Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

- Polska - Zwyczaje Tatarów

Zwyczaje Tatarów polskich
Każda religia w procesie tworzenia się wykształcała zespół cech wspólnych dla przekazywania swej tradycji i u krytych sensów zwyczajowych –  rytuałów. Celowo użyłem w tym miejscu pojęcia „rytuał”, gdyż określenie to może być rozumiane szeroko. Na zespół tych cech składają się różnorakie obrzędy religijne i magiczne. W niniejszej części przedstawię wybrane elementy religijne islamu. Wybór ten przede wszystkim służyć ma zaprezentowaniu zwyczajów i obrzędów religijnych mających bezpośredni związek z prezentowaną grupą osadników tatarskich.

Opisane poniżej zwyczaje ukazują najważniejsze dla poszczególnych rodzin, ale również i dla grupy, wydarzenia z życia religijnego, które bezpośrednio wpływały na funkcjonowanie zbiorowości. Były to przede wszystkim: wspólna modlitwa, nadanie dziecku imienia, ślub, pogrzeb.

W islamie istotnym czynnikiem budującym wspólnotę (ar. - umma) jest obowiązek wspólnej modlitwy. Zalecenie to mogło być wypełniane poprzez modlitwę w świątyni, czyli meczecie. Drugą okazją do spełnienia tego nakazu bywała wspólna modlitwa w dzień świąteczny. Według tradycji muzułmańskiej dniem tym jest piątek. Wówczas to w meczecie odbywała się uroczysta modlitwa: dżuma namaz (nabożeństwo).
Meczet Meczet w Kruszynianach (województwo podlaskie), XVIII w.
Najistotniejszym jej elementem jest chutba, czyli kazanie, pouczenie dla wiernych wygłaszane przez osobę prowadzącą modlitwę – duchownego, w islamie określanego jako imam. Z zachowanych nielicznych źródeł poruszających wątek religijny, jak również z tradycji, która przetrwała do początków XXI wieku, wynika, że muzułmanie na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego zbierali się w meczetach, aby obchodzić tzw. pierwszy piątek nowego miesiąca księżycowego.

 Ważnym rytuałem religijnym w życiu wszystkich społeczności był chrzest, u muzułmanów określany słowem azan, czyli nadanie dziecku imienia. Był to znany we wszystkich kulturach akt włączenia w krąg wspólnoty. Odbywał się zazwyczaj w domu rodziców narodzonego dziecka. Imam poprzez wypowiedzenie odpowiednich formuł religijnych szachady (wyznania wiary, które szeptane było do ucha noworodka) oraz kammet’u (rodzaj wezwania na modlitwę) włączał dziecko w krąg wspólnoty muzułmańskiej.

W tradycji Tatarów, która przetrwała do XX wieku, ślub odbywał się zazwyczaj w domu panny młodej. Istotną rolę odgrywali przy tym świadkowie, którzy jednocześnie byli gwarantami umowy obustronnej, jaką był ślub. Kobietę w czasie tego ceremoniału obdarzano pewną umówioną kwotą bądź liczbą towarów, której dostarczała strona pana młodego. Dla panny młodej stanowiło to gwarancję na wypadek rozwodu. Ten rodzaj poręczenia w środowisku Tatarów litewskich określano słowem mehr lub nikiah.

Śluby starano się zawierać wyłącznie we własnej grupie, choć islam dopuszcza związek mężczyzny z kobietą innego wyznania, pod warunkiem, iż jest ona wyznawcą religii „ludzi księgi”, czyli ludzi posiadających księgi objawione (judaizm i chrześcijaństwo). Jeden ze zwyczajów w trakcie ceremonii zaślubin, który funkcjonował w środowisku Tatarów, nakazywał, aby para młodych stała na wojłoku, kożuchu lub baraniej skórze. Była to niewątpliwie pozostałość po dawnej tradycji Złotej Ordy. Zwyczaj ten miał zapewnić młodej parze szczęście i dostatek.

 Nieuchronnością życia jest jego ostateczny etap – śmierć. To na najbliższej rodzinie spoczywał obowiązek dopełnienia wszelkich czynności związanych z należytym pożegnaniem zmarłego. Nakazem religijnym jest pochowanie osoby w jak najkrótszym czasie, z reguły na drugi dzień.

