Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Buddyzm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

Synagoga - Historia Wielkiej Synagogi na Tłomackiem

Historia Wielkiej Synagogi na Tłomackiem

Nie rozbrzmiewają już modły rabinów Wielkiej Synagogi na Tłomackiem, nie słychać śpiewu słynnego w przedwojennej Warszawie chóru świątyni, ale pamięć o tym niezwykłym miejscu trwa i jest przekazywana kolejnym pokoleniom warszawian. "Wielka Synagoga na Tłomackiem wyrosła na fali haskali - ruchu hebrajskiego oświecenia, który zapoczątkowany został pod koniec XVIII wieku w Europie Zachodniej" - wyjaśnia dr Eleonora Bergman z Żydowskiego Instytutu Historycznego.

Najważniejszym ośrodkiem haskali był Berlin, w którym aktywnie działał Moses Mendelssohn. Zgromadzeni wokół niego Żydzi propagowali m.in. nowoczesne świeckie nauczanie, podejmowanie pracy w zawodach nie związanych z handlem i rzemiosłem, domagali się także emencypacji kobiet i unowocześnienia własnej kultury.

Jak wyjaśnia Elonora Bergman, także w Warszawie zwolennicy haskali chcieli utworzyć swój własny dom modlitwy, dystansując się w ten sposób od ortodoksyjnych wyznawców judaizmu, licznie zamieszkujących stolicę.

"Pierwszy dom modlitwy "oświeceni" utworzyli w 1802 roku na ulicy Daniłowiczowskiej, za ówczesnym ratuszem znajdującym się na placu Teatralnym. W 1843 roku wznieśli na tym miejscu większy budynek. Jednak i ta budowla okazała się po kilkunastu latach zbyt mała" - mówi dr Bergman.

Ponieważ wśród modlących się w tej bożnicy byli przede wszystkim bardzo zamożni ludzie - bankierzy, właściciele drukarń, prawnicy i lekarze, postanowili oni wybudować znacznie większą synagogę w innym miejscu Warszawy. W 1872 roku zakupiono pod budowę nowej synagogi plac na Tłomackiem, w sąsiedztwie ówczesnego Placu Bankowego.

Opisując wygląd okolicy synagogi, dr Bergman przypomina, że prostokątny obecnie plac Bankowy miał wtedy kształt trójkątny, a z zespołu mieszkalnego Tłomackie, na którym stała istniejąca do dzisiaj Gruba Kaśka, wychodziły dwie ulice - Leszno i Bielańska.

"W 1873 roku rozpisano konkurs architektoniczny na synagogę, jednak Komitet Budowy, niezadowolony z jego rezultatów, zdecydował się na powierzenie opracowania projektu znanemu warszawskiemu architektowi Leandrowi Marconiemu" - mówi Eleonora Bergman. Budowę rozpoczęto na wiosnę 1876 roku, a uroczyste otwarcie nastąpiło 26 września 1878 roku w święto Rosz Ha-Szana - żydowski Nowy Rok.

W uroczystości wziął udział m.in. rosyjski dygnitarz, gubernator hr. Paweł Kotzebue, który jak przypomina Eleonora Bergman, nie zaprotestował, gdy kaznodzieja Izaak Cylkow wygłosił kazanie po polsku, a nie po rosyjsku. Odczytane to zostało przez zgromadzonych jako pozwolenie na posługiwanie się językiem polskim w czasie zgromadzeń w synagodze. "Miało to niezwykłe znaczenie ze względu na restrykcje panujące w Królestwie Polskim po Powstaniu Styczniowym".

Budowla łączyła w sobie styl klasyczny i renesansowy. "Do synagogi wchodziło się przez czterokolumnowy klasycystyczny portyk. Po każdej ze stron schodów znajdowały się pięcioramienne świeczniki - menory. Hebrajski napis nad wejściem brzmiał +Imię, które w tym przybytku zagościło, imię Wszechmocnego, niechaj sprawia, aby zamieszkały wśród nas miłość, braterstwo, spokój i zgoda+" - przypomina dr Bergman.

Z przedsionka mężczyźni przechodzili do znajdującej się na parterze wielkiej sali modlitw, a kobiety przechodziły schodami na galerie znajdujące się po bokach tej sali. "Na wprost wejścia znajdowało się podwyższenie, a po dwóch jego stronach stały dwie kolumny korynckie, nawiązujące do kolumn istniejących przy wejściu do opisanej w Biblii Świątyni Jerozolimskiej" - mówi dr Bergman.

Synagoga była bogato zdobiona marmurem i tkaninami przetykanymi złotem i srebrem. Arka - najważniejsze miejsce synagogi, w którym przechowywano zwoje świętej księgi, Tory, wykonana była z drewna cedrowego sprowadzonego z Libanu. Arka (aron ha-kodesz - dosłownie: święta skrzynia) została podarowana przez rodzinę bankiera Natansona.

