Religioznawstwo
Zagadnienia Religijne
Europa Pogańska
Azja
Hinduizm i odłamy
Judaizm i odłamy
Chrześcijaństwo i odłamy
Islam i odłamy
Afryka
Ameryka
Australia i Oceania

JUDAIZM <<== - Judaizm

Judaizm
Judaizm (mozaizm, wyznanie mojżeszowe) jest religią Żydów, a także zespołem wierzeń, wartości etycznych i postaw wynikających z tradycji i obyczajów narodu żydowskiego. Pojęcie judaizmu było używane w starożytności przez Żydów greckojęzycznych, po tym okresie nie występowało w tradycji żydowskiej aż do czasów współczesnych. W tradycji rabinicznej używa się terminu Tora, który oznacza zarówno całość dziedzictwa religijnego, jak i jego podstawę, czyli 5 pierwszych ksiąg biblijnych. Judaizm jest jedną z najstarszych, a zarazem ciągle żywych religii świata. Opiera się na 2 podstawowych założeniach: 1) na monoteizmie, czyli wierze w jednego, jedynego Boga, Stwórcę i Pana Wszechświata, który oczekuje od ludzi odpowiedzialnego i moralnego postępowania; 2) na przekonaniu o posłannictwie Żydów z racji przymierza, które Bóg zawarł z nimi jako narodem przez siebie wybranym na świadka.

Bóg oczekuje od Żydów takiego sposobu życia, który utrzymuje pamięć objawień Boga i czyni z narodu żydowskiego "królestwo kapłańskie". Przymierze Boga z narodem żydowskim ma znaczenie dla całej ludzkości, bo gdy nadejdzie Mesjasz i zapanuje powszechny pokój, cały świat pozna Boga i uzna rolę Żydów - w tym wyraża się uniwersalny wymiar judaizmu; również w możliwości przyjęcia wiary w jedynego Boga oraz w możliwości przyjęcia judaizmu przez każdego człowieka. Z judaizmu wywodzą się 2 inne wielkie religie monoteistyczne - chrześcijaństwo oraz islam.

Rozwój judaizmu wiąże się ściśle z historią narodu żydowskiego. jego powstanie jest opisane w świętej księdze judaizmu - Biblii hebrajskiej (w chrześcijaństwie zwanej Starym Testamentem). Według niej początki judaizmu sięgają patriarchy Abrahama, który pierwszy głosił wiarę w jedynego, niewidzialnego Boga, pragnącego, by człowiek był prawy i sprawiedliwy. W początku II tysiąclecia p.n.e. miał on wraz z rodziną przywędrować z Mezopotamii do kraju Kanaan nad M. Śródziemnym. Potomkowie patriarchy (zwani Hebrajczykami lub Izraelitami) przebywali następnie w Egipcie, gdzie po pewnym czasie stali się niewolnikami. Wyjście z "niewoli egipskiej" pod wodzą Mojżesza, przypuszczalnie w XIII w. p.n.e., wg Biblii odbyło się dzięki bezpośredniej interwencji Boga. Ten fakt, a następnie 40-letnia wędrówka po pustyni do Kanaanu, obiecanej przez Boga "ziemi Izraela", oraz przede wszystkim objawienie na górze Synaj (w tradycji chrześc. identyfikowanej jako Góra Mojżesza), zawarcie przymierza z Bogiem i wręczenie Mojżeszowi tablic z 10 przykazaniami (Dekalog) - stanowią początek historii i tożsamości judaistycznej. Formy kultu rozwinęły się z wierzeń i praktyk koczowniczych plemion semickich (do których należeli starożytni Hebrajczycy), znajdujących się pod wpływem religii starożytnych ludów Mezopotamii i Egiptu. Cechą wyróżniającą było zerwanie z powszechnym wtedy wielobóstwem i zastąpienie go wiarą w jedynego, niewidzialnego Boga, króla Izraela, "Boga Abrahama, Izaaka, Jakuba", którego imienia, zapisywanego jako tetragram JHWH, a czytanego jako hebrajskie słowo o znaczeniu "Mój Pan", nie wolno wymawiać (Jahwe). Nie jest wiadome, jak wymawiał je arcykapłan, w jednym dopuszczalnym przez prawo rei. miejscu i momencie - w Świątyni Jerozolimskiej w święto Jom Kipur; wg Biblii zostało ono objaśnione Mojżeszowi jako Jestem, który Jestem" lub "Będę, jaki Będę" (taki, jaką formę przyjmę).