Przed pochówkiem osoba zmarła (Tatarzy określali ją jako miejjit, arabska forma to majjit) jest odpowiednio przygotowywana. Polega to między innymi na rytualnym obmyciu (kwestie mycia rytualnego w islamie zajmują ważne miejsce w sprawowaniu obrządków religijnych), następnie zawinięciu ciała w trzy warstwy płótna nazywanego sawanami (od ar. sawan). Pod nie wkładało się zmarłemu daławary. Ciało przykrywano płóciennym całunem z ciemnego materiału. Po uroczystościach pogrzebowych całun ten oddawany był do meczetu.

W trakcie tych obrządków odbywały się modlitwy za duszę osoby zmarłej, podczas których ważne miejsce zajmowała recytacja Koranu, w szczególności sury Ja-Sin. Ciało składano do grobu w pozycji leżącej, bez trumny. Na cmentarz zazwyczaj zmarłego odprowadzali mężczyźni.
Cmentarz Cmentarz muzułmański (mizar) w Kruszynianach (województwo podlaskie)
 Tatarzy z wielkim pietyzmem podchodzili do sprawy pogrzebu, stąd też dysponujemy całkiem sporym materiałem źródłowym w postaci testamentów. Zachowane dokumenty są niekiedy instrukcją pozostawianą rodzinie:

„Ciało moje grzeszne proszę mego zięcia Eliasza Szumskiego i córkę moią Chadzie [Chadydżę – A.K.] Kaplewską Eliaszowo Szumsko pochować według relij [religii – A.K.] naszej Musulmanskiey i wszytkie porzątki maią czynić według przemożenia”.

Testamenty te zawierają nie tylko opis podziału majątku, ale także instrukcje związane z miejscem spoczynku zmarłego. W testamentach niekiedy odnaleźć można również przejęte z otoczenia zwyczaje pogrzebowe, jak na przykład stypa. Testament kniazia Aleja Januszewicza Kaliny Tatarzyna Jego Królewskiej Mości wojewody trockiego zawierał dokładną instrukcję:

„Ciało […] z podciwoscią, przystoynie, według relji [religii – A.K.] naszey, na gruncie imienicza mego oyczystego nazwanego Kowtontatarskiego woiewodztwie Trockim nad rzeka Białą Waką leżącego, na mieyscu zwyczaynym, gdzie oyciec moj y matka leżą nazwanym Sadku przy bożnicy, na ktore pogrzebienie grzesznego ciała mego leguię złotych sto; […] dać ma na ten pogrzeb moy na potrzeby, na stype y spiewaki na moiłach [mogiłach] według zwyczaiu y relji [religii – A.K.] naszey”.

Testator niejednokrotnie wyznaczał również od razu zapłatę za pochówek oraz za modlitwy za jego duszę. Często świadkami przy pisaniu testamentu były osoby powszechnie uznawane za autorytety, co miało zapewnić wypełnienie jego postanowień przez rodzinę.

„Ciało moje aby było podług obrządku musiulmańskiego pochowane na pochowaniu na Dewar [deur – A.K.] czerwonych zł 5, na wynośmy Koran czerwonych zł 2 na umywanie po 8 zł na kuranów dziesięć po zł 9 na jasinów czterdzieści za Tułkyn [? – A.K.] 20, za pochowanie czerwonych zł 3, na zireć chodzić czerwonych zł 1. Pieczętarze Rafał Bazarewski mołła, Mustafa Sobolewski mołła, Szaban Ryzwanowicz do tego kondycji podpisany pana Szumskiego pieczętarzy Szaban Muchę porucznik JKM i drugiego podpisanego tureckim pismem”.

Na okoliczność śmierci sporządzano niekiedy cały rejestr przewidywanych wydatków, obejmujących niekiedy koszty związane z obchodami pierwszej rocznicy śmierci.