Nad półkolistą wnęką, w której znajdowała się Arka, było miejsce dla chóru - niewielka galeria arkadowa. "Chór występujący w Wielkiej Synagodze na Tłomackiem znany był w całej Warszawie. Występowali w nim słynni śpiewacy i dyrygowali doskonali muzycy, m.in. Dawid Ajzenszadt. Wiele osób, wśród nich także chrześcijanie, przychodziło na nabożeństwa tylko ze względu na występy chóru" - wyjaśnia Eleonora Bergman.

Synagoga na Tłomackiem była największym żydowskim domem modlitwy w przedwojennej Warszawie. W okresie międzywojennym czczono tu polskie święta narodowe, w tym 11 Listopada i 3 Maja czy dzień śmierci marszałka Piłsudskiego - 12 kwietnia. O patriotyzmie Żydów modlących się w tej synagodze świadczy m.in. napis umieszczony na tablicy wmurowanej w roku 1929 po remoncie synagogi - "Bogu jedynemu na chwałę gmach ten odnowiono w 50. roku jego zbudowania i 10 roku wskrzeszenia Rzeczypospolitej Polskiej".

Upadek synagogi nastąpił wraz z wybuchem II wojny światowej i polityką eksterminacji, którą hitlerowcy prowadzili wobec Żydów przede wszystkim na ziemiach polskich. Po utworzeniu w 1940 roku getta w Warszawie, synagoga znalazła się w jego granicach. Wiosną 1942 roku, gdy Niemcy zaczęli zmniejszać obszar dzielnicy żydowskiej, synagoga znalazła się poza nią. Wtedy Niemcy urządzili tu magazyn mebli, które zwozili z wyludnionych domów.

Tragiczny koniec synagogi wiąże się z wybuchem powstania w getcie warszawskim i postacią dowodzącego likwidacją getta gen. Juergena Stroppa. "Przygotowania do wysadzenia w powietrze Wielkiej Synagogi trwały kilka dni. 16 maja 1943 roku wieczorem Juergen Stropp za pomocą jednego przycisku dokonał detonacji ładunków wybuchowych" - mówi Eleonora Bergman.

Synagoga nie została odbudowana po wojnie. W końcu lat 50. podjęto decyzję o wybudowaniu tu wieżowca - prace rozpoczynano i przerywano. W końcu lat 80. powstał tu budynek nazywany przez warszawian Błękitnym Wieżowcem. "Wieżowiec, w którym Żydowski Instytut Historyczny ma swoją salę wystaw czasowych, znajduje się dokładnie w miejscu synagogi, a dodatkowo jest wysunięty na północ, w stronę +Grubej Kaśki+" - wyjaśnia dr Bergman.

********
O historii Wielkiej Synagogi na Tłomackiem opowiadała w ramach warszawskiego Festiwalu Nauki dr Eleonora Bergman. Wykład "Wielka Synagoga na Tłomackiem 26 września 1878 roku i później" dr Eleonora Bergman wygłosiła 24 września w ramach IX Festiwalu Nauki w siedzibie Żydowskiego Instytutu Historycznego ("błękitny wieżowiec", plac Bankowy, wejście od ulicy Tłomackie).

