Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

BUDDYZM <<<== - Buddyzm V - III w. p.n.e.

Buddyzm od V do III wieku p.n.e.
"Dobre Prawo" - Saddharma - odkryte na nowo i głoszone przez Buddę, jest niewzruszone i zawsze prawdziwe. Jeden z tekstów kanonicznych powiada, że „niebo runie wraz z księżycem i gwiazdami, ziemia wzniesie się nad niebiosa wraz z górami i lasami, morza wyschną, ale wielcy Mędrcy nie mówią niczego fałszywie” (Diwjawadana,  268, 272).

Ale "Dobre Prawo" nie istnieje jedynie w najwyższej postaci "prawdy absolutnej" - zgłębiane, praktykowane i głoszone przez ludzi, schodzi w dziedzinę "prawdy relatywnej" i jako takie podlega uniwersalnej cesze nietrwałości: wszelka całość ulegnie rozbiciu na części, wszelkie związki rozpadną się, wszelkie życie zakończy się śmiercią.

Budda Budda Od najdawniejszych czasów krążyły przepowiednie dotyczące zaniknięcia "Dobrego Prawa". Sam Budda, przyjmując do gminy religijnej kobiety, miał rzec do Anandy, że teraz święta religia zamiast 1000 lat przetrwa tylko 500. Gdy Budda odchodził z tego świata, przykazał uczniom, by każdy był sam dla siebie właściwą lampą i swoją właściwą ucieczką, a jedyną rzeczą, jaką po sobie pozostawił, były zaczątki organizacji zakonnej i "Dobre Prawo".

Do "starszych" należało pouczanie i wychowywanie młodych adeptów, a następnie stopniowe wprowadzanie ich w różne zagadnienia doktrynalne.

Niewiele wiemy o następstwie Mistrzów w czasach najdawniejszych. Każda szkoła i każda sekta buddyjska miała swoich specjalistów od Doktryny i od Dyscypliny zakonnej.

Według tradycji zachowanej na Cejlonie, od czasu śmierci Buddy do koronacji cesarza Asioki (ok. 486 p.n.e - 268 p.n.e.) było sześciu Wielkich Mistrzów Dyscypliny. Oto najsławniejsi z nich:

- Upali, balwierz z Kapilawastu, wyrecytował na pierwszym Soborze w mieście Radżagryha  "Kosz Dyscypliny";

- Moggaliputta Tissa, znany też pod imieniem Upagupta, syn bramina z Pataliputry; nawrócił się na buddyzm, studiował Tripitakę i osiągnął stan arhata, czyli świętego; miał duży wpływ na Asiokę, wyświęcił jego syna Mahindę; zwołał i przewodniczył trzeciemu Soborowi w Pataliputrze; ułożył traktat "Punkty sporne" - Kathawatthu, w którym rozprawił się z doktrynami heretyckimi; rozesłał misjonarzy po całych Indiach i na Cejlon;

- Mahinda, syn cesarza Asioki, mnich w klasztorze w Pataliputrze; po Soborze, na polecenie Moggaliputty Tissy, wyruszył jako misjonarz na Cejlon i w krótkim czasie nawrócił wszystkich mieszkańców wyspy.

Z kolei w jednym z tekstów sanskryckich znajdujemy m. in. legendę o pięciu pierwszych Mistrzach Doktryny. Mahakaśjapa wyróżniał się surowością zasad, był depozytariuszem  szat Buddy i przewodził pierwszemu Soborowi w mieście Radżagryha. Ananda, ulubiony uczeń i towarzysz Nauczyciela,  wyrecytował na tymże Soborze  "Kosz Kazań".

PIERWSZE SOBORY BUDDYJSKIE

Odejście Buddy było wielkim wstrząsem dla wspólnoty. Mnisi, pozbawieni nauczyciela i przewodnika duchowego, popadli w rozpacz. Jeden tylko Subhadra, który nawrócił się tuż przed śmiercią Buddy, otwarcie cieszył się ze śmierci Mistrza, zadręczającego ich ciągłymi pouczeniami, i namawiał mnichów do odrzucenia wszelkich krępujących zakazów i reguł i do robienia tego, co się komu podoba. Ta próba rozbicia gminy mocno zaniepokoiła czcigodnego Mahakaśjapę. Miał on jeszcze inne powody do niepokoju, bo to on właśnie otrzymał od Buddy szatę jako symbol godności równy jemu samemu, i został zobowiązany do wypełnienia jego woli, mianowicie - ustalenia „świętej prawdy”.

Źródła tybetańskie i chińskie potwierdzają fakt, że to powszechne uczucie zwątpienia i niepewności, które ogarnęło wspólnotę, było przyczyną zwołania pierwszego Soboru w kilka tygodni po nirwanie. Po dłuższych namysłach wybór padł na stołeczne miasto królestwa Magadhy, Radżagryhę.

Radżagryha Indie - Radżagryha
miejsce I Soboru buddyjskiego
500 mnichów pod przewodnictwem Mahakaśjapy zebrało się podczas pory deszczowej w grocie w pobliżu miasta, by tam w nabożnym skupieniu wygłosić całą naukę. Początkowo wybrano tylko 499 świętych - arhatów, ale na ich życzenie zaproszono także Anandę, wprawdzie jeszcze nie arhata, za to najbliższego ucznia Buddy. Ananda znał naukę z ust samego Mistrza i przez swą nieskazitelność duchową godny był dostąpienia tego wielkiego zaszczytu.

Za zgodą rady Mahakaśjapa zadawał  pytania dotyczące winaji tj. "dyscypliny zakonnej", a czcigodny Upali wymieniał gdzie, komu i przy jakiej okazji Budda wygłosił odpowiednie przepisy reguły zakonnej. Następnie w podobny sposób Ananda wskazywał miejsce, osobę i temat wygłoszonego przez Buddę kazania - sutra. Na podstawie odpowiedzi udzielonych przez Upalego ustalono  zasadniczy trzon "Kosza Dyscypliny", a odpowiedzi Anandy posłużyły do ustanowienia "Kosza Kazań".

Według niektórych źródeł buddyjskich Upali i Ananda przewodniczyli grupom mnichów i teksty kanonu ustalano zbiorowo.

W owym czasie nie wspomina się jeszcze wcale o trzecim zbiorze, "Koszu Wyższej Doktryny"- Abhidharmapitaka. Powstał on znacznie później od  wymienionych, a jego autentyczność jako „słowa Buddy”  była nawet kwestionowana przez niektóre szkoły, np. sautrantików.
 
Tymczasem starsi rady soborowej wystąpili przeciwko Anandzie, zarzucając mu liczne zaniedbania, z których największym było to, że się nie dowiedział dokładnie, jakie to pomniejsze przepisy dla wspólnoty pozwolił znieść Budda tuż przed śmiercią.

Ponieważ zebrani nie mogli dojść do zgody w sprawie hierarchii ich ważności, za radą Mahakaśjapy zdecydowano uznać je wszystkie bez wyjątku za obowiązujące.

Innym wydarzeniem, jakie notują źródła, była sprawa ukarania Czhanny. Mnich Czhanna odnosił się z najwyższym lekceważeniem i arogancją do wszystkich członków wspólnoty, za co ukarano go powszechnym bojkotem. Okazał wtedy tak wielką skruchę i żal, że - jak głosi legenda - oczyścił się ze wszystkich zarzutów i dostąpił stanu arhata.

Drugi Sobór zebrał się - jak utrzymuje tradycja - w mieście Wajsiali, 100 lat po śmierci Nauczyciela. Podobno mnisi Wrydżiputrakowie z Wajsiali uznali samowolnie za dozwolone praktykowanie dziesięciu następujących reguł:

1. noszenia soli w rożku, 2. przyjmowania posiłków, gdy cień słońca szeroki jest na dwa palce, 3. brania drugiego posiłku w innej wsi, 4. urządzania ceremonii uposatha w różnych miejscach tej samej okolicy, 5. uzyskanie pozwolenia na czyn już dokonany, 6. uznawanie powszechnych praktyk za  wyjątkowe, 7. picia maślanki po posiłkach, 8. picia młodego wina palmowego, 9. używania maty bez frędzli, 10. przyjmowania złota i srebra.

Gdy czcigodny Jasa, syn Kakandaki, przybył do Wajsiali i stwierdził, że w dniu uposathy miejscowi mnisi przygotowali tackę na datki od świeckich wyznawców, zakazał laikom oddawania nawet srebra, twierdząc, że mnichom nie wolno przyjmować ani złota, ani srebra. Wrydżiputrakowie zażądali od Jasy przeproszenia obrażonych osób, co też ten uczynił, ale nie omieszkał przy okazji głośno potwierdzić zasady, że mnichom w żadnym wypadku nie wolno przyjmować kosztowności i pieniędzy. Swoim wystąpieniem przekonał laików, co tylko wzmogło wściekłość Wrydżiputraków, którzy nałożyli nań najsurowszą karę, tj. wykluczenie ze wspólnoty.

Tymczasem Jasa schronił się w Kausiambi, skąd rozesłał posłańców na zachód, na południe i do kraju Awanti, zapraszając mnichów na wspólne zgromadzenie, żeby rozpatrzyć gorszące i wykraczające poza ramy prawdziwej Dyscypliny praktyki Wrydżiputraków. Sam udał się następnie na wzgórze Ahoganga, gdzie przebywał czcigodny Sambhuta Samawasin, aby przedstawić mu do osądu owych dziesięć zasad.

W tym samym czasie przybyło sześćdziesięciu mnichów z zachodu i osiemdziesięciu z Awanti i z południa. Mnisi orzekli, że sprawa jest trudna i zawiła, pomyśleli więc o czcigodnym Rewacie, znanym ze swej wielkiej pobożności i uczoności. Po długiej i uciążliwej wędrówce stanęli przed Rewatą, a Jasa wyłożył całą sprawę. Punkt po punkcie Rewata uznał praktyki Wrydżiputraków za niezgodne z Dyscypliną.

Tymczasem mnisi z Wajsiali, zaniepokojeni niepomyślnym dla nich obrotem sprawy, również wysłali delegację do Rewaty.  Chcieli mu nawet ofiarować kosztowne prezenty, ale Rewata utrzymał w mocy swój sąd pomimo wstawiennictwa swego ucznia Uttary, którego tamci przeciągnęli na swoją stronę. Za radą Rewaty wszyscy udali się do Wajsiali, aby na miejscu wspólnie rozpatrzyć sporne kwestie. Zebrało się siedmiuset mnichów. Dla uniknięcia czczej gadaniny wybrano czcigodnego Sabbakamina (sanskr. Sarwakama) na przewodniczącego obrad, utworzono radę rozjemczą, w której skład weszło po czterech mnichów ze wschodu i z zachodu, a mnich Adżita miał pilnować porządku miejsc.

Rewata wyłożył w obecności przewodniczącego treść dziesięciu spornych zasad, które Sabbakamin potępił, odwołując się za każdym razem do odpowiednich przepisów Pratimokszy, tj. listy wykroczeń przeciwko regule zakonnej. Tę samą procedurę powtórzono przed całym zgromadzeniem, które jednogłośnie uznało praktyki Wrydżiputraków za niedozwolone.

A. Bareau, który badał problem soborów, stwierdził, że źródła buddyjskie  różnią się w szczegółach lub wręcz podają całkowicie sprzeczne ze sobą fakty opisując wydarzenia obydwóch soborów. Różnice dotyczą spraw tak zasadniczych, jak daty i miejsca zebrań, osób biorących w nich udział czy też tekstów składających się na pierwotny kanon.

Zgodne są jednak zasadniczo co do przyczyn zwołania zgromadzenia, spraw rozważanych i ich ostatecznego rozwiązania.

W każdym razie nie ulega wątpliwości, że już w sto lat po nirwanie grupa lub grupy uczonych mnichów zebrały się na soborze (szczególnie dużo wątpliwości budzi historyczność pierwszego), usiłując opracować systematycznie wypowiedzi Buddy w sprawach doktryny i dyscypliny zakonnej. W wyniku tego opracowano jednolity kanon Dharmy i Winaji, w całości znany przez pierwotną wspólnotę zakonną, który też odtąd stanowić będzie wspólne dziedzictwo sekt buddyjskich, rozwijane i wzbogacane przez następne wieki. (...)

KANON

„Słowo Buddy jest trojakie ze względu na "kosze” - powiada sławny komentator Buddhaghosza (tak po sanskrycku, w pali Buggaghosa), żyjący w V wieku na Cejlonie. Prawie cała najstarsza literatura buddyjska składa się ze zbiorów  - przemówień, kazań, pouczeń, opowieści, aforyzmów, reguł monastycznych itd.

Tripitaka, czyli "Trójkosz", jest właśnie takim ogromnym zbiorem „słowa Buddy”,  przekazywanym z pokolenia na pokolenie - jak powiada buddyjski komentarz -  niczym ziemia w koszach z rąk do rąk przez kopiących robotników.

Wbrew tradycji, która utrzymuje, że już kilka tygodni po nirwanie na pierwszym soborze w mieście Radżagryha został ułożony kanon "doktryny" - dharma i "dyscypliny monastycznej" - winaja, ukształtowanie się kanonu zbliżonego do zachowanej jego postaci musiało trwać wiele wieków i było dziełem wielu różnych autorów.

Bardziej wiarygodne jest świadectwo drugiego soboru w Wajsiali - w sto lat po nirwanie - na którym przede wszystkim rozprawiono się z herezjami, a także dokonano rewizji doktryny.

Według przekazu kronik cejlońskich właściwy kanon świętych tekstów ułożono dopiero na trzecim Soborze w Pataliputrze za panowania cesarza Asioki (ok. 272-236 p.n.e.). Już w tym czasie wspólnota buddyjska podzielona jest na 18 różnych sekt i szkół (nb. liczba 18 była szczególnie ulubioną liczbą w Indiach).

Kanon w tej postaci, jaką mu nadano na trzecim soborze, przeniesiony został na Cejlon i zapisany za panowania króla Wattagamaniego w I wieku p.n.e. (wg Lanjotte’a około 35-32 roku p.n.e.). Jest to ten sam kanon palijski, jaki znamy obecnie.

Język palijski to język "świętych tekstów" - pali buddyzmu szkoły therawadinów. Początkowo używany w Indiach Środkowych, zawędrował następnie na Cejlon i do krajów Półwyspu Indochińskiego, gdzie się stał obowiązujący do dnia dzisiejszego językiem religii i filozofii buddyjskiej, zwłaszcza na Cejlonie. Pali jest najstarszą postacią tzw. języków średnioindoaryjskich. I sanskryt, i pali wywodzą się z  wedyjskiego, najdawniejszej zaświadczonej formy języka staroindoaryjskiego, a ich rozwój odbywał się paralelnie.

Język palijski charakteryzuje się głównie zmianami fonetycznymi (por. np. sanskrycką postać nazwy kanonu - Tripitaka - i palijską - Tipitaka) i morfologicznymi.

Budda wygłaszał swe kazania w dialekcie magadhi, zbliżonym do języka palijskiego.

Sam Budda z pewnością nie pozostawił po sobie żadnego pisanego dzieła i jego nauka przekazywana była ustnie przez długie wieki. Wprawdzie w kanonie palijskim liczne wypowiedzi wkłada się w usta Buddy i - co więcej - stwarza się fikcję zupełnej historyczności przekazu przez skrupulatne określenie okoliczności, czasu i miejsca wygłoszenia kazania czy pouczenia, jednak nie da się udowodnić, które słowa pochodzą  od Siakjamuniego.

Literatura buddyjska jest objętościowo ogromna i silnie zróżnicowana pod względem treści.

Kanon buddyjski dzieli się na trzy zbiory, zwane "Koszami" - pitaka.

I. Winaja-pitaka, czyli Kosz Dyscypliny, zawiera, wszystko, co dotyczy  "wspólnoty religijnej" - sangha, reguły dyscypliny zakonnej, przepisy życia codziennego mnichów i mniszek itd., i dzieli się zazwyczaj na 3 części.

Rdzeniem Winaji jest pratimoksza czyli "lista wykroczeń przeciwko regule zakonnej wraz z odpowiednimi karami". Składa się ona z 227 reguł dla mnichów i osobno z 311 reguł dla mniszek. Za najcięższe wykroczenia groziła kara wykluczenia na zawsze z zakonu buddyjskiego:

- Jeśli mnich, czy to publicznie, czy to w szczerym polu, przywłaszczy sobie jakąś rzecz ze świadomością popełnianego wy-stępku, tak, że król mógłby kazać go aresztować, ściąć, uwięzić lub wygnać i skarcić tymi słowy: „ty bandyto! ty głupcze!”, to mnich, który w ten sposób wziął to, co nie zostało mu dane, powinien być stanowczo wypędzony ze Wspólnoty i już nigdy w niej nie przebywać [...].

Drugą istotną część stanowią reguły życia monastycznego ujęte w 20 punktach. Zawierają one szczegółowe przepisy dotyczące przyjmowania do zakonu, comiesięcznych ceremonii spowiedzi, schronienia mnichów w porze deszczowej, sposobu prowadzenia dysput, dalej - przepisy dotyczące odzieży, dozwolonych leków i wiele innych.

Ostatnią część "Kosza Dyscypliny" wypełniają uzupełnienia, dodatki i streszczenia wyżej wymienionych punktów.

Winaja jest nie tylko cennym źródłem do poznania buddyjskiego życia monastycznego i życia indyjskiego w ogóle, lecz także zawiera liczne szczegóły składające się na częściową biografię Siakjamuniego i tworzące zaczątek kroniki kościoła buddyjskiego.

W ciągu wieków opracowano sześć różnych zbiorów Winaji, z których najważniejsze to zbiór ułożony w języku palijskim przez cejlońskich therawadinów i  sanskrycki szkoły sarwastiwadinów.

II. Sutta-pilaka  czyli "Kosz Kazań", jest zasadniczym trzonem kanonu buddyjskiego i uznają go szkoły tak Małego, jak i Wielkiego Wozu.

Sutta (sanskryckie sutra) jest podstawowym typem tekstu kanonicznego i składa się z sakramentalnej formuły wstępnej „Tak usłyszałem". podania tzw. okoliczności tj. miejsca, osób itp., które skłoniły Buddę do wygłoszenia odpowiedniego kazania czy pouczenia, następnie krótkiej formuły, czyli sutry właściwej, i wreszcie dłuższego lub krótszego komentarza objaśniającego.

"Tak usłyszałem. Pewnego razu Błogosławiony przebywał w Śrawasti, w klasztorze Dżetawana, w ogrodzie kupca Anathapindiki. I tam Błogosławiony zwrócił się do mnichów tymi słowy:
- Mnisi! - rzeki.
-Tak, Panie! - odpowiedzieli mnisi.
I Błogosławiony przemówił tak:
- Mnisi! porzućcie wszelką chęć, namiętność, wszelkie upodobanie, pragnienie, dążenie, przywiązanie, myślowe przyzwolenie, skłonność i przychylne nastawienie względem materii. W ten sposób materia zostanie porzucona, wykorzeniona, wyrwana z podłoża jak drzewo palmiry i stanie się bez istnienia i nie będzie już mogła powstać w przyszłości [...]." (Samjuttanikaja XXII 112):

Teksty te rozmieszczono w 5 zbiorach (nikaja - w tradycji palijskiej, agama - w tradycji sanskryckiej: "Zbiorze długich kazań" - Digha, "Zbiorze kazań średniej długości"- Madżdżhima, "Zbiorze kazań ułożonych w grupach" -  Samjutta, "Zbiorze kazań wymieniających zagadnienia w porządku wzrastającym" -  Anguttara i "Zbiorze mniejszych utworów" - Khuddaka.

W pierwszym z nich znajduje się "Sutra o wielkiej zupełnej nirwanie", a w trzecim sławna "Sutra o wprawieniu w ruch koła Prawa". Ostatni ze zbiorów jest najbardziej zróżnicowany pod względem zawartości: otwiera go rodzaj podręcznika czy katechizmu dla nowicjuszy - Sutta-nipata, po nim następuje najbardziej znany utwór literatury buddyjskiej, sławny zbiork ponad 400 zwrotek o religii - Dhammapada (dostępny w przekładzie polskim St. F. Michalskiego pt. "Ścieżka prawdy"), mówiących o etyce buddyjskiej. Ich wypowiedzenie tradycja przypisuje - i chyba nie bez racji - samemu Buddzie. Dalej mamy tu 500 legend o poprzednich żywotach Buddy - Dżataki, dwa zbiory lirycznej poezji religijnej o wielkiej wartości artystycznej (na marginesie uwaga: kazania, a zwłaszcza późniejsze teksty abhidhsrmy, są na ogół nudne, rozwlekłe pełne powtórzeń i stereotypowych zwrotów, ale nie zapominajmy, że przekaz był ustny i w tej sytuacji takie zabiegi stylistyczne pomagały w dokładnym zapamiętaniu nauki) - "Pieśni starszych mnichów"i "Pieśni starszych mniszek", opowieści o heroicznych czynach arhatów, tj. świętych buddyjskich, opowieści o upiorach i wiele innych.   

III. Abhidhamma-pitaka  czyli "Kosz wyższej doktryny", zawiera siedmiu ksiąg traktujących o "wyższych subtelnościach"  doktryny w postaci definicje, suchych wyliczeń i formalnych podziałów tzw. dharm, czyli najprostszych  elementów rzeczywistości.

Które elementy są „skazami”?
 Są cztery skazy: skaza pragnienia, skaza bytowania, skaza błędnego poglądu i skaza niewiedzy. (Dhammasangani  1096)

Jedna z ksiąg, nosząca tytuł "Punkty sporne" - Kathawatthu, ułożona - jak głosi tradycja przez Tissę Moggaliputtę na III Soborze, ma wielką wartość historyczną, ponieważ zawiera wykład, a następnie krytykę tez 26 różnych szkół heretyckich.
 
 Zaznaczyć trzeba jeszcze, że o wszystkich "Koszach" razem wspomina się późno, dopiero około I w.n.e. Najpóźniej  dołączono do kanonu teksty abhidharmy, które zresztą dały początek obfitej literaturze egzegetycznej licznych szkół, również poza Indiami.

Wymienione zbiory tekstów przedstawiają doktryny szkoły therawadinów, czyli „starszych, seniorów”, powstały w Indiach. Natomiast większa część palijskiej literatury niekanonicznej jest  dziełem mnichów z Cejlonu.

Pierwszym sławnym komentatorem buddyjskim był wspomniany już Buddhaghosa, bramin z  Indii, osiadły na Cejlonie. Sporządził on komentarze do wielu dzieł  kanonu palijskiego, przy czym objaśniał je nie tylko gramatycznie i leksykalnie, lecz także za pomocą porównań, przypowieści i legend.

*

Fragment książki:Marek Mejor - Buddyzm


Data utworzenia: 29/01/2020 @ 19:35
Ostatnie zmiany: 30/01/2020 @ 02:44
Kategoria : BUDDYZM <<<==
Strona czytana 3472 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
0-scul.jpg0-La_Maison_carree.JPGjuno.png0-lararium2.jpg0-Tempio_di_Iside.JPGgenii_2.jpgdivina-augusta-coin.pngnero-coin.jpg0-panteon2.jpg0-maisone-carree-2a.jpg0-maison-carree.jpgmatri-magnae-coin.jpgdiana-efeska-coin.jpg0-lupa.jpgmaxim-pontif-coin.png0-august.jpg0-lararium.jpgvespasan-caduceus.jpg0-Mitreo_Ostia.jpg0-nimes-the-maison-carree.jpg0-Clipeus_Helios_Terme.jpgAugus-Pontifex Maximus.jpgbocca.jpg0-garni.jpg0-janus.jpgkybele.jpg0-bacchus.jpg0-TempioVesta.jpgDenarius-Volteia-Roman-coin.jpg0-lar.jpgmoneta-rzym-caduceusz.jpgswiatynia-saturna-rome.jpgpontifex-coin.jpg0-panteon.jpg0-Memento mori-Naples.jpgdivus_julius-coin.jpg0-ara-p.jpg0-cupid-pom.jpg0-telllus.jpegcaracalla-serpent-coin.jpg0-satiro-danzante.jpg0-aura_velificans_su_cigno.jpgvenus-genetrix-coin.jpgcaesar-flamin-coin.jpgdivus-augustus-Gold_Coin.jpg0-Vestal_Palatino.jpg0-Suovetaurile_Louvre.jpghades.jpgClipeus_Selene_Terme.jpg0-Columns-Nimes.JPG0-sol-invictus-1.jpg0-meduza.jpg0-ap6.jpgluk-konstantyna.jpgA_HIRTIUS-coin.jpgforum_romanum.png0-mitra.jpg0-Baalbek-Bacchus.jpgarval.jpg0-westalka.jpg0-Apollo Sol.jpgTemplo_de_Augusto_Pula.jpg0-Ara_Pacis_Rom.jpg0-tempio_di_minerva_assisi.jpgpanteon-capitel-bm.png
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 6500655 odwiedzający

 92 odwiedzających online