która nie egzystuje (w normalnych okolicznościach) poza swą zewnętrzną, widzialną formą, a ów obiekt lub zjawisko nie mógłby żyć i funkcjonować bez tej substancji czy duszy. W wielu religiach twierdzi się, że ciało ludzkie jest tylko formą ubrania, czy też skóry duszy, w której ta czasowo przebywa.

Współcześnie termin animizm może być rozumiany na trzy sposoby:
  1. jako teoria religioznawcza ogłoszona przez brytyjskiego etnologa-ewolucjonistę E. B. Tylora (druga połowa XIX), utrzymująca, iż animizm jest najstarszą i najpierwotniejszą formą wierzeń religijnych sięgającą epoki paleolitu;
  2. jako pojęcie/desygnat religii społeczeństw zwanych potocznie pierwotnymi, tradycyjnymi, niepiśmiennymi, czy opóźnionymi w rozwoju cywilizacyjnym, religii autochtonicznej ludności zamieszkującej współcześnie Amerykę Północną i Południową, Afrykę, Azję i Australię z Oceanią. Kultury te jako nie mające większego kontaktu z cywilizacją zachodnioeuropejską lub/ani z żadną z religii uniwersalistycznych (katolicyzm, protestantyzm, islam, buddyzm) czy ich pochodnymi, zachować jakoby miały pierwotną postać religii, a więc wiele (lub wszystkie) elementów charakterystycznych dla animistycznego stadium rozwoju religii;
  3. jako cecha wszelkich przekonań religijnych niezależnie od poziomu ich rozwoju i usytuowania w czasie i przestrzeni. Do takich cech można tu zaliczyć np. wiarę w nieśmiertelność duszy ludzkiej, istnienie dobrych i złych duchów (np. anioł i szatan) występujących nie tylko w ludowych (chłopskich) wersjach poszczególnych religii, ale i w oficjalnych doktrynach kościołów, w tym także w religiach uniwersalistycznych. Mówi się wtedy o animistycznych elementach danej formy religii lub o animistycznych pozostałościach (przeżytkach) w danej religii. Mają one świadczyć o ciągłej ewolucji systemów wierzeń oraz o pierwotności (dawności) elementów animistycznych.
Termin animizm został użyty po raz pierwszy na gruncie medycyny przez G. E. Stahla (1737) i oznaczał substancję życiową. Spopularyzowany jednak został dopiero (jako rozbudowana koncepcja) przez E. B. Tylora w jego pracy Cywilizacja pierwotna (1871). Praca ta dotyczyła problemu genezy i rozwoju ludzkiej kultury, w tym przekonań religijnych. E. B. Tylor uważał, że animizm jest nie tylko najstarszą formą religii, ale i formą "naturalną" - w sposób naturalny powołaną przez człowieka do życia. Naturalność ta miała wynikać z "naturalnej" jakoby jego refleksji nad takimi zjawiskami jak sen, marzenia senne, omdlenie, choroba, halucynacje, życie czy śmierć. Tego rodzaju obserwacje miały doprowadzić go do przekonania o istnieniu duszy tj. czegoś zasadniczo odrębnego od ciała ludzkiego. W ten sposób sen i choroba rozumiane być miały jako okresowe opuszczenie ciała ludzkiego przez duszę, a marzenia senne i halucynacje jako wędrówki oswobodzonej duszy, natomiast śmierć to całkowite rozłączenie ciała i duszy (to pierwsze nie mogło już zostać ożywione w inny sposób). Wierzenia te zostały (według E. B. Tylora) następnie przeniesione na świat pozaludzki - zewnętrzny (proces ekstrapolacji). Tak więc, aby zrozumieć świat i móc nad nim subiektywnie zapanować, człowiek uduchowił go nadając mu charakter racjonalnego bytu.
Wiara w duszę i istoty duchowe miała być z kolei podstawą do przekształcania się animizmu w kolejne (późniejsze) fazy Edward Burnett Tylor Edward Burnett Tylor rozwojowe. Koncepcja przetrwania duszy po śmierci przekształca się kolejno w manizm (kult zmarłych przodków, którzy z zaświatów kierują życiem swych żyjących potomków), fetyszyzm, zindywidualizowane bóstwa osobowe (bóg słońca, deszczu itp.), na bazie czego powstaje politeizm i w końcu monoteizm.