Historycznie judaizm dzieli się na judaizm biblijny i judaizm rabiniczny (talmudyczny), kontynuowany do dziś, a od XIX w. również w formach uwspółcześnionych.

Judaizm biblijny rozwinął się od ok. X w. p.n.e., gdy powstało królestwo Dawida, którego syn Salomon wzniósł świątynię w świętym mieście Jerozolimie (Świątynia Jerozolimska). W niej umieszczono Arkę Przymierza. Było to centrum religijne, wokół którego skupiała się liczna warstwa kapłańska sprawująca kult ofiarny. Przez wiele pokoleń trwał konflikt j. z ciągle odradzającymi się praktykami wielobóstwa i oddawania czci lokalnym bóstwom (np. Baalowi); reformy Jozjasza (VII w. p.n.e.) przyniosły centralizację kultu w Jerozolimie, eliminując składanie ofiar poza Świątynią.

Ważną rolę w utrwalaniu judaizmu odegrali prorocy, nawołując Izraelitów i ich władców do dochowywania wierności przymierzu zawartemu z Bogiem, do przestrzegania jego przykazań oraz kultywowania sprawiedliwości; dzięki prorokom i strzegącym tradycji kapłanom zniszczenie Świątyni przez Babilończyków i niewola babilońska (przeł. 587 i 586 p.n.e. - 539 p.n.e.) nie spowodowały upadku judaizmu, ale jego przekształcenie się w religię, praktykowaną niezależnie od terytorium, na którym żyli jej wyznawcy. Wypełnianie obowiązków religijnych (np. obrzezanie, przestrzeganie przepisów pokarmowych i czystości rytualnej, odpoczynek siódmego dnia tygodnia - szabat) szło w parze ze wzmocnieniem mesjańskich nadziei na odtworzenie królestwa Izraela. Po powrocie z niewoli została zbudowana Druga Świątynia Jerozolimska, aj. - jako religia oparta na Prawie - stał się podstawą życia kraju.

Judaizm okresu hellenistycznego (IV w. p.n.e.-II w. n.e.) odznaczał się współistnieniem kilku ugrupowań różniących się stosunkiem do kultury gr., a następnie dominacji politycznej Rzymu oraz stosunkiem do autorytetu i obowiązywania praw przekazywanych przez tradycję ustną; od czasu powstania Machabeuszy (165-162 p.n.e.) ważną rolę w judaizmie odgrywa imperatyw męczeństwa za wiarę; w okresie tym działały również żydowskie ugrupowania polityczno-religijne, m.in. saduceusze, faryzeusze, esseńczycy, zeloci. Według historyków, w V-IV w. p.n.e. dokonała się ostateczna kodyfikacja 2 pierwszych części Biblii hebrajskiej: Tory (czyli w węższym znaczeniu Pięcioksięgu Mojżesza) oraz ksiąg historii i prorockich (Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i in.). Oprócz Tory pisanej przekazywano jednocześnie jej interpretacje i rozwinięcia, zwane Torą ustną (wg tradycji judaizmu, obie Tory stanowią jedność i wywodzą się od Mojżesza); kodyfikacja tradycji ustnej nastąpiła przez spisanie Miszny ok. 200 n.e. przez Judę ha-Nasi, zwany Rabi.

Zburzenie Drugiej Świątyni Jerozolimskiej 70 r. n.e., po upadku powstania żydowskiego przeciwko Rzymianom, spowodowało rozproszenie Żydów (diaspora żydowska, czyli galut). Rabini, znawcy i nauczyciele Tory, zgromadzeni w Jawne (Jamnii) ustalili przypuszczalnie kanon Biblii hebrajskiej i zasady funkcjonowania judaizmu bez Świątyni, zapoczątkowując okres judaizmu rabinicznego. jego istotnymi cechami są dyscyplina i rytuał w życiu codziennym, synagoga jako ośrodek kultu, modlitwy w miejsce ofiar. Centralnym elementem liturgii żydowskiej stały się modlitwy Szema Jisrael oraz amida (Szemone esre); istotną częścią nabożeństwa szabatowego jest uroczyste, publiczne czytanie Tory w synagodze. Judaizm rabiniczny jest nazywany również talmudycznym, gdyż nauki rabinów, w formie komentarza do Miszny (Gemara), zawarto w Talmudzie, który spisano V-VII w. w 2 wersjach: jako obszerniejszy i bardziej autorytatywny Talmud babiloński oraz jako Talmud jerozolimski (palestyński).

Autorami Talmudu są nauczyciele i interpretatorzy tradycji zwani tanaitami (np. Hilel Starszy - I w. p.n.e., Akiwa - II w. n.e.), których nauczanie jest zawarte w Misznie, oraz późniejsi rabini zwani amoraitami, których dyskusje są zawarte w Gemarze. J. w wersji talmudycznej został przyjęty za obowiązujący właściwie przez wszystkich Żydów. Talmudu nie uznali Karaimi ( karaizm). Z wielu prądów w judaizmie na początku naszej ery przetrwał tylko judaizm rabiniczny ( chrześcijaństwo rozwinęło się w odrębną religię), stając się podstawą wszystkich późniejszych kierunków w judaizmie.

W średniowieczu judaizm rozwijał się w 2 gł. nurtach: 1) sefardyjskim, w środowiskach żydowskich w basenie Morza Śródziemnego, które podlegały wpływom cywilizacji arabsko-muzułmańskiej, z centrum w muzułmańskiej Hiszpanii; 2) aszkenazyjskim, w środowiskach żydowskich podlegających wpływom cywilizacji łacińsko-chrześcijańskiej, które istniały głównie na terenie Francji i Niemiec, a następnie, od XVI w., przesunęły się zwłaszcza na tereny Polski, gdzie powstały największe skupiska Żydów.

Wśród Sefardyjczyków wielu rabinów należało do elit społecznych i brało czynny udział w ówczesnym życiu naukowym. Po wygnaniu z Hiszpanii powstał ważny ośrodek w Safed w Palestynie. Tradycja aszkenazyjska (zapoczątkowana przez takich rabinów, jak Gerszom Ben Juda, Raszi - XI w.) rozwijała się najpierw w łączności z sefardyjską, a potem osobno. Talmud, kodeksy prawa religijnego i inne pisma religijne były wspólne dla wszystkich Żydów, dzięki rozproszenie oraz olbrzymie zróżnicowanie kulturowe ludności żydowskiej nie zniszczyło jedności judaizmu.

Talmudyczne 613 przykazań (248 nakazów i 365 zakazów), adaptowane do zmieniających się warunków, to podstawa dyscypliny życia codziennego wyznawców ortodoksyjnego judaizmu. Oprócz zasady miłości Boga i bliźniego oraz nakazu sprawiedliwości należą do nich obowiązki rytualne, jak modlitwy, posty, przestrzeganie odpoczynku w Szabat, rozbudowane przepisy pokarmowe oraz obchodzenie świąt, takich jak np. Jom Kipur, Szawuot i in. Żydzi w diasporze organizują się w samodzielne gminy, w których autorytetem w sprawach religijnych jest rabin. Nie jest on kapłanem, ale znawcą prawa religijnego i jego świętych ksiąg oraz nauczycielem judaizmu. Potomkowie świątynnych kapłanów - wywodzący się w linii męskiej od Aarona, brata Mojżesza - zachowują poczucie dziedzictwa, ale nie spełniają prawie żadnych funkcji liturgicznych, poza udzieleniem w trakcie niektórych modlitw błogosławieństwa zgromadzonym. W niektórych krajach (Wielka Brytania, Francja) jest powoływany rabin nacz. uznany przez władze państwowe. We współczesnym Izraelu jest osobny nacz. rabin aszkenazyjski i osobny sefardyjski; nie uznaje ich część środowisk skrajnie tradycjonalistycznych, z których najbardziej radykalne nie uznają w ogóle państwa żydowskiego, bo zostało zbudowane przez ludzi, a nie przez oczekiwanego Mesjasza. W judaizmie zakłada się, że pisma rei. powinien studiować każdy pobożny Żyd (wg tradycji dotyczy to mężczyzn) - zarówno w celu poznania tradycji i rytuałów, jak i w przekonaniu, że prowadzi to do moralnego życia, które zasadza się m.in. na trosce o słabych, miłosierdziu, dążeniu do sprawiedliwości i czynienia pokoju między ludźmi.

W judaizmie diaspory pojawiały się różne nurty i ugrupowania. Nurt mistyczny rozwinął się w kabałę, z której wyrosły nietrwałe sekty, takie jak sabataizm, frankizm, oraz prężny do dziś ruch religijny - chasydyzm, zapoczątkowany w XVIII w. przez Baal Szem Towa. Specyfiką chasydyzmu jest m.in. rola cadyków, którzy wbrew pozostałej tradycji judaistycznej stali się w pewnym sensie pośrednikami między Bogiem a swoimi wyznawcami. Konflikt chasydów z nurtem tradycyjnym stopniowo słabł i ostatecznie został zastąpiony wspólnym oporem wobec sekularyzacji i dążeń do reformy judaizmu. W XVIII w. popularność na Zachodzie zdobywały idee żydowskiego oświecenia, czyli haskali, wprowadzane przez M. Mendelssohna, łączące praktykę judaizmu z nowożytnym racjonalizmem (uznaniu prawa rei. towarzyszyła akceptacja osiągnięć nauki). Z haskali wywodzi się judaizm reformowany.

Próbą złagodzenia zbyt radykalnych reform religijnych było powstanie judaizmu konserwatywnego. Oba kierunki zrodziły się w XIX w. w Niemczech (Abraham Geiger, Zachariasz Frankel), obecnie ich gł. ośrodki znajdują się w USA. Oba wprowadziły egalitarne formy liturgii (bez tradycyjnego rozdzielenia kobiet od mężczyzn) i od niedawna umożliwiają kobietom pełnienie wszystkich funkcji religijnych (w tym także funkcji rabina). Judaizm reformowany odrzucił większość przepisów rytualnych (np. przepisy pokarmowe), skrócił liturgię i wprowadził do niej zrozumiały dla wszystkich język lokalny; początkowo był niechętny syjonizmowi (wyznawał zasadę, że Żydem jest się tylko prywatnie). W USA judaizm reformowany przybiera często postać zaangażowania społecznego, a nie religijnego. Judaizm konserwatywny utrzymuje i podkreśla centralną rolę prawa religijnego, ale modyfikuje niektóre przykazania rytualne (np. dopuszcza udanie się samochodem do synagogi w szabat), nigdy też nie negował ważności języka hebrajskiego dla liturgii oraz roli Ziemi Obiecanej.

W USA M. Kaplan (1881-1983) stworzył odłam judaizmu konserwatywnego zwanego rekonstrukcjonizmem. Akceptując, podobnie jak inni reformatorzy judaizmu, wszystkie osiągnięcia nauki, próbował, w przeciwieństwie do innych, opisywać Boga bez użycia terminów nadprzyrodzonych. Judaizm określał jako ograniczoną cywilizację religijną. Proponował też porzucenie koncepcji narodu wybranego, ale nie znalazło to szerszego uznania. Amerykańska Synagoga reformowana (ale nie konserwatywna) dopuściła możliwość dziedziczenia żydowskości po ojcu (a nie tylko, jak każe tradycja, po matce). Jest to źródłem wewnętrznych napięć, podobnie jak problem uznawania przez tradycjonalistów konwersji na judaizmie, dokonanych w ramach bardziej liberalnych odłamów.

Wśród żyjących współcześnie kilkunastu mln Żydów (głównie w USA, Izraelu, Francji, W. Brytanii, Rosji, na Ukrainie) kilkanaście procent wyznaje judaizm ortodoksyjny, który kontynuuje w zasadzie judaizm rabiniczny. Dzieli się on na nurt ultraortodoksyjny (np. chasydzi), który nakazuje zachowanie dawnego ubioru, a także kultywuje surowe zasady dotyczące stosunków między płciami (chasydzi nie mogą uścisnąć dłoni obcej kobiety, a nawet nie powinni na nią spoglądać), oraz nurt ortodoksyjny, zapoczątkowany przez S.R. Hirscha w XIX w., łączący rygoryzm rytualny życia codziennego z nowoczesnym wykształceniem i pełnym uczestnictwem w życiu społecznym i państw, (powszechny w Izraelu, obecny w USA). Ultraortodoksja w obawie przed zagrożeniem, jakie dla religii niesie nowoczesność, przyjęła formułę: "Wszystko, co nowe, jest zakazane przez Torę" (Chatam Sofer, XIX w.). Na niektórych religijnie zaangażowanych Żydów wpływ ma obecnie także twórczość współcz. filozofów rei., np. H. Cohena, F. Rosenzweiga, M. Bubera, A.J. Heschla, E. Levinasa.

Przez tysiąclecia wyznawanie judaizmu determinowało, kto jest Żydem. W ciągu ostatnich dwóch wieków coraz więcej Żydów określa swoją przynależność do społeczności żydowskiej w sensie narodowym lub kulturowym, a nie religijnym. Większość przyznaje się jednak do uznawania zasadniczych kategorii żydowskiej wizji świata, przedstawionej w tradycji judaistycznej - relacji między Bogiem, człowiekiem i światem, szczególnie powiązań między Bogiem, Izraelem i Torą. W judaizmie nie ma dogmatów ustalonych w sposób wiążący, ale wierzący Żydzi uznają 13 zasad wiary sformułowanych przez Majmonidesa w XII w. (przyjmując je dosłownie lub reinterpretując). Według tych zasad Bóg jest stwórcą, jest jeden, bezcielesny, wieczny, jako jedyny może być obiektem kultu, mówił przez proroków, Mojżesz był największym z nich, on otrzymał Torę, która jest niezmienna, Bóg jest wszechwiedzący, odpłaca człowiekowi za jego czyny, nadejdzie Mesjasz, nastąpi zmartwychwstanie. Wspólne dla wszystkich wersji judaizmu jest wyznanie wiary: "Słuchaj Izraelu, PAN, Bóg nasz, PAN jeden" (Pwt 6,4). Wspólny jest potencjał antymitologiczny żydowskiej religii, która konsekwentnie odrzuca np. sakralizację sił natury, oswajanie bożków pogańskich czy dramaty z udziałem różnych boskich osób; wspólne jest również odrzucenie magii, choć historyczny judaizm zawierał wiele elementów magicznych, podobnych do tych, które istniały w społeczeństwach, wśród których żyli Żydzi.

Tradycja judaizmu nie zawiera wyraźnego obrazu "świata przyszłego". Rozmaite jego wizje są odróżnione od czasów mesjańskich, które mają oznaczać radykalnie lepsze życie na tej ziemi. Nieortodoksyjne kierunki judaizmu kontynuują tęsknotę za epoką mesjańską, ale dopuszczają porzucenie wiary w osobowego Mesjasza.

Ważną rolę w dziejach judaizmu odegrała Polska. Od XVI w. aż do 1939 na jej terenach znajdowały się jedne z najważniejszych i największych ośrodków judaizmu - najwcześniej powstały w Krakowie i Lublinie, z czasem m.in. w Wilnie, Brześciu, Warszawie. Na obszarach Rzeczypospolitej wykrystalizował się zarówno chasydyzm, jak i ruch jego oponentów - mitnagedim. Stosunkowo mało wyznawców miał judaizm reformowany. Po II wojnie świat, odtworzono gminy ortodoksyjne (obecnie istnieje Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP z siedzibą w Warszawie), ale większość ich członków nie praktykuje tradycyjnego judaizmu.


*

Źródło: Religie, encyklopedia PWN, T. 5, Poznań 1999.

 


Data utworzenia: 14/02/2013 @ 19:54
Ostatnie zmiany: 16/08/2018 @ 00:44
Kategoria : JUDAIZM <<==
Strona czytana 24281 razy


Wersja do druku Wersja do druku

 

Komentarze

Nikt jeszcze nie komentował tego artykułu.
Bądź pierwszy!

 
Trzecie Oczko
62-hebrew.jpg62-chalka.jpg62-korona.jpgtorah-verse.jpg62-gwiazda.jpg62-szofar.jpg62-tanah.jpg62-menora-2.jpg62-Hasidic chicken.jpg62-hanuka.jpg62-menora.jpg62-talit.jpg62-torah.jpg62-tefilimTallit.jpg62-skull-cap.jpg62-shofar.JPG62-tora.jpg62-mezuzah.jpg62-judaizm.jpg62-tallit-prayer.jpg62-Hanukkah.jpg62-hasyd.jpg
Rel-Club
Sonda
Czy jest Bóg?
 
Tak
Nie
Nie wiem
Jest kilku
Ja jestem Bogiem
Ta sonda jest bez sensu:)
Prosze zmienić sondę!
Wyniki
Szukaj



Artykuły

Zamknij => WISZNUIZM <<==

Zamknij - Japonia

Zamknij BUDDYZM - Lamaizm

Zamknij BUDDYZM - Polska

Zamknij BUDDYZM - Zen

Zamknij JUDAIZM - Mistyka

Zamknij NOWE RELIGIE

Zamknij NOWE RELIGIE - Artykuły Przekrojowe

Zamknij NOWE RELIGIE - Wprowadzenie

Zamknij POLSKA POGAŃSKA

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Archeologia

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Bałtowie

Zamknij RELIGIE WYMARŁE - Manicheizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Konfucjanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Satanizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Sintoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Taoizm

Zamknij RELIGIE ŻYWE - Zaratustrianizm

-

Zamknij EUROPA I AZJA _ _ JAZYDYZM* <<==

Nasi Wierni

 8958430 odwiedzający

 228 odwiedzających online