Sensacyjne objawienie Gabriela
Jeśli uczeni się nie mylą, niepozorny kawałek kamienia może przyczynić się do zmiany poglądów – zarówno popularnych, jak również naukowych – na osobę Jezusa. Może się okazać, że historia śmierci i zmartwychwstania, taka jak jego, już wcześniej była częścią żydowskiej tradycji.
Blisko metrowej długości tablica zawiera 87 linijek tekstu po hebrajsku. Powstała prawdopodobnie najdalej kilkadziesiąt lat przed narodzeniem Chrystusa, a dziś wywołuje coraz większe zamieszanie wśród biblistów i archeologów. Wszystko wskazuje na to, że zapisany na niej tekst mówi o nadchodzącym mesjaszu, który powstanie z martwych po trzech dniach od śmierci.
Tablica, znaleziona prawdopodobnie w Jordanii w okolicach Morza Martwego, to zdaniem niektórych naukowców rzadki przypadek kamienia z inskrypcjami wykonanymi atramentem. Coś jak zwoje z Qumran, ale tu użyto innego materiału. Tekst napisany jest w dwóch kolumnach, podobnie jak Tora. Niestety, kamień jest pęknięty, a niektóre fragmenty wyblakły, toteż uczeni zastanawiają się, jakie naprawdę były tam słowa.
Na razie nie ma zastrzeżeń co do autentyczności tablicy. Pozwala to przypuszczać, że może być ona bardzo pomocna w zrozumieniu korzeni chrześcijaństwa wyrastających z głębokiego politycznego kryzysu, jaki w tamtych czasach przeżywał judaizm. Wykładowca kultury talmudycznej na University of California w Berkeley Daniel Boyarin uważa, że to jeszcze jeden przyczynek do twierdzenia, iż osobę i czyny Jezusa najlepiej zrozumieć można analizując dokładnie ówczesną historię Żydów.
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/K%C3%B6ln-Tora-und-Innenansicht-Synagoge-Glockengasse-040.JPG/440px-K%C3%B6ln-Tora-und-Innenansicht-Synagoge-Glockengasse-040.JPG)
– Niektórzy chrześcijanie mogą przeżyć szok, bo to poważne wyzwanie dla tezy o unikalności chrześcijańskiej teologii – mówi uczony. – Ale inni będą zadowoleni z faktu, że ich wiara wynika bezpośrednio z judaizmu.
Biorąc pod uwagę, jakie emocje wywołują znaleziska archeologiczne związane z czasami Jezusa – zarówno wśród wyznawców obu religii, jak i w kręgach naukowych – a także ostrożność uczonych znających już przypadki fałszerstw i oszustw, można założyć, że minie jeszcze dużo czasu, zanim zrozumiemy w pełni znaczenie tego odkrycia. Od znalezienia zwojów z Qumran minęło już sześćdziesiąt lat, a do dziś wywołują one wiele sporów i kontrowersji.
Pisma te – odkryte w grotach niedaleko ruin Qumran na Zachodnim Brzegu Jordanu – zawierają teksty biblijne, między innymi jedyne sprzed I wieku naszej ery. Poza cytatami z ksiąg biblijnych opisują wiele praktyk religijnych i wierzeń judaistycznej sekty z czasów Jezusa. Na ile są reprezentatywne i co mówią nam o epoce, w której powstały? Owe pytania wciąż budzą wiele kontrowersji. Nie wiadomo, czy autorzy byli rzeczywiście członkami jakiejś monastycznej sekty, czy raczej plasowali się w głównym nurcie judaizmu.
Co ciekawe, kamienna tablica wcale nie jest odkryciem nowym, lecz sprzed dziesięciu lat. Izraelsko-szwajcarski kolekcjoner kupił ją od jordańskiego handlarza i przez dłuższy czas przechowywał w swoim domu w Zurychu. Kilka lat temu kamień zbadała uczona z Izraela, która później napisała na jego temat artykuł. Zainteresowanie tablicą zaczęło rosnąć. Dziś istnieje już wiele artykułów na ten temat, a w ciągu najbliższych miesięcy mają się ukazać kolejne.