PAP - Nauka w Polsce, Bogusława Szumiec-Presch - 2005


Data utworzenia: 04/01/2008 @ 07:49
Ostatnie zmiany: 10/08/2011 @ 04:11
Kategoria : Synagoga
Strona czytana 44713 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
judyta-postac-b-granic.jpgMieszko_Pierwszy_Tajemniczy.jpgmysli-sw-jana-chr.pnglisty-prof.jpgo-duszy.jpgewolucja-boga.jpgChiny-nowe.jpgmaly-slownik-religiozna.jpgrozmowy-z-diablem.jpg100_filmow_Lis.jpgNarody dawnej.jpgdynastia-piastow-ba.jpgde-mello.jpgestreicher-zarys.jpgetnologia-religii-szyjewski.jpgcamus-eseje.jpgkonstytucja-laidler.jpgLeeuw-fenomonologia.pnghistoria-pow-sredniowiecza-zientara.jpegprzeinaczanie-jezusa-bart-ehrman.jpgdrioton-egipt-faraonow-2.jpgap06.jpgHistoria-sztuki-eu_Meyer.pngupaniszady-ut.jpghyperborea-religia-grekow-gebura.jpgkultura-smierci-1.jpghall-heretycy.jpgreligia-a-wspolczesne-stosunki-miedzynarodowe.jpegnowe-ateny.jpgtylak-bog.jpgjero.jpgleksykon-re.jpgnieznane-arch-mis.jpgcyw-zyd.jpgmit-azteko1.jpgpod-sztandarem-nieba-wiara-ktora-zabija-w-iext43267118.jpgstudia-theologica-varsaviensia-1977-1.jpgtajemnice-smim.jpghis-p-k.jpgbravo.jpggirard-koziol.jpgedda-lelewel-1828.jpgency-archeo-z-s.jpgbutterwick.jpgCOLLECTANEA-PHILOLOGICA-XX-2017.jpgCollectanea Theologica 83-2013-nr 4.jpgLeksykon_duchowosci_katolickiej.jpgpolityka-jako-wyraz-lub-nastepstwo.jpgmilczenie-1-2012.jpgznak-1994-2-465.jpegetyka-prot-weber.jpgmitoznawstwo-porownawcze.jpgod-mojzesza-do-mahometa-ke.jpgjerzy-adamski-historia-l-f.jpgprawo-wyznaniowe-2011.pnge-jastrzebowska.jpgd-bog-urojony.jpghaidit-prawy-umysl.jpgSaga-o-Nibelungach-Treumund.png1908-o-wolnosci.png101-tore-murphy.jpgpilarczyk-literatura-zydowska.jpgSzyszko-Hinduizm-buddyzm-islam.jpgprzeglad-religioznawczy.png40-piesni-r.pngwu-wei-plyn-z-pradem-zycia-Fischer.jpgkrewzkrwijezusa.jpghis-euro.jpgmieszko-I-strzelczyk-1992.jpgklucz-niebieski-k.jpgTako rzecze-zaratustra-1922-Nietzsche.jpegchrystianizacja-europy-kosciol.jpggraves-mity-gr.jpgRodzima wiara ukrainska - Lozko.jpgzapomniane-n-strzelczyk.jpglabuda-m.jpgbancroft-wspolczesni.pngwewior-wstepujac-w.jpghistoria-irlandii.jpgmity-skandynawskie-ma.jpgheinemann-eunuchy.pngrozmyslania-marek-a 1913.jpgamsterd-abc.jpgwilson-krwawiacy.pngmargul-mity-z-pieciu.pngprzeglad-historyczny-87-1996.jpgswieci-nie-swieci.jpgniwinski-mity-symbole.jpgbogowie-slowian-m.jpgbabilonskie-zaklecia.jpgIDEA-XIX-2007.pngsachs_muzyka-wswieciestar.jpgzbikowski-legendy.jpgu-schylku-starozytnosci-2014-a.jpgbaschwitz-czarownice_dzieje.jpgburszta-asteriks.pngputek-1966-mroki-s.jpgpolska_mieszka_i1.jpgkissinger_dyplomacja.jpgmeczenstwo_w_islamie.jpgogarek-czoj.jpgdogon-ya-gali.jpgpolskie-n.jpgJasienica-slowianski rodowod-1961.jpgSTUDIA-RELIGIOLOGICA-39_2006.jpgbugaj-hermetyzm.jpgerman-mity-s.jpgstern-zlote-mysli.pngkrotka-hi-islamu.pngsaggs.jpgkompendium-nauki-sk.jpgeisenberg.jpgzli-papieze-c.jpgpascal-mysli.jpgreligierzymu.jpghistoria-mali-tymowski.jpegslowianie-mitologie-swiata.jpgkartezjusz-roz.jpgpsychoanaliza-i-religia.jpghinduizm_-k.jpgbronk-podstawy-nauk-o-religii.jpgwiek-propagandy.jpgklengel-his-sy.jpgwatykan-zd.jpgpolska-X-XI.jpgswity-koszmar-haught.jpegmalinowski-zsdzikich.jpgmegalomania-narodowa-by.pngmitologia-l-tur.jpgegipt-i-biblia-p-montet.jpegszrejter-mitologia.bmpapokryfy-nowego-testamentu.jpgmarkus-chrzesc.jpgilustrowany-slownik-terminow-lit.jpgdemony-r.jpegin-god-we-trust.pngreligie-sw.jpggrabski-mieszko.jpgniemcy500.jpgfuld-krotka.jpgczarn-mwxxw.jpghis-b-w.jpgmonarsze-sekrety-jankowski.jpegpodstaw-wiedzy-muzulmanskiej.PNGhistoria-wenecji_norwich.jpegprawo-koscielne-kat.jpgHistoria bez cenzury - Hartwig.jpegMedzat_Studia Egiptologiczne-2-13-1.jpghistoria-kosciola-2-600-1500.jpeghistorya-pow-h-3a.gifkaligula.jpgzarys-h-sz.jpgpsychologia-religii-bernhard-grom.jpgramadan-i-kurban.pngmagia-i-religia.jpgislam-wnuk.jpg100-punk-zap.jpgnor-davies-boze-igrzysko.jpgMACHIAVELLI-Ksiaze-1917.jpgtocqueville.jpgtrevel-his-a.jpgodrodzenie-2000-44.pngwzory-kultury-b.jpgwatykan.jpglengauer-religijnosc.jpgjoga-eliade.jpgMalinowski-Wierzenia_pierwotne.jpgZycie-Buddy_1927.jpgdelitsh-babilon-i.jpgod-abrahama-do-ch.jpgpliniusz-h-n.jpegczary-i-czarty-polskie-tuwim.jpgNAPISY--1994.jpgpales.jpgHistoria Czechoslowacji - Heck-Orzech.jpgSzalenstwo w rel-swiata.jpgrzeczpospolita_topolski.jpgchrzescjianstwo-rusi-k.jpganatomia hybrydy.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 13243462 odwiedzający

 364 odwiedzających online