W roku 1810 rejestr taki sporządził Tatar Korycki. „Regestr pieniędzy, które dla siebie przeznaczam, na modlitwy i pogrzeb według obrządku naszego muzułmańskiego i takowy przy testamencie ułączam:

1. Na Deur czerwonych złotych 40
2. Na 40 Kuranów czer[wonych – A.K.] złotych 40
3. Na podróżny Kurn czer[wonych] złoty 2
4. Na 40 jasieniów czer[wonych] złotych 1
5. Na umywalników czer[wonych] złoty 4
6. Na bawełnicę czer[wonych] złoty 4
7. Na sukno łokci 4 czer[wonych] złoty 4
8. Na świec woskowych 50 czer[wonych] złoty 5
9. Na ubogich czerwonych złoty 10
10. Na wieczerzę pogrzebową w gotowiźnie 10
Suma czer[wonych] Zło[tych] 120

Obliguję, aby według zwyczaju religii naszej, aby sprawione były wieczerzę za duszę moją

1. wieczerzę trzeciny – jedną
2. wieczerzę dziesieciny – drugą
3. wieczerzę czterdzieściny – trzecią
4. wieczerzę rokowizny – czwartą.

Na które wieczerze bydła własnego przeznaczam w gotowiźnie czer[wonych] złoty 20. Świece z powyżej wyrażonych pieniędzy, na wieczerzę moją bydź w proporcji na każdą wieczerzę dziesięć rozdysponowane”.

W tym miejscu warto przytoczyć tatarski zwyczaj pogrzebowy zwany deur. Słowo to, w tłumaczeniu z arabskiego, oznacza obrót. W środowisku Tatarów polegało to na wzajemnym przekazywaniu księgi Koranu przez modlących się za zmarłego nad jego ciałem. Celem tego obrzędu było przejęcie grzechów zmarłego na siebie – otwierające tym samym drogę do raju dla nieboszczyka.

Zabieg ten był bardzo drogi i nie wszyscy mogli sobie na niego pozwolić. Stanowił jakby formę odkupienia za grzechy. Zmarły „wypłacał” pieniądze w zamian za przejęcie jego grzechów przez osoby uczestniczące w deurze. Jeden z zapisów zachowanych w rękopiśmiennych chamaiłach daje nam wiedzę o tym, jak to wyglądało:

„Osoba podająca Koran z pieniędzmi pytała «zmarły w zamian za niewykonane obowiązkowe modlitwy przekazał te pieniądze czy zgodzisz się je przyjąć»? Osoba odbierająca Koran odpowiadała «zgadzam się i ponownie tobie przekazuję»”.

W ten sposób tworzył się jakby wielowiekowy łańcuch przekazywania z pokolenia na pokolenie grzechów. Zwyczaj ten jest niewątpliwie pochodzenia tureckiego, o czym świadczyła wymieniona w tatarskich modlitewnikach turecka moneta achcze stosowana do przeliczeń liczby modlitw w trakcie wykonywania deuru. Nadmienić wypada, że obrzęd deuru stał w sprzeczności z zasadami islamu.

Święta muzułmańskie – rok obrzędowy

Każda religia opiera się na systemie świąt i dni świątecznych. W różnych kulturach pełnią one tę samą funkcję – wyznaczają rytm życia. Warunkowane bywają porą roku czy czynnościami gospodarczymi. Muzułmański rok obrzędowy jest stosunkowo ubogi. Na podstawie dostępnych źródeł można określić jedynie dwa święta obchodzone przez Tatarów mieszkających w WKL, mianowicie Ramadan Bajram i Kurban Bajram. Nie ulega natomiast wątpliwości, że inne dni świąteczne również były obchodzone, choć nie zachowały się o nich wzmianki źródłowe. Świadectwem tego jest tradycyjna forma ich kultywowania zachowana do dnia dzisiejszego.

• Początek roku (1 muharrama) – zwany „Dniem Odpuszczenia Win”. W środowisku muzułmanów litewskich był to dzień świąteczny, charakteryzujący się uroczystym nabożeństwem w meczecie.