– Kiedy zdobyłem tę tablicę, nie wiedziałem, co jest na niej napisane – mówi David Jeselsohn, właściciel zabytku. – Nie zdawałem sobie sprawy z jej znaczenia, dopóki nie pokazałem jej Adzie Yardeni specjalizującej się w piśmie starohebrajskim. Była pod wrażeniem: „Masz w domu zwoje z Qumran spisane na kamieniu!” – powiedziała.
Duża część tekstu to wizja apokalipsy przekazywanej przez anioła Gabriela, wyraźnie bazująca na prorokach Starego Testamentu, przede wszystkim na księgach Daniela, Zachariasza i Aggeusza.
Pani Yardeni, która badała kamień wspólnie z Binyaminem Elitzurem, jest specjalistką w dziedzinie pism hebrajskich, zwłaszcza pochodzących z czasów króla Heroda, który zmarł w 4 r. p.n.e. Ponad rok temu opublikowali szczegółową analizę tablicy w hebrajskojęzycznym kwartalniku „Cathedra” poświęconym historii i archeologii Izraela. Stwierdzili tam między innymi, że na podstawie języka i kształtu pisma tekst można datować na koniec pierwszego wieku przed naszą erą.
Wkrótce w jednym z pism naukowych ukaże się także chemiczna analiza kamienia i użytego atramentu, którą przeprowadził Yuval Goren, profesor archeologii z uniwersytetu w Tel Awiwie, specjalista w dziedzinie starożytnych znalezisk. Profesor nie chce zdradzać szczegółów wyników swoich badań przed ich publikacją, ale twierdzi, że nie ma żadnych danych sugerujących, że tablica nie jest autentyczna.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/d/de/The_Journal_of_Religion_cover.gif)
Kontrowersyjny profesor Israel Knohl, wykładowca wydziału studiów biblijnych na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie o kamieniu dowiedział się właśnie z artykułu w kwartalniku „Cathedra”, w którym Yardeni i Elitzur nadają tablicy tytuł „Objawienie Gabriela”. Knohl już w książce opublikowanej w 2000 roku pisał o idei cierpiącego mesjasza, znanej jeszcze przed czasami Jezusa, analizując literaturę rabiniczną, wczesne apokalipsy i zwoje z Qumran. Jednak jego teoria nie wstrząsnęła chrystologią tak, jak tego oczekiwał – przede wszystkim dlatego, że nie mógł podać żadnych dowodów w postaci tekstów sprzed narodzenia Jezusa. Kiedy przeczytał o „Objawieniu Gabriela, zrozumiał, że ma wreszcie coś, co pomoże scalić całą jego teorię, ogłosił więc nowy artykuł w ostatnim wydaniu pisma „Journal of Religion”.
Prof. Knohl jest przedstawicielem szerszego ruchu naukowców skupiających się na politycznej atmosferze, jaka panowała w czasach Jezusa, i za jej pomocą tłumaczących mesjańskiego ducha tamtych czasów. Knohl twierdzi, że po śmierci Heroda buntujący się Żydzi próbowali zrzucić z siebie rzymskie jarzmo i obalić wspieraną przez Rzymian monarchię. W takiej sytuacji każdy nowy żydowski przywódca nabierał – zwłaszcza z historycznej perspektywy – rysów mesjańskich.
Według Knohla postać mesjasza opisana na tablicy może być obrazem niejakiego Szymona, zabitego przez jednego z dowódców armii Heroda – historię tę opisuje Józef Flawiusz, historyk żydowski z I wieku. Uczony sądzi, że autorami tekstu na tablicy byli właśnie wyznawcy Szymona.
Zabójstwo Szymona – czy inne przypadki cierpienia mesjasza – uznawane były za drogę do wyzwolenia narodu. O tym właśnie mówią – zdaniem Knohla – wersy 19-21 tekstu spisanego na tablicy: „W ciągu trzech dni okaże się, że dobro pokona zło”. Także inne fragmenty wspominają o krwi i śmierci jako drodze do sprawiedliwości.