Poglądy E. B. Tylora skrytykowane były zasadniczo w dwóch punktach. Po pierwsze odnośnie do genezy animizmu i jego pierwotności w porównaniu do wszystkich innych form religii. Tu swą własną (krytyczną w stosunku do Tylora) koncepcję wyłożył jego uczeń R. E. Marett (1914). Argumentował on, iż genezy przekonań animistycznych należy szukać w stanach umysłowych pierwotnego człowieka, który tak jak dziecko czy osoba chora na schizofrenię, dąży do traktowania obiektów nieożywionych tak jakby były ożywione; subiektywnie wyposażając je w ten sposób w rodzaj mocy lub siły witalnej. Według R. E. Maretta człowiek pierwotny animizował przyrodę - spontanicznie i bezrefleksyjnie ożywiał ją, jednak bez przypisywania jej duszy. W związku z powyższą koncepcją i na podstawie badań nad religią Melanezyjczyków R. H. Cardingtona, R. E. Marett doszedł do wniosku, iż wiara w bezosobową siłę lub moc ożywiającą i organizującą kosmos musiała być wcześniejsza niż wiara w duszę, przypisywana poszczególnym obiektom i w związku z tym animizm poprzedzony był historycznie (chronologicznie) przez preanimizm. Po drugie skrytykowano pogląd E. B. Tylora odnośnie do kierunku rozwoju religii. I tak np. katoliccy badacze związani z tzw. szkołą kulturowo-historyczną (M. Gusinde, W. Schmidt) w ramach koncepcji monoteizmu głosili pogląd, że najstarszą formą religii jest wiara w Jedynego Boga (monoteizm) i jeśli w danej religii występują cechy charakterystyczne dla np. politeizmu, to świadczy to o późniejszych "naleciałościach", o jej odejściu od oryginalnych i pierwotnych źródeł. Tezy swoje badacze ze szkoły kulturowo-historycznej popierali badaniami prowadzonymi w różnych częściach świata wśród różnych ludów pierwotnych. Badania te miały dowieść powszechności występowania i religijnej ważności koncepcji Boga Najwyższego, także wśród tego typu pierwotnych kultur.

Zasadniczo odmienny pogląd na genezę i funkcję animizmu reprezentowali religioznawcy marksistowscy. Przeciwstawiając się wcześniejszym ujęciom wskazywali, iż redukcjonistyczne (mentalistyczno-psychologiczne) podejście do animizmu ogranicza poważnie jego poznanie i naukowe wyjaśnienie. Animizm - dowodzili - musi być widziany przede wszystkim jako: forma wierzeń religijnych związana w istotny sposób ze zbieracko-łowieckim typem gospodarki oraz rodowo-plemienną formą organizacji społecznej ludów pierwotnych; będąc tego rodzaju zbiorem sądów religijnych, wierzenia animistyczne winny być analizowane jako określony stan wiedzy ludów pierwotnych, nie tylko na temat świata przyrodniczego otaczającego człowieka, lecz również na temat światopoglądu społecznego (sfery działań społecznych) i ekonomicznego (sfery działań ekonomicznych), a więc zjawisk wewnątrz-kulturowych. Jest tak dlatego, gdyż światopogląd animistyczny jako całościowa wizja świata zawierał w sobie takie fragmenty przekonań, które po pierwsze dostarczały religijnego (animistycznego) wyjaśnienia/uzasadnienia postaci, relacji instytucji społecznych, po drugie odzwierciedlały "na swój sposób" stosunki społeczne społeczeństwa rodowego, po trzecie powiązane były z gospodarką takiej społeczności pierwotnej wyznaczając i uzasadniając sposoby działań ekonomicznych (wskazywały "na swój sposób", jakie działania praktyczno-animistyczne należy podjąć, aby uzyskać odpowiedni efekt ekonomiczny - np. przebłagać mistycznego "właściciela" danego gatunku zwierząt, aby zapewnić sobie sukces w polowaniu).

Stan wiedzy był zatem niczym innym jak kulturowym wyobrażeniem rzeczywistych praw rządzących przyrodą oraz światem kulturowym i społecznym człowieka rozpoznawanych przez kulturę pierwotną. Z drugiej strony animizm - jako światopogląd religijny - zdeterminowany był (jak sugerują to badacze marksistowscy) nie tylko możliwościami poznawczymi kultury pierwotnej, charakteryzującej się cechami mającymi te możliwości określać: stosunkowo prostymi technologiami, nierozbudowaną sferą kultury materialnej, oraz relacjami społecznymi i ekonomicznymi opartymi tylko na pokrewieństwie. Był on zdeterminowany poprzez wyżej wskazane funkcje, jakie pełnił w stosunku do całej kultury, gdyż wspomniane wyobrażenia kulturowe stosowane na co dzień umożliwiały podejmowanie efektywnego działania społecznego we wszystkich sferach kultury. Istniało zatem zapotrzebowanie społeczne na taki, a nie inny typ przekonań (wierzeń); animizm dostarczał na tyle odpowiedniej wiedzy dotyczącej świata przyrodniczego i społecznego, iż nie tylko wystarczająco wyjaśniał ten świat, ale i - co najważniejsze - określał wystarczająco efektywną wiedzę praktyczną stosowaną w działaniach gospodarczych i społecznych członków kultury pierwotnej. W ten sposób animizm jako pierwotny praktyczno-reiigijny obraz świata tworzył z resztą kultury pewną funkcjonującą i trwającą w czasie całość. Według religioznawców marksistowskich ten właśnie typ powiązań określał postać animizmu jako formę światopoglądu.

Inny problem to pierwotność animizmu w stosunku do innych form wierzeń. Jak wspomniano wyżej, specyfika animizmu polegała na jego powiązaniach z powstającym, a następnie rozwijającym się społeczeństwem rodowo-plemiennym, zwłaszcza rodowo-patriarchalnym. Ponieważ nie jest to najstarsza forma organizacji ludzkiej, związany z nią integralnie animizm nie może być najstarszą formą wyobrażeń religijnych człowieka.

Drugim - oprócz przytoczonego wyżej - argumentem na rzecz tego, iż animizm nie może być najstarszą formą wierzeń człowieka, jest fakt, że jest on systemem wielce rozbudowanym i abstrakcyjnym. Świadczyć to miałoby o tym, że musiał przejść długą drogę rozwoju od bardziej prostych i pierwotnych form światopoglądu.


* * * * *

Fragment książki: Z. Drozdowicz (red.), Zarys encyklopedyczny religii, Poznań 1992.

Data utworzenia: 14/02/2013 @ 20:44
Ostatnie zmiany: 19/09/2013 @ 00:11
Kategoria : Animizm
Strona czytana 8860 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
0-archangel.jpgRhodos_Agios_Nikolaos_Foundoukli.jpg0-Novgorod.jpg0-cebule3.jpg0-petersburg.jpg0-cerkiew-5.jpgbazylika_Paros.jpggrecki-prawoslawny.jpg0-moscow-2.jpg0-cerkiew2.jpg0-Nicholas_in_Kronstadt.jpgbatiuszka.jpg0-vladimir-church-2.jpgprawoslawny-slub.jpgRhodos_Asklipio_Church.jpg0-dome-cross.pnglampy-prawoslawne.jpgOrthodox_Brno.jpgprawoslawny-ornat.jpg0-sofia.jpgmoscow14.jpg0-Church Trinity.jpgba4ko_1.jpg0-StPetersburg.jpg0-prawoslawie2.jpgPanagia_Damiotissa_Naxos_Greece.jpg0-Savior of Spilled blood.jpg141t.gifprawoslawna-ikona.jpgprawoslawne-krzyze.jpg0-cebule2.jpgMastichari_Kos_Greece.jpg0-Our Saint Petersburg.jpgPanagia_Vrisiani_Mesochori.jpgsvkanstanty_and_alena_kopia.jpg0-st-basils-moscow-3.jpg0-Trinity Lavra.jpgprawoslawny-pop.jpgPatmos_church.jpg0-The_Trinity_Cathedral.jpg0-cerkiew.jpgcyryl_metody.jpgprawoslawny-haft.jpg0-ortho4.jpg0-Belgrade.jpg0-lodz2.jpgDafni_Christ.jpg0-Belogorsk Monastery.jpgcerkiew_turzansk.jpgAgios_Theologos_Kos.jpg23359664.jpg0-christ-the-saviour.jpgnaksos.jpgKalymnos_Emporeios.jpgkrzyz-prawoslaawie.jpgprawoslawny-krzyz.jpg1170761.jpgprawoslawny-slub-korony.jpgprawoslawne-swiece.jpg0-moskwa.jpg0-bochu.jpgAgioi_Asomatoi-Athens.jpg0-st-isaac-cathedral.jpgalexei-ii.jpg0-monas.jpg0-dome-cross2.pngLavra_Easter.jpg402462_85_th.jpgprawoslawny-koszyczek.jpgkosciol-prawoslawny.jpgSaint_Michael_Smichov.jpgkarlowe-wary.jpg0-cebule.jpeg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 6499681 odwiedzający

 91 odwiedzających online