• Aszura (10 muharrama) – najważniejsze święto szyickie. Aszura jest kulminacją miesiąca żałoby, który rozpoczynał się pierwszego dnia roku. Upamiętnia męczeńską śmierć trzeciego imama Husajna, który w 680 roku hidżry został zabity w bitwie pod Karbalą przez wojska kalifa omajjadzkiego. Turcy obchodzą Aszurę jako święto uratowania arki Noego, która zatrzymała się na górze Ararat. W tym dniu przygotowuje się świąteczne potrawy złożone z czterdziestu składników i częstuje się nimi przyjaciół oraz znajomych. Muzułmanie żyjący na Litwie zwyczaj gotowania potraw przejęli zapewne z Turcji. Tradycja miejscowa wspomina o nieparzystej liczbie produktów potrzebnych do sporządzenia potrawy. Zazwyczaj był to kompot.

• Urodziny Proroka – narodzinom Muhammada towarzyszyły liczne cuda: ziemię rozjaśniło niezwykłe światło, rozbrzmiewały głosy z niebios, aniołowie rozpostarli swe skrzydła etc. Sunnici, a zatem również Tatarzy, obchodzili je dwunastego dnia trzeciego miesiąca roku (w tym dniu wspominają zarówno narodziny, jak i śmierć Proroka). Organizowano wówczas zgromadzenia, na których odprawiało się modlitwy dziękczynne za Proroka. W dniu tym w meczetach Tatarów czytano zapewne z kitabów48 o życiu sławnych mężów, w tym Muhammada.

• Ramadan – miesiąc postu, dziewiąty miesiąc księżycowego kalendarza muzułmańskiego.

• Noc Przeznaczenia – należy do „pięciu świętych nocy” i najczęściej przypada w 27. noc ramadanu, kiedy objawionych zostało pięć pierwszych wersetów Koranu z 97. sury, „Przeznaczenie”. Głównym elementem tego święta jest rozważanie tej właśnie sury, która wyraża podziękowanie za zesłanie Koranu. Jako że przypada ona w okresie ramadanu, zwykle wówczas muzułmanie spędzali tę noc na długich modlitwach w meczecie, a przed świtem spożywali wspólny posiłek.

• Święto Przerwania Postu (ar. Id alFitr, tur. Ramadan Bajram) – jedno z najważniejszych świąt, które trwało przez trzy dni. Obchodzono je na koniec ramadanu. Ważnym elementem święta była wspólna, uroczysta modlitwa w meczecie i odwiedzanie krewnych oraz przyjaciół. Każdy muzułmanin, który sam nie żyje w niedostatku, przed udaniem się na modlitwę powinien był wesprzeć odpowiednim datkiem potrzebującego.

• Święto Ofiary (ar. Id al Adha, tur. Kurban Bajram) – najważniejsze święto muzułmańskie, trwa cztery dni. Upamiętnia ofiarę Abrahama i jego posłuszeństwo wobec Boga. Abraham (Ibrahim) według islamu miał poświęcić w ofierze Bogu swego syna Izmaela, Bóg jednak, widząc oddanie Abrahama, pozwolił mu zamiast dziecka złożyć w ofierze barana. Na pamiątkę tego zdarzenia muzułmanie czynią ofiarę z barana, wołu, następnie rozdają mięso pomiędzy wiernych. Tego dnia wspólnie odwiedzają się, recytują Koran i rozdzielają prezenty. W czasie Święta Ofiary wielu muzułmanów składa dziś datki pieniężne przeznaczone na pomoc biednym i na fundacje charytatywne.

 

*

Fragment książki - Artur Konopacki - Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI-XIX wieku

Całą książkę można przeczytać na stronie Projektu "Tefsir" po adresem: http://www.tefsir.umk.pl/pliki/zycie_religijne_tatarow_ibuk_lekki.pdf


Data utworzenia: 27/07/2021 @ 23:33
Ostatnie zmiany: 09/08/2021 @ 03:00
Kategoria : - Polska
Strona czytana 14070 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
62-tanah.jpgtorah-verse.jpg62-menora-2.jpg62-gwiazda.jpg62-Hasidic chicken.jpg62-tefilimTallit.jpg62-chalka.jpg62-hanuka.jpg62-tora.jpg62-szofar.jpg62-menora.jpg62-mezuzah.jpg62-Hanukkah.jpg62-tallit-prayer.jpg62-hasyd.jpg62-talit.jpg62-korona.jpg62-hebrew.jpg62-shofar.JPG62-torah.jpg62-judaizm.jpg62-skull-cap.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 8894256 odwiedzający

 246 odwiedzających online