Szczególnie ważny z punktu widzenia Knohla jest wers 80., zaczynający się od hebrajskich słów „L’shloshet yamin”, co dosłownie znaczy „w ciągu trzech dni” czy też „trzeciego dnia”. Następujące potem słowo przez Yardeni i Elitzura zostało uznane za niepewne, ale Knohl – specjalista w dziedzinie języka Biblii i Talmudu – uważa, że chodzi o wyraz „hayeh”, czyli czasownik „żyć” w trybie rozkazującym. Jego pisownia jest dosyć niezwykła, ale mieści się w standardach epoki. Potem następują kolejne dwa trudne do przeczytania słowa, lecz Knohl twierdzi, że zdołał je odcyfrować. W jego interpretacji cały tekst brzmi zatem następująco: „Trzeciego dnia ożyjesz – ja, Gabriel rozkazuję ci!”.
Do kogo jednak mówi anioł? W następnej linijce znajdujemy słowa „Sar hasarin”, czyli „książę książąt”. Księga Daniela – która pozostaje jednym z głównych źródeł dla tekstu z „Objawienia Gabriela” – także mówi o Gabrielu i o „księciu książąt”. Knohl twierdzi, że cały tekst dotyczy śmierci żydowskiego przywódcy, który zmartwychwstanie w ciągu trzech dni. Podkreśla także, że taki obraz cierpiącego mesjasza znacząco różni się od tradycyjnej w judaizmie wizji mesjasza zwycięskiego, potężnego potomka króla Dawida.
– To zmienia nasze spojrzenie na tradycję chrześcijańską – komentuje Knohl. – Motyw zmartwychwstania po trzech dniach od śmierci okazuje się bowiem znany już przed czasami Jezusa, co stoi w sprzeczności z dużą częścią dotychczasowych poglądów naukowych. To, co opisuje Nowy Testament, zostało zaadaptowane przez Jezusa i jego uczniów, którzy znali wcześniejsze historie mesjańskie.
Pani Yardeni przyznaje, że lektura tekstu Knohla zrobiła na niej wrażenie i że rzeczywiście bardzo prawdopodobne jest, iż nieczytelne słowo to „hayeh”, czyli „życie”. Dużo ostrożniej traktuje jednak tezę, że chodzi o Szymona i jego mesjańska rolę.
Moshe Bar-Asher, prezes Izraelskiej Akademii Języka Hebrajskiego i emerytowany profesor hebrajskiego oraz aramejskiego na Uniwersytecie Hebrajskim szczegółowo analizował tekst i uznał jego autentyczność. Jego zdaniem tablica pochodzi z pierwszego wieku przed naszą erą. On także odnosi się do tez Knohla z szacunkiem, ale i dużą ostrożnością. – Jest jeden problem – mówi. – W najważniejszych częściach brakuje tekstu. Rozumiem tendencje do szukania na tej tablicy klucza do czasów przedchrześcijańskich, ale nie możemy zapominać, że w dwóch czy trzech kluczowych linijkach tekstu brakuje wielu słów.
Profesor Moshe Idel, wykładowca myśli żydowskiej na Uniwersytecie Hebrajskim przypomina, że nawet najmniejszy fragment pozostałości z tamtych czasów zawsze staje się tematem mnóstwa artykułów i książek – a zatem także „Objawienie Gabriela” i analiza Knohla zasługują na szczególną uwagę. – Mamy konkretny kamień z konkretnym tekstem – mówi. – Warto dokładnie go zbadać.
Knohl twierdzi, że mniej istotne jest to, czy tekst rzeczywiście mówi o Szymonie jako mesjaszu. Ważniejsze, że sugeruje, iż idea zbawiciela, który umiera i zmartwychwstaje po trzech dniach, była znana już w czasach Jezusa. Knohl podkreśla, że na kartach Ewangelii Chrystus wielokrotnie przepowiada swoją mękę i wspomina o zmartwychwstaniu, co badacze Nowego Testamentu uznawali za dowód, iż słowa te zostały dodane przez późniejszych redaktorów Ewangelii, bo w czasach Jezusa takich idei nie znano. Ale to nieprawda – jak dowodzi właśnie „Objawienie Gabriela”.
– Jego misja polegała na tym, że musiał zostać skazany na śmierć i stracony przez Rzymian, aby jego krew stała się znakiem odrodzenia – mówi Knohl. – To miał być znak syna Józefa. Tak widział swoją rolę Jezus. Nadaje to zupełnie nowe znaczenie całej Ostatniej Wieczerzy: krew Jezusa nie miała być wylana za grzechy ludzi, ale dla odrodzenia Izraela.
Ethan Bronner - 2008-07-15 - The New